Polska w Arabii Saudyjskiej

System gospodarczy i najważniejsze strategie gospodarcze

Gospodarka Arabii Saudyjskiej od lat charakteryzuje się wysokim stopniem zależności od dochodów z eksportu ropy naftowej i jej produktów. Zgodnie ze strategią rozwoju państwa Vision 2030 ogłoszoną w 2016 r. rząd stara się zdywersyfikować gospodarkę aby zredukować to uzależnienie.

Rozwija się sektor prywatny, a także gałęzie gospodarki dotąd nieeksplorowane – tj. turystyka, przemysł (zwłaszcza petrochemiczny), lotnictwo (założenie linii lotniczej Riyadh Air mającej konkurować z Qatar Airways, Etihad i Emirates), zielona energia, przemysł kosmiczny. Rząd stara się przyciągać inwestorów zagranicznych, a także aktywizować zawodowo swoich własnych obywateli za pomocą procesu zwanego saudyzacją. Wysiłki rządu saudyjskiego przynoszą skutki – w 2023 r. po raz pierwszy w historii wpływy budżetowe z działalności niezwiązanej z ropą naftową miały sięgnąć 50%.

Administracją biznesu prywatnego zajmuje się Federacja Saudyjskich Izb Handlowych (Federation of Saudi Chambers - FSC), w skład FSC wchodzą regionalne izby handlowo- przemysłowe w poszczególnych prowincjach kraju. W AS działają także branżowe stowarzyszenia gospodarcze. Przynależność do izb gospodarczych jest obowiązkowa.

W 2023 r. PKB per capita ukształtowało się na poziomie 36 tys. USD, co daje KAS 34. pozycję w rankingach globalnych, a po uwzględnieniu parytetu siły nabywczej – 15. Usługi stanowiły 53,2% PKB, natomiast przemysł, w tym wydobywczy 44,2%, rolnictwo 2,6%. Sam sektor naftowy dostarczył 40% (dla porównania, w 2012 r. było to 45%) wpływów i stanowił główne źródło finansowania budżetu oraz inwestycji w ramach Vision 2030. Skala tych potrzeb, a także mniejsza niż zakładano zdolność KAS do przyciągania inwestycji zagranicznych zaowocowały zwiększonym, choć jak na standardy europejskie wciąż niskim deficytem, który w 2023 r. wyniosło ok. 2,1% PKB . Kraj zmniejszył swoje wydobycie ropy naftowej do 9,6 mb/d, tj. o 0,9 mb/d mniej niż w 2022 r. Przewiduje się, że PKB kraju w 2024 r. osiągnie wartość dodatnią i wyniesie ok. 3,5%.

Warto odnotować, że wyjątkowo aktywny był w 2023 r. saudyjski fundusz majątkowy PIF (Public Investment Fund), który poszukuje globalnie możliwości inwestycyjnych. Szacuje się, że jedna trzecia światowych wydatków inwestycyjnych dokonanych przez fundusze majątkowe w 2023 r. to pieniądze wydane przez PIF.

Główne sektory gospodarki i ich udział w PKB

Według najświeższych danych udział głównych sektorów gospodarki saudyjskiej w produkcie krajowym brutto prezentuje się następująco:

- Rolnictwo – 2,6%

- Przemysł – 44,2%

- Usługi – 53,2%

Polityka kursowa

Arabia Saudyjska prowadzi politykę sztywnego kursu waluty krajowej, rijala saudyjskiego, pozostającej w stałym powiązaniu z dolarem amerykańskim w stosunku 3,75 SAR / 1 USD. Waluta jest w pełni wymienialna, a kraj dysponuje znacznymