Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz. U. poz. 2203), obejmuje zmiany w sposobie finansowania oświaty oraz w ustawie - Karta Nauczyciela.

Zgodnie z przyjętą ustawą zmienione zostaną regulacje odnoszące się do wykonywania zawodu nauczyciela, przede wszystkim dotyczące czasu pracy, awansu zawodowego (powiązaniu go z oceną pracy) i urlopu.

Awans zawodowy  i ocena pracy nauczycieli

Do najistotniejszych zmian skutkujących podniesieniem jakości pracy nauczyciela i szkoły należy powiązanie ścieżki awansu zawodowego z oceną pracy nauczycieli oraz uzależnienie jej długości od jakości pracy nauczyciela. Zmiana ta umożliwi premiowanie nauczycieli wyróżniających się jakością pracy. Wprowadzono obligatoryjne terminy dokonywania oceny pracy nauczyciela w powiązaniu ze ścieżką awansu zawodowego. Ocena pracy nauczyciela będzie dokonywana obligatoryjnie po zakończeniu stażu na każdy kolejny stopień awansu zawodowego oraz co 3 lata pracy w szkole od dnia uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego, mianowanego i dyplomowanego, jeżeli nauczyciel, w zależności od posiadanego stopnia, nie rozpocznie stażu na kolejny stopień lub zakończy ścieżkę awansu. Zastąpienie oceny dorobku zawodowego oceną pracy pozwoli na szerszy ogląd pracy nauczycieli, zaś systematyczne dokonywanie oceny pracy nauczycieli dyplomowanych ma istotny wpływ na utrzymanie wysokiej jakości pracy przez tych nauczycieli oraz stanie się mechanizmem umożliwiającym sprawdzanie, czy nauczyciele utrzymują odpowiedni poziom kompetencji zawodowych.

Nauczycielowi dyplomowanemu legitymującemu się co najmniej 3-letnim okresem pracy w szkole (od dnia nadania stopnia nauczyciela dyplomowanego) oraz wyróżniającą oceną pracy – będzie przysługiwał dodatek za wyróżniającą pracę – docelowo – w wysokości 16 proc. kwoty bazowej, określanej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej. Po raz pierwszy nauczyciele dyplomowani będą mogli otrzymać ten dodatek od 1 września 2020 r., a w docelowej wysokości pierwszy raz będzie można go otrzymać od 1 września 2022 r. (do tego czasu wysokość dodatku będzie corocznie rosła). Nowy dodatek – dodatek za wyróżniającą pracę będzie stanowił uzupełnienie obecnego systemu awansu zawodowego w powiązaniu z systemem wynagradzania.

Zaproponowane rozwiązania są odpowiedzią na liczne postulaty środowisk oświatowych i wyniki kontroli przeprowadzonej przez NIK. Chodzi o to, że po uzyskaniu awansu na nauczyciela dyplomowanego, nauczyciel taki nie ma możliwości dalszego rozwoju zawodowego powiązanego z awansem finansowym. Nowe rozwiązanie będzie motywować nauczycieli dyplomowanych do podnoszenia kompetencji zawodowych, co przełoży się na lepszą jakość pracy szkoły.

Zaproponowano wydłużenie okresów pracy w szkole niezbędnych do rozpoczęcia stażu na kolejny stopień awansu zawodowego.

Z 2 do 3 lat wydłuży się okres pracy niezbędny do rozpoczęcia stażu na stopień nauczyciela mianowanego oraz z 1 roku do 4 lat wydłuży się okres pracy konieczny do rozpoczęcia stażu na stopień nauczyciela dyplomowanego. Zmiana ta spowoduje, że podstawowa ścieżka awansu zawodowego wydłuży się z 10 do 15 lat, ale będzie też możliwość jej skrócenia. Skrócenie ścieżki awansu zawodowego będzie zależeć od uzyskania oceny pracy na określonym poziomie.

Nauczyciel kontraktowy i nauczyciel mianowany, legitymujący się wyróżniającą oceną pracy, będzie mógł rozpocząć staż na kolejny stopień awansu zawodowego po przepracowaniu w szkole co najmniej 2 lat od dnia nadania poprzedniego stopnia awansu zawodowego. Możliwość skracania ścieżki awansu zawodowego w zależności od jakości pracy nauczyciela pozwoli na elastyczne, zindywidualizowane podejście do jego rozwoju zawodowego oraz będzie stanowić dodatkowy element motywacyjny umożliwiający promowanie najlepszych w tym zawodzie.

