Podstawowe zasady odpowiedzialności

Podstawowe zasady odpowiedzialności to:

1. zasada odpowiedzialności za czyn określony w ustawie;
2. zasada odpowiedzialności za czyn zawiniony;
3. zasada prymatu stosowania ustawy nowej.

Zakres podmiotowy

Zakresem podmiotowym odpowiedzialności objęte są następujące osoby:

1. osoby wchodzące w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy jednostki sektora finansów publicznych albo organu zarządzającego podmiotu niezaliczanego do sektora finansów publicznych, któremu przekazano do wykorzystania lub dysponowania środki publiczne, lub zarządzającego mieniem tych jednostek lub podmiotów;
2. kierownicy jednostek sektora finansów publicznych;
3. pracownicy jednostek sektora finansów publicznych lub inne osoby, którym odrębną ustawą lub na jej podstawie powierzono wykonywanie obowiązków w takiej jednostce, których niewykonanie lub nienależyte wykonanie stanowi czyn naruszający dyscyplinę finansów publicznych, z zastrzeżeniem ust. 2;
4. osoby wykonujące w imieniu podmiotu niezaliczanego do sektora finansów publicznych, któremu przekazano do wykorzystania lub dysponowania środki publiczne, czynności związane z wykorzystaniem tych środków lub dysponowaniem tymi środkami;
5. w przypadku naruszenia dyscypliny finansów publicznych określonego w art. 17 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych – zwanej też uondfp (dotyczącego nieprawidłowości przy udzielaniu zamówień publicznych), osoba obowiązana lub upoważniona do działania w imieniu podmiotu publicznego lub prywatnego, który oferuje pomocnicze działania zakupowe na rynku, któremu kierownik zamawiającego powierzył przygotowanie lub przeprowadzenie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, podlega odpowiedzialności za to naruszenie, jeżeli zamawiający jest jednostką sektora finansów publicznych lub udzielane zamówienie publiczne jest finansowane ze środków publicznych;
6. w odniesieniu do naruszenia dyscypliny finansów publicznych określonego w art. 13 uondfp (dotyczącego nieprawidłowości przy przekazywaniu, wykorzystywaniu i rozliczaniu środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) lub innych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi, zwanych dalej „środkami unijnymi lub zagranicznymi”):
   1. osoby zobowiązane lub upoważnione do działania w imieniu podmiotu, któremu odrębną ustawą lub na jej podstawie albo na podstawie umowy lub w drodze porozumienia powierzono określone zadania związane z realizacją programu finansowanego z udziałem środków unijnych lub zagranicznych”;
   2. osoby zobowiązane do realizacji projektu finansowanego z udziałem środków unijnych lub zagranicznych, którym przekazano środki publiczne przeznaczone na realizację tego projektu lub które wykorzystują takie środki;
   3. osoby zobowiązane lub upoważnione do działania w imieniu podmiotu zobowiązanego do realizacji projektu finansowanego z udziałem środków unijnych lub zagranicznych, któremu przekazano środki publiczne przeznaczone na realizację tego projektu lub który wykorzystuje takie środki;

Zakres przedmiotowy

Katalog czynów stanowiących naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest zamknięty - został określony w ustawie o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych – zwanej też uondfp (art. 5 – 18d). Stwierdzenie popełnienia poszczególnych czynów wiązać się może jednak z naruszeniem bardzo wielu norm prawa materialnego. Dlatego, takie samo naruszenie, wskazane w ustawie o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, popełnione może być poprzez różne zachowania, niezgodne z zakazami albo nakazami, wynikającymi z różnych przepisów dotyczących gospodarki finansowej.

Przepisów uondfp, z zastrzeżeniem art. 16 uondfp (penalizującego niewykonanie w terminie zobowiązania jednostki sektora finansów publicznych, w tym obowiązku zwrotu należności celnej, podatku, nadpłaty lub nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne, którego skutkiem jest zapłata odsetek, kar lub opłat albo oprocentowanie tych należności), nie stosuje się do określenia ustalenia, poboru lub wpłaty należności celnych i należności z tytułu podatków i opłat, o których mowa w art. 2 § 1 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, stanowiących dochody budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, w tym odsetek za zwłokę, a także udzielania ulg i zwolnień w zakresie tych należności oraz dochodzenia należności z tytułu daniny solidarnościowej, o której mowa w art. 30h ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest:

1. nieustalenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo ustalenie takiej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia;
2. niepobranie lub niedochodzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo pobranie lub dochodzenie tej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia;
3. niezgodne z przepisami umorzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych, odroczenie jej spłaty lub rozłożenie spłaty na raty albo dopuszczenie do przedawnienia tej należności;

(uregulowania zawarte w ust. 1 - 3 nie mają zastosowania do należności z tytułu składek, do poboru których są obowiązani Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego; ponadto, nie stanowi naruszenia dyscypliny finansów publicznych, określonych wyżej, wykonanie wiążącej ugody);

4. nieprzekazanie w terminie do budżetu w należnej wysokości pobranych dochodów należnych Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu terytorialnego;
5. niedokonanie w terminie wpłaty do budżetu w należnej wysokości dochodów przez jednostkę budżetową, nadwyżki środków obrotowych przez samorządowy zakład budżetowy albo nadwyżki środków finansowych przez agencję wykonawczą;
6. przeznaczenie dochodów uzyskiwanych przez jednostkę budżetową na wydatki ponoszone w tej jednostce;
7. przekazanie lub udzielenie dotacji z naruszeniem zasad lub trybu przekazywania lub udzielania dotacji; 
8. niezatwierdzenie w terminie przedstawionego rozliczenia dotacji;
9. nieustalenie kwoty dotacji podlegającej zwrotowi do budżetu;
10. wydatkowanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem określonym przez udzielającego dotację;
11. nierozliczenie w terminie otrzymanej dotacji;
12. niedokonanie w terminie zwrotu dotacji w należnej wysokości;
13. przekazanie lub udzielenie subwencji dla podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki z naruszeniem zasad lub trybu przekazywania lub udzielania tej subwencji;
14. wydatkowanie subwencji dla podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki niezgodnie z przeznaczeniem;
15. niedokonanie w terminie zwrotu subwencji dla podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki w należnej wysokości;
16. dokonanie zmiany w budżecie lub planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych bez upoważnienia albo z przekroczeniem zakresu upoważnienia;
17. dokonanie wydatku ze środków publicznych bez upoważnienia określonego ustawą budżetową, uchwałą budżetową lub planem finansowym albo z przekroczeniem zakresu tego upoważnienia lub z naruszeniem przepisów dotyczących dokonywania poszczególnych rodzajów wydatków (nie stanowi naruszenia dyscypliny finansów publicznych dokonanie wydatku ze środków publicznych na podstawie wiążącej ugody);
18. przeznaczenie środków rezerwy na inny cel niż określony w decyzji o ich przyznaniu;
19. zaciągnięcie zobowiązania w związku z realizacją programu polityki zdrowotnej:
    1. którego projekt nie został przekazany do zaopiniowania przez Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, pomimo istnienia takiego obowiązku;
    2. którego projekt został negatywnie zaopiniowany przez Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji;
20. przyznanie lub przekazanie środków związanych z realizacją programów lub projektów finansowanych z udziałem środków unijnych lub zagranicznych bez zachowania lub z naruszeniem procedur obowiązujących przy ich przyznaniu lub przekazaniu;
21. niedokonanie w terminie przez przyznającego lub przekazującego środki związane z realizacją programów lub projektów finansowanych z udziałem środków unijnych lub zagranicznych rozliczenia tych środków;
22. nieustalenie podlegającej zwrotowi kwoty środków związanych z realizacją programów lub projektów finansowanych z udziałem środków unijnych lub zagranicznych albo ustalenie takiej kwoty w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia;
23. niedochodzenie podlegającej zwrotowi kwoty środków związanych z realizacją programów lub projektów finansowanych z udziałem środków unijnych lub zagranicznych albo dochodzenie takiej kwoty w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia;
24. niezgodne z przepisami umorzenie podlegającej zwrotowi kwoty środków związanych z realizacją programów lub projektów finansowanych z udziałem środków unijnych lub zagranicznych, odroczenie jej spłaty lub rozłożenie spłaty na raty albo dopuszczenie do przedawnienia tej należności;
25. wykorzystanie środków publicznych lub środków przekazanych ze środków publicznych, związanych z realizacją programów lub projektów finansowanych z udziałem środków unijnych lub zagranicznych, niezgodnie z przeznaczeniem lub z naruszeniem procedur obowiązujących przy ich wykorzystaniu, w tym:
    1. procedur określonych przepisami o zamówieniach publicznych - wyłącznie w zakresie określonym w art. 17 uondfp (dotyczącego nieprawidłowości przy udzielaniu zamówień publicznych),
    2. procedur określonych w przepisach o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi - wyłącznie w zakresie określonym w art. 17a uondfp (dotyczącego nieprawidłowości przy udzielaniu koncesji na roboty budowlane);
26. niedokonanie w terminie przez otrzymującego lub wykorzystującego środki publiczne lub środki przekazane ze środków publicznych, związane z realizacją programów lub projektów finansowanych z udziałem środków unijnych lub zagranicznych, rozliczenia tych środków;
27. niedokonanie w terminie lub w należnej wysokości zwrotu kwoty środków publicznych lub środków przekazanych ze środków publicznych, związanych z realizacją programów lub projektów finansowanych z udziałem środków unijnych lub zagranicznych;
28. nieprzekazanie w terminie lub w należnej wysokości zwracanej kwoty środków publicznych lub środków przekazanych ze środków publicznych, związanych z realizacją programów lub projektów finansowanych z udziałem środków unijnych lub zagranicznych, przez podmiot, za pośrednictwem którego zwracane są te środki,
29. nieopłacenie w terminie przez jednostkę sektora finansów publicznych:
    1. składek na ubezpieczenia społeczne,
    2. składek na ubezpieczenie zdrowotne,
    3. składek na Fundusz Pracy,
    4. składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
    5. wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
    6. składek na Fundusz Solidarnościowy