Podstawowa ścieżka awansu zawodowego uwzględnia również wydłużony staż na stopień nauczyciela kontraktowego – z 9 miesięcy do 1 roku i 9 miesięcy. Dłuższy czas trwania tego stażu pozwoli nauczycielowi  na zaadaptowanie się w zawodzie i rozpoznanie predyspozycji do jego wykonywania.

Założono również rezygnację z rozmowy z nauczycielem ubiegającym się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego, przeprowadzanej przez komisję kwalifikacyjną złożoną z przedstawicieli danej szkoły. Rozmowa ta zostanie zastąpiona egzaminem przeprowadzanym przez komisję egzaminacyjną, w skład której wejdą osoby spoza szkoły, tj. przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny, przedstawiciel organu prowadzącego szkołę oraz ekspert z listy ekspertów ustalonej przez ministra edukacji narodowej. Zmiana ta jest w szczególności odpowiedzią na wyniki kontroli NIK, która odnośnie komisji kwalifikacyjnej przeprowadzającej postępowanie na stopień nauczyciela kontraktowego stwierdziła, że komisja, że „Komisja ta, jako instytucja wewnątrzszkolna, może nie być dostatecznie obiektywna. Skład tej komisji (dyrektor, opiekun stażu, przewodniczący zespołu przedmiotowego lub wychowawczego, w ramach którego pracuje stażysta, albo inny nauczyciel – w przypadku niepowołania takiego zespołu) powoduje, że jej członkowie – zaangażowani w proces uzyskiwania awansu zawodowego przez stażystę – pośrednio oceniają również wykonaną przez siebie pracę”.

Nauczyciele zatrudnieni w publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych RP będą mogli odbywać staż na kolejne stopnie awansu zawodowego bez względu na wymiar ich zatrudnienia.

Czas pracy nauczycieli

w ustawie określono, że tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć dla:

• nauczyciela pedagoga, logopedy, psychologa i doradcy zawodowego, a także terapeuty pedagogicznego, z wyjątkiem nauczycieli zatrudnionych w poradni psychologiczno-pedagogicznej nie może przekroczyć 22 godzin,
• nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej, zatrudnianych dodatkowo w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego oraz współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym wynosi 20 godzin.
• wprowadzono zasadę, że dyrektor i wicedyrektor szkoły oraz inni nauczyciele pełniący funkcje kierownicze w szkole nie mogą mieć przydzielonych godzin ponadwymiarowych, z wyłączeniem sytuacji, gdy jest to niezbędne do realizacji ramowego planu nauczania w jednym oddziale. Wyjątkiem od tej zasady będzie możliwość przydzielenia godzin ponadwymiarowych w więcej niż jednym oddziale, wyłącznie w szczególnych przypadkach, gdy nie będzie możliwości pozyskania nowego nauczyciela do prowadzenia np. kilku godzin zajęć w szkole. O zasadności przydzielenia takich godzin decydował będzie organ prowadzący szkołę (wójt, burmistrz (prezydent miasta), starosta, marszałek województwa), wyrażając każdorazowo zgodę. Oznacza to, że dyrektor szkoły będzie miał więcej czasu na konsultacje oraz rozmowy z rodzicami i uczniami.
• zmiana ta ujednolici tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć ww. nauczycieli. Wg danych z SIO pensum logopedów, psychologów, pedagogów i doradców zawodowych kształtuje się w różnych gminach od 18 do ponad 30 godzin, co rodzi wśród nauczycieli poczucie niesprawiedliwości. Jednocześnie zmiana ta powoli organom prowadzącym, które ustaliły wymiar pensum poniżej 22 godzin, na utrzymanie tego wymiaru. Urlop wypoczynkowy i urlop dla poratowania zdrowia
• wprowadzono zmiany dotyczące udzielania nauczycielom urlopu dla poratowania zdrowia. Urlop dla poratowania zdrowia udzielany jest nauczycielowi w celu leczenia choroby zagrażającej wystąpieniem choroby zawodowej lub choroby, w której powstaniu czynniki środowiska pracy lub sposób wykonywania pracy mogą odgrywać istotną rolę. O potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia orzeka – na podstawie wydanego przez dyrektora szkoły skierowania na badania lekarskie – lekarz medycyny pracy. Doprecyzowano również, że wymagany co najmniej siedmioletni okres pracy w szkole, stanowiący jeden z warunków udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia dotyczy zatrudnienia w wymiarze nie niższym niż ½ obowiązkowego wymiaru zajęć.