- albo ich opłacenie w kwocie niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia;

30. zaciągnięcie lub zmiana zobowiązania bez upoważnienia określonego ustawą budżetową, uchwałą budżetową lub planem finansowym albo z przekroczeniem zakresu tego upoważnienia lub z naruszeniem przepisów dotyczących zaciągania lub zmiany zobowiązań przez jednostkę sektora finansów publicznych (nie stanowi naruszenia dyscypliny finansów publicznych zaciągnięcie lub zmiana zobowiązania na podstawie ugody zawartej zgodnie z przepisami prawa);
31. niewykonanie w terminie zobowiązania jednostki sektora finansów publicznych, w tym obowiązku zwrotu należności celnej, podatku, nadpłaty lub nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne, którego skutkiem jest zapłata odsetek, kar lub opłat albo oprocentowanie tych należności – z zastrzeżeniem, ze nie stanowi naruszenia dyscypliny finansów publicznych powyższe zaniechanie, jeżeli zapłata odsetek lub oprocentowanie są związane z czynnościami mającymi na celu ustalenie zasadności zwrotu tych należności;
32. niezgodne z przepisami o zamówieniach publicznych:
    1. opisanie przedmiotu zamówienia publicznego w sposób, który mógłby utrudniać uczciwą konkurencję;
    2. ustalenie wartości zamówienia publicznego lub jego części, jeżeli miało to wpływ na obowiązek stosowania przepisów o zamówieniach publicznych albo na zastosowanie przepisów dotyczących zamówienia publicznego o niższej wartości;
    3. określenie warunków udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego lub wymaganych od wykonawców środków dowodowych w sposób niezwiązany z przedmiotem zamówienia lub nieproporcjonalny do przedmiotu zamówienia;
    4. określenie kryteriów oceny ofert;
    5. nieprzekazanie do publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej lub niezamieszczenie w Biuletynie Zamówień Publicznych ogłoszenia o zamówieniu, ogłoszenia o ustanowieniu systemu kwalifikowania wykonawców, ogłoszenia o sprostowaniu, zmianach lub dodatkowych informacjach odnośnie do takich ogłoszeń lub ogłoszenia o udzieleniu zamówienia;
    6. niezamieszczenie specyfikacji istotnych warunków zamówienia na stronie internetowej;
    7. łączenie zamówień albo dzielenie zamówienia na odrębne zamówienia publiczne w celu uniknięcia stosowania przepisów o zamówieniach publicznych;
    8. niezawiadomienie w terminie Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych o wszczęciu postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.

- z zastrzeżeniem, że powyższe działania lub zaniechania nie stanowią naruszenia dyscypliny finansów publicznych, jeżeli:

1. zostało skorygowane w sposób zapewniający zgodność danej czynności i toku postępowania z przepisami o zamówieniach publicznych;
2. nie doszło do udzielenia zamówienia publicznego;

33. udzielenie zamówienia publicznego:
    1. wykonawcy, który nie został wybrany w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych;
    2. z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych dotyczących przesłanek stosowania trybów udzielenia zamówienia publicznego: negocjacji bez ogłoszenia, zamówienia z wolnej ręki lub zapytania o cenę;   
34. zawarcie umowy ramowej:
    1. bez przeprowadzenia postępowania w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych;
    2. z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych dotyczących przesłanek stosowania trybu negocjacji bez ogłoszenia lub trybu zamówienia z wolnej ręki.
35. naruszenie przepisów o zamówieniach publicznych w inny sposób niż określony w ust. 28, 29 i 30 jeżeli miało ono wpływ odpowiednio na wynik postępowania o udzielenie zamówienia publicznego lub zawarcie umowy ramowej, chyba że nie doszło do udzielenia zamówienia lub zawarcia umowy ramowej;
36. zawarcie umowy ramowej w sposób, który mógłby zakłócać konkurencję;
37. zawarcie umowy w sprawie zamówienia publicznego lub umowy ramowej lub umowy ramowej:
    1. bez zachowania formy pisemnej;
    2. na czas dłuższy niż określony w przepisach o zamówieniach publicznych lub na czas nieoznaczony, z wyłączeniem przypadków dopuszczonych w przepisach o zamówieniach publicznych;
    3. przed ogłoszeniem orzeczenia przez Krajową Izbę Odwoławczą, z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych;
38. unieważnienie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych, określających przesłanki upoważniające do unieważnienia tego postępowania;
39. niezłożenie przez kierownika zamawiającego, członka komisji przetargowej oraz inne osoby wykonujące czynności w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego po stronie zamawiającego lub mogące mieć wpływ na wynik tego postępowania oświadczenia o braku lub istnieniu okoliczności powodujących wyłączenie z tego postępowania;
40. niewyłączenie z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego osoby podlegającej wyłączeniu z takiego postępowania na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych;
41. zmiana umowy w sprawie zamówienia publicznego lub umowy ramowej z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych;
42. udzielenie zamówienia publicznego na podstawie umowy ramowej z istotną zmianą warunków udzielenia zamówienia publicznego określonych w umowie ramowej;
43. zawarcie umowy koncesji:
    1. z koncesjonariuszem, który nie został wybrany zgodnie z przepisami o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi;
    2. z naruszeniem przepisów o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi dotyczących obowiązku publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej albo zamieszczenia w Biuletynie Zamówień Publicznych ogłoszenia o koncesji lub wstępnego ogłoszenia informacyjnego;
    3. której przedmiot lub warunki zostały określone w sposób naruszający zasady uczciwej konkurencji;
    4. z innym niż wymienione w pkt 1-3 naruszeniem przepisów o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi, jeżeli naruszenie to miało wpływ na wynik postępowania o zawarcie umowy koncesji;
44. zawarcie umowy koncesji:

1. bez zachowania formy pisemnej;
2. z pominięciem terminu, w jakim może ona być zawarta, z wyłączeniem przypadków dopuszczonych w przepisach o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi;
3. na czas dłuższy niż określony w przepisach o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi, z wyłączeniem przypadków dopuszczonych w przepisach o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi;
4. przed ogłoszeniem orzeczenia przez Krajową Izbę Odwoławczą w sprawie odwołania wniesionego w postępowaniu o zawarcie umowy koncesji;

45. unieważnienie postępowania o zawarcie umowy koncesji z naruszeniem przepisów o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi;
46. zmiana umowy koncesji z naruszeniem przepisów o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi;
47. niewyłączenie z postępowania o zawarcie umowy koncesji osoby podlegającej wyłączeniu z takiego postępowania na podstawie przepisów o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi;
48. niezłożenie przez osoby wykonujące czynności w postępowaniu o zawarcie umowy koncesji po stronie zamawiającego lub mogące mieć wpływ na jego wynik oświadczenia o braku lub istnieniu okoliczności powodujących wyłączenie z tego postępowania;
49. niezgodne z przepisami o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi ustalenie szacunkowej wartości umowy koncesji, jeżeli miało to wpływ na obowiązek stosowania przepisów o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi, o niższej wartości;
50. niezgodne z przepisami o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi:
    1. łączenie przedmiotu umowy koncesji,
    2. dzielenie przedmiotu umowy koncesji,
    3. podejmowanie decyzji o zawarciu jednej umowy koncesji lub kilku odrębnych umów koncesji

- w celu uniknięcia stosowania tych przepisów;