• zmiany w zakresie urlopu dla poratowania zdrowia spowodują, że korzystanie z tego urlopu jest rzeczywiście uzasadnione charakterem pracy wykonywanej przez nauczyciela. Jednocześnie zmiany te przyczynią się do zapewnienia uczniom stabilniejszych warunków nauczania poprzez zminimalizowanie zmian kadry nauczycielskiej wynikających z korzystania z tego urlopu w nieuzasadnionych przypadkach.
• możliwe jest korzystanie z urlopu dla poratowania zdrowia w celu przeprowadzenia leczenia uzdrowiskowego lub rehabilitacji uzdrowiskowej. Urlopu dla poratowania zdrowia na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową dyrektor szkoły udziela na podstawie potwierdzonego skierowania na okres w nim ustalony.
• określono wymiar i termin udzielenia urlopu wypoczynkowego nauczycielom zajmującym stanowiska kierownicze w szkole, tak aby umożliwić lepszą organizację pracy szkoły i wykonywanie jej zadań statutowych, z uwzględnieniem charakteru zadań na tych stanowiskach, związanych z zarządzaniem szkołą, które często muszą być wykonywane w dni wolne od zajęć.

  Uprawnienia związane z rodzicielstwem

• w odrębny sposób uregulowano także kwestie obniżania wymiaru czasu pracy nauczyciela uprawnionego do urlopu wychowawczego. Pozwoli to uniknąć sytuacji wnioskowania przez nauczyciela o obniżenie wymiaru zatrudnienia w różnych okresach roku szkolnego w szkołach feryjnych, co powoduje problemy w organizacji procesu dydaktycznego ze względu na konieczność zatrudniania nowych nauczycieli w ciągu roku szkolnego, np. tylko na czas wystawienia ocen semestralnych.

• ze względu na dobro uczniów wprowadzono nowe uregulowania dotyczące kwestii zwolnienia od pracy nauczyciela z tytułu opieki nad dzieckiem do lat 14. Zwolnienie to przysługuje nauczycielom w wymiarze 2 dni – bez możliwości wykorzystania go w wymiarze godzinowym. Wykorzystywanie tego zwolnienia przez nauczycieli w wymiarze godzinowym rodziło szereg trudności oraz mogło wiązać się z negatywnymi skutkami dla realizowanego przez nauczyciela procesu dydaktyczno-wychowawczego.