51. niezgodne z przepisami o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi wybranie metody wykorzystywanej do szacowania wartości umowy koncesji w celu uniknięcia stosowania tych przepisów;
52. niezgodne z przepisami o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi opisanie przedmiotu umowy koncesji;
53. niezgodne z przepisami o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi określenie kryteriów kwalifikacji;
54. niezgodne z przepisami o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi określenie kryteriów oceny ofert;
55. zaniechanie przeprowadzenia lub rozliczenia inwentaryzacji albo przeprowadzenie lub rozliczenie inwentaryzacji w sposób niezgodny z przepisami ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694, z późn. zm.);
56. niesporządzenie lub nieprzekazanie w terminie sprawozdania z wykonania procesów gromadzenia środków publicznych i ich rozdysponowania albo wykazanie w tym sprawozdaniu danych niezgodnych z danymi wynikającymi z ewidencji księgowej;
57. zaniechanie prowadzenia audytu wewnętrznego w jednostce sektora finansów publicznych do tego zobowiązanej, wskutek niezatrudniania audytora wewnętrznego albo niezawierania umowy z usługodawcą;
58. niedokonanie lub nienależyte dokonanie wstępnej kontroli zgodności operacji gospodarczej lub finansowej z planem finansowym lub kompletności i rzetelności dokumentów dotyczących takiej operacji, jeżeli miało ono wpływ na:
    1. dokonanie wydatku powodującego przekroczenie kwoty wydatków ustalonej w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych;
    2. zaciągnięcie zobowiązania niemieszczącego się w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych;
59. niewykonanie lub nienależyte wykonanie przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych obowiązków w zakresie kontroli zarządczej w jednostce sektora finansów publicznych, jeżeli miało ono wpływ na:
    1. uszczuplenie wpływów należnych tej jednostce, Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu terytorialnego – z wyłączeniem należności z tytułu składek, do poboru których są obowiązani ZUS i Prezes KRUS;
    2. dokonanie wydatku powodującego przekroczenie kwoty wydatków ustalonej w planie finansowym jednostki;
    3. zaciągnięcie zobowiązania bez upoważnienia określonego ustawą budżetową, uchwałą budżetową lub planem finansowym albo z przekroczeniem zakresu tego upoważnienia lub z naruszeniem przepisów dotyczących zaciągania zobowiązań przez jednostkę sektora finansów publicznych;
    4. niewykonanie w terminie zobowiązania jednostki, w tym obowiązku zwrotu należności celnej, podatku, nadpłaty lub nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne;
    5. udzielenie zamówienia publicznego wykonawcy, który nie został wybrany w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych;
    6. zawarcie umowy ramowej bez przeprowadzenia postępowania w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych;
    7. zawarcie umowy w sprawie zamówienia publicznego lub umowy ramowej z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych dotyczących formy pisemnej umowy, okresu, na który umowa może być zawarta, lub w przypadku wniesienia odwołania, terminu jej zawarcia;
    8. niewyłączenie z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego osoby podlegającej wyłączeniu z takiego postępowania na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych;
    9. unieważnienie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych określających przesłanki unieważnienia tego postępowania;
    10. zawarcie umowy koncesji na roboty budowlane lub usługi z koncesjonariuszem, który nie został wybrany zgodnie z przepisami o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi;
    11. zawarcie umowy koncesji na roboty budowlane lub usługi z naruszeniem przepisów o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi dotyczących formy pisemnej umowy, okresu, na który umowa może być zawarta, lub w przypadku wniesienia odwołania na czynność wyboru najkorzystniejszej oferty - terminu jej zawarcia;
    12. unieważnienie postępowania o zawarcie umowy koncesji na roboty budowlane lub usługi z naruszeniem przepisów o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi;
    13. dokonanie, w zakresie gospodarki finansowej lub w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego lub przygotowaniu tego postępowania albo w postępowaniu o zawarcie umowy koncesji na roboty budowlane lub usługi, czynności naruszającej dyscyplinę finansów publicznych przez osobę nieupoważnioną do wykonania tej czynności;
    14. działanie lub zaniechanie skutkujące zapłatą ze środków publicznych kary, grzywny lub opłaty stanowiącej sankcję finansową, do których stosuje się przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Należy przy tym zaznaczyć, że jeżeli przepisy odrębne przewidują możliwość stosowania przepisów o zamówieniach publicznych zamiast przepisów o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi i postępowanie zostało wszczęte w trybie przepisów o zamówieniach publicznych, do oceny zachowań związanych z przygotowaniem i zawarciem umowy, i poprzedzającym je postępowaniem, stosuje się przepisy ustawy dotyczące naruszeń przepisów o zamówieniach publicznych.

Kary i skutki przypisania odpowiedzialności

Karami za naruszenie dyscypliny finansów publicznych są:

1. 1. 1. upomnienie,
      2. nagana,
      3. kara pieniężna,
      4. zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi.

Kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych nie można wykonać, jeżeli od dnia uprawomocnienia się orzeczenia upłynęły 2 lata.

Konsekwencją przypisania odpowiedzialności jest obowiązek zwrotu, na rzecz Skarbu Państwa, zryczałtowanych kosztów postępowania a także wpisanie do rejestru osób odpowiedzialnych za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Procedura

Postępowanie wszczyna rzecznik dyscypliny finansów publicznych - pełniący funkcję oskarżyciela, na podstawie zawiadomienia o ujawnionych okolicznościach, wskazujących na naruszenie dyscypliny finansów publicznych Do złożenia zawiadomienia o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych uprawnione a jednocześnie zobowiązane są następujące podmioty:

1. 1. 1. kierownik jednostki sektora finansów publicznych,
      2. kierownik podmiotu niezaliczanego do sektora finansów publicznych, któremu przekazano do wykorzystania lub dysponowania środki publiczne,
      3. organ sprawujący nadzór nad jednostką sektora finansów publicznych,
      4. organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego,
      5. komisja stała organu stanowiącego samorządu terytorialnego,
      6. organ kontroli lub kierownik jednostki prowadzącej kontrolę jednostki sektora finansów publicznych,
      7. dysponent przekazujący środki publiczne jednostce sektora finansów publicznych lub podmiotowi niezaliczanemu do sektora finansów publicznych,
      8. organ założycielski jednostki sektora finansów publicznych.

Po otrzymaniu zawiadomienia rzecznik dyscypliny podejmuje czynności sprawdzające w celu stwierdzenia, czy istnieją podstawy do wszczęcia postępowania wyjaśniającego. Na podstawie poczynionych ustaleń wszczyna postępowanie wyjaśniające, albo odmawia wszczęcia takiego postępowania. Postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania jest zaskarżalne. Postanowienie o wszczęciu postępowania wyjaśniającego odnosi się do konkretnej osoby (ewentualnie do konkretnych osób). Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego rzecznik dyscypliny składa wniosek o ukaranie za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, umarza postępowanie wyjaśniające lub je zawiesza. Postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego jest zaskarżalne do Głównego Rzecznika. Rzecznik powinien zakończyć czynności sprawdzające i postępowanie wyjaśniające w ciągu 120 dni od otrzymania zawiadomienia o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych.

Wniosek o ukaranie jest kierowany do komisji orzekającej i dotyczy konkretnej osoby (ewentualnie konkretnych osób). Osoba, której dotyczy wniosek (obwiniony) i rzecznik dyscypliny są stronami postępowania w sprawie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych przed komisją orzekającą. Jeżeli wniosek o ukaranie spełnia kryteria formalne, sprawa jest rozpoznawana na rozprawie lub posiedzeniu. W wyniku rozpoznania sprawy na rozprawie komisja orzekająca wydaje orzeczenie o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, orzeczenie o uniewinnieniu, albo orzeczenie o umorzeniu postępowania.

Postępowanie jest dwuinstancyjne; od orzeczenia komisji orzekającej w pierwszej instancji, służy stronom odwołanie do Głównej Komisji Orzekającej w Sprawach o Naruszenie Dyscypliny Finansów Publicznych. Na tym etapie postępowania, funkcję oskarżyciela pełni Główny Rzecznik Dyscypliny Finansów Publicznych albo jego zastępca.

W wyniku rozpoznania odwołania Główna Komisja Orzekająca:

1. 1. 1. utrzymuje orzeczenie w mocy albo
      2. uchyla orzeczenie w całości lub w części i rozstrzyga sprawę co do istoty,
      3. uchyla orzeczenie w całości lub w części i umarza postępowanie,
      4. uchyla orzeczenie w całości lub w części i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania przez komisję orzekającą.

Wszystkie organy prowadzące postępowanie (rzecznik dyscypliny, Główny Rzecznik, komisja orzekająca pierwszej instancji oraz Główna Komisja Orzekająca) obowiązane są, na każdym etapie postępowania uwzględniać okoliczności powodujące wyłączenie możliwości orzekania w sprawie, określone w art. 78 ust. 1 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. W takich przypadkach postępowania nie wszczyna się, a jeśli zostało wszczęte – wydaje się postanowienie o umorzeniu postępowania albo orzeczenie o uniewinnieniu. Jedną z takich okoliczności jest przedawnienie karalności. Karalność naruszenia dyscypliny finansów publicznych ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęły 3 lata. Jeżeli jednak w tym okresie wszczęto postępowanie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych, karalność ustaje z upływem 2 lat od tego okresu.

Na prawomocne orzeczenia i postanowienia Głównej Komisji Orzekającej kończące postępowanie przysługuje skarga do sądu administracyjnego. Wniesienie skargi wstrzymuje wykonanie prawomocnego orzeczenia w sprawie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Skarga do sądu administracyjnego przysługuje także na postanowienia Przewodniczącego Głównej Komisji Orzekającej, kończące postępowania, wydane w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie o odmowie przyjęcia środka zaskarżenia.

Organy prowadzące postępowanie są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść obwinionego a także, w niezbędnym zakresie, pouczać jego uczestników o ciążących na nich obowiązkach i przysługujących im prawach oraz udzielać im wyjaśnień i informacji o tych prawach i obowiązkach, tak aby w toku postępowania jego uczestnicy nie ponieśli szkody z powodu nieznajomości przepisów, dotyczących postępowania w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Prawomocne orzeczenia wykonuje przewodniczący komisji orzekającej pierwszej instancji. Odpis prawomocnego orzeczenia dołącza się do akt osobowych pracownika. Szczególne tryb wykonywania dotyczy orzeczeń wymierzających karę zakazu pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi.