  Zmiany dotyczące zatrudnienia

• dyrektor szkoły ma obowiązek w pierwszej kolejności zwiększyć wymiar zatrudnienia nauczycielowi, któremu wcześniej to zatrudnienie ograniczono. Dotyczy to wymiaru zatrudnienia w tej samej szkole, na tym samym lub (za jego zgodą) innym stanowisku, pod warunkiem posiadania przez nauczyciela wymaganych kwalifikacji.
• z systemu oświaty usunięte zostanie stanowisko asystenta nauczyciela. Jednocześnie w celu umożliwienia kontynuacji wsparcia nauczyciela w przypadkach, w których obecnie ono funkcjonuje, zaproponowano przepis przejściowy, zgodnie z którym osoby zatrudnione w dniu wejścia w życie ustawy na stanowisku asystenta nauczyciela będą mogły być nadal zatrudnione na tym stanowisku na dotychczasowych zasadach nie dłużej niż do 31 sierpnia 2020 r.
• w celu zapewnienia odpowiedniej jakości procesu nauczania, bezpieczeństwa uczniów i wychowanków, a także w trosce o zapewnienie nauczycielom możliwości korzystania z uprawnień pracowniczych, w publicznych innych formach wychowania przedszkolnego, przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz w niepublicznych innych formach wychowania przedszkolnego, przedszkolach i placówkach oraz szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych – nauczyciele będą zatrudniani na podstawie umowy o pracę na zasadach określonych w Kodeksie pracy. Stosowanie przepisów Kodeksu pracy do tych nauczycieli nie powinno rodzić problemów. Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy wymiar czasu pracy i rozkład jej wykonywania ustalają dowolnie strony stosunku pracy, przy czym przepisy nie określają minimalnego wymiaru czasu pracy. Wymiar etatu nie wpływa też na możliwość zatrudnienia pracownika w danym systemie czasu pracy. Zatrudnieni w niepełnym wymiarze mogą świadczyć pracę w każdym systemie czasu pracy, określonym w Kodeksie pracy, a także możliwe jest ich zatrudnianie w ruchomej organizacji czasu pracy. Możliwe jest zatem umówienie się na wykonywanie pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy i takie jej rozłożenie, że świadczona jest np. tylko w co drugi weekend.
• do prowadzenia zajęć w ww. jednostkach nierzadko nawiązywane są z nauczycielami umowy cywilnoprawne, których istota z jednej strony nie jest dostosowana do charakteru pracy nauczyciela, z drugiej zaś ogranicza możliwość korzystania przez nauczycieli z uprawnień pracowniczych. Prowadzenie zajęć w szkole wiąże się z koniecznością osobistego świadczenia przez nauczyciela umówionego rodzaju pracy na rzecz pracodawcy, w określonym miejscu i w określonych godzinach, w sposób ciągły, jak również niezbędne jest, aby wykonywane zadania były poddane bieżącemu nadzorowi. Charakter tej pracy przesądza zatem, że zatrudnienie nauczycieli nosi cechy stosunku pracy i powinno być dokonywane na podstawie umowy o pracę.
• wprowadzono zmiany dotyczące wynagradzania specjalistów zatrudnianych na podstawie ustawy – Prawo oświatowe, co ma szczególne znaczenie w przypadku organizacji zajęć z zakresu kształcenia zawodowego. Regulację rozszerzono o rozwiązanie, na podstawie którego organy prowadzące szkoły będą mogły upoważniać dyrektorów szkół, w indywidualnych przypadkach, do podwyższania wynagrodzenia tych osób.
• nauczyciele publicznych innych form wychowania przedszkolnego, prowadzonych przez osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego lub osoby fizyczne oraz niepublicznych innych form wychowania przedszkolnego, zostaną objęci przepisami ustawy –  Karta Nauczyciela w takim samym zakresie jak nauczyciele niepublicznych przedszkoli. Zmiana ta umożliwi tym nauczycielom ubieganie się o kolejne stopnie awansu zawodowego, nagrody kuratora oraz nagrody ministra, Medal Komisji Edukacji Narodowej, a także korzystanie z form doskonalenia, na które środki wyodrębnione są w budżecie wojewody i w budżecie ministra edukacji narodowej.
• uchylono przepis pozwalający organowi prowadzącemu szkołę na przeniesienie nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania do innej szkoły – bez zgody nauczyciela, jednak na okres nie dłuższy niż 3 lata, z prawem powrotu na uprzednio zajmowane stanowisko. Przepis ten nie jest potrzebny, bo obecnie w szkołach nie występują trudności z zapewnieniem obsady nauczycielskiej.

W art. 251 § 4 pkt 4 Kodeksu pracy zawarty został wyjątek od ogólnej zasady wyrażonej w art. 251 § 1, zgodnie z którą okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony, a także łączny okres zatrudnienia na podstawie umów o pracę na czas określony, zawieranych między tymi samymi stronami stosunku pracy, nie może przekraczać 33 miesięcy, a łączna liczba tych umów nie może przekraczać trzech. I tak, przepis ten nie znajdzie zastosowania do umowy o pracę zawartej na czas określony, w przypadku gdy pracodawca wskaże obiektywne przyczyny leżące po jego stronie, a zawarcie umowy w danym przypadku służy zaspokojeniu rzeczywistego okresowego zapotrzebowania, i jest niezbędne w tym zakresie w świetle wszystkich okoliczności zawarcia umowy. Przepis ten może znaleźć zastosowanie w przypadku zatrudniania nauczycieli do realizowania zajęć np. tylko w jednym semestrze albo w krótszych okresach kształcenia.

Zasadniczo zmiany weszły w życie z dniem 1 stycznia 2018 r. (cześć regulacji, np. zmiany w systemie awansu zawodowego i oceny pracy nauczycieli, a także wypłata dodatku za wyróżniającą pracę,  ma wejść w życie w innych terminach).