Uprawnienia obwinionego

1. 1. 1. Prawo do obrony

Prawo do obrony przysługuje Obwinionemu w toku całego postępowania, od momentu złożenia wniosku o ukaranie (momentu, od którego osoba uzyskuje status obwinionego). Prawa określone w art. 74-76 uondfp. przysługują także osobie, wobec której rzecznik dyscypliny wszczął postępowanie wyjaśniające (art. 77 uondfp.).

Prawo do obrony jest realizowane przez wprost określone uprawnienia przyznane obwinionemu, obowiązki nałożone na organy postępowania, jak też przez wprowadzenie, służących ochronie tego prawa, zasad postępowania.

1. prawo do obrońcy

Obwiniony a także osoba, wobec której rzecznik dyscypliny wszczął postępowanie wyjaśniające może korzystać z pomocy tylko jednego obrońcy. Obrońcą obwinionego może być osoba uprawniona do obrony zgodnie z przepisami prawa o adwokaturze, osoba uprawniona do świadczenia pomocy prawnej zgodnie z przepisami o radcach prawnych albo inna osoba, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, upoważniona przez obwinionego (art. 75 ust. 1 uondfp.). Takie określenie osoby obrońcy sprawia, że rolę tę pełnić może każda osoba pełnoletnia, niebędąca ubezwłasnowolnioną całkowicie ani częściowo. Do ustanowienia obrońcy dochodzi poprzez oświadczenie woli obwinionego wyrażone w formie pisemnej (dokument składany jest organowi postępowania i włączany do akt sprawy) albo ustnie do protokołu sporządzanego przez organ postępowania. Pisemne ustanowienie obrońcy wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty skarbowej.

Żaden z przepisów tych aktów prawnych nie przewiduje możliwości przyznawania, osobie uniewinnionej od zarzutu naruszenia finansów publicznych lub wobec której umorzono postępowanie, zwrotu kosztów związanych z korzystaniem z pomocy obrońcy.

2. prawo do składania wniosków i oświadczeń

Obwiniony może (nie ma takiego obowiązku) składać wyjaśnienia, a obwiniony i obrońca oświadczenia i wnioski ustnie do protokołu lub na piśmie.

Wnioski dowodowe można składać na rozprawie i poza nią.

Zgodnie z art. 87, 88 i 89 uondfp., nie przeprowadza się dowodu (wniosek dowodowy podlega oddaleniu), którego przedmiotem są fakty:

1. 1. niemające dla rozstrzygnięcia sprawy istotnego znaczenia,
   2. powszechnie znane,
   3. znane z urzędu organowi prowadzącemu postępowanie, a ponadto, gdy,
   4. okoliczność, której dotyczy wniosek, została już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy,
   5. dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności,
   6. wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania,
   7. dowodu nie da się przeprowadzić.

Wniosek dowodowy musi spełniać określone kryteria formalne. Zgodnie z art. 90 uondfp. osoba, wobec której wszczęto postępowanie, występująca z wnioskiem dowodowym, w tym o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków, jest obowiązana dokładnie oznaczyć fakty, o których stwierdzenie wnosi. Obowiązek dotyczy również wskazania świadków, których wyjaśnienia mają stwierdzać te fakty, tak aby wezwanie ich przez organ prowadzący postępowanie było możliwe.

Prócz wniosków dowodowych obwiniony ma prawo składać także inne, służące jego prawu do obrony, w szczególności:

1. 1. wyłączenie członka komisji orzekającej lub Głównej Komisji Orzekającej od udziału w rozpoznawaniu sprawy z powodu istnienia między nim a oskarżycielem, obwinionym lub jego obrońcą stosunku, który może budzić wątpliwości co do jego bezstronności. (wniosek taki może dotyczyć także oskarżyciela (wyłączenie od udziału w sprawie) i protokolanta (odsunięcie od wykonywania czynności));
   2. sprostowanie oczywistej omyłki pisarskiej lub rachunkowej w orzeczeniu, postanowieniu, zarządzeniu lub ich uzasadnieniu, protokole rozprawy lub posiedzenia, protokole sporządzonym przez rzecznika dyscypliny,
   3. odroczenie rozprawy (125 pkt 3 uondfp.).

Organ postępowania zobowiązany jest do rozpoznania i ustosunkowania się do wszelkich wniosków składanych w postępowaniu.

Działania na swoją korzyść podejmować może także osoba, wobec której postępowanie zostało wszczęte. Osoba taka ma prawo, w terminie określonym przez rzecznika dyscypliny, do złożenia wyjaśnień lub wniosków dowodowych na piśmie lub do protokołu (art. 102 ust. 2 uondfp.).

3. zasada dwuinstancyjności postępowania

Postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest dwuinstancyjne. Oznacza to, że na orzeczenia i inne wskazane w ustawie rozstrzygnięcia, wydane przez organy postępowania w pierwszej instancji, przysługuje stronom środek zaskarżenia. Zażalenia i odwołania (środki zaskarżenia) wnosi się na piśmie, za pośrednictwem organu, który wydał zaskarżane zarządzenie, postanowienie albo orzeczenie, w terminie 14 dni od jego doręczenia. O tym uprawnieniu organy postępowania zobowiązane są pouczyć strony.

W razie uchybienia terminu należy przywrócić termin na wniosek zainteresowanego, jeżeli uprawdopodobni, że uchybienie nastąpiło bez jego winy. Wniosek o przywrócenie terminu należy złożyć w terminie 7 dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminu. Równocześnie z wnioskiem należy dopełnić czynności, która miała być w tym terminie dokonana (177 uondfp.).

Termin do wniesienia środka zaskarżenia biegnie od dnia doręczenia stronie odpisu rozstrzygnięcia.

Konsekwencją zasady dwuinstacyjności jest także wprowadzenie poniższych reguł.

W przypadku wniesienia odwołania na niekorzyść obwinionego, który został uniewinniony przez komisję orzekającą lub co, do którego postępowanie umorzono, Główna Komisja Orzekająca nie może wydać orzeczenia o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Jeżeli jednak uzna, że przypisanie tej odpowiedzialności jest uzasadnione, przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania.

Ponownie rozpatrując sprawę, komisja orzekająca może wydać rozstrzygnięcie surowsze niż uchylone tylko wtedy, gdy wniesiono odwołanie na niekorzyść obwinionego.

1. 1. 2. Obowiązki organów postępowania wobec obwinionego
         1. zasada prawdy obiektywnej

Zasada prawdy obiektywnej, ściśle związana z zasadą domniemania niewinności, polega na tym, że w postępowaniu dąży się do tego, by podstawą wydania rozstrzygnięcia były prawdziwe (zgodne z rzeczywistością) ustalenia poczynione w jego trakcie. Realizacja tej zasady przejawia się w tym, że organ prowadzący postępowanie, w zależności od jego etapu rzecznik albo komisja orzekająca obowiązany jest do wyczerpującego zebrania i wszechstronnego rozpatrzenia materiału dowodowego. Ponadto, organy te (także rzecznik) są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść obwinionego (art. 80 ust. 1 uondfp.).

1. 1. 1. 2. zasada domniemania niewinności

Zgodnie z art. 76 uondfp., Obwinionego uważa się za niewinnego, dopóki jego odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych nie zostanie udowodniona i potwierdzona prawomocnym orzeczeniem w sprawie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Powyższa zasada oznacza, że obwiniony (także osoba, wobec której oskarżyciel wystąpił z wnioskiem o ukaranie), ze względu na swój status w postępowaniu, nie może ponosić, w jego toku, żadnych negatywnych skutków prowadzenia postępowania (poza wynikającymi z przepisów). Konsekwencją tej zasady jest także brak po stronie obwinionego obowiązku dowodzenia swojej niewinności. Ciężar dowodzenia naruszenia dyscypliny finansów publicznych ciąży, bowiem bezpośrednio na rzeczniku (Głównym Rzeczniku) dyscypliny finansów publicznych. Przyjęcie tej powszechnie obowiązującej reguły wiąże się także z tym, że obwiniony ma prawo, a nie obowiązek stawiennictwa na rozprawy przed organami orzekającymi. Będąc zaś obecnym na rozprawie może w szczególności, bez podania powodów, odmówić składania wyjaśnień lub odpowiedzi na poszczególne pytania.

Przejawem zasady domniemania niewinności jest przyjęcie, że niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść obwinionego. Należy jednak podkreślić, że wątpliwości te nie mogą dotyczyć okoliczności natury prawnej (np. interpretacji przepisów prawa); do rozstrzygania takich wątpliwości, tak jak do poczynienia innych istotnych ustaleń, zobowiązane są organy prowadzące postępowanie.

1. 1. 1. 3. obowiązek udzielania informacji

Organy prowadzące postępowanie są obowiązane, w niezbędnym zakresie, pouczyć jego uczestników o ciążących na nich obowiązkach i przysługujących im prawach oraz udzielać im wyjaśnień i informacji o tych prawach i obowiązkach, tak aby w toku postępowania jego uczestnicy nie ponieśli szkody z powodu nieznajomości przepisów, dotyczących postępowania w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych (80 ust. 2 uondfp.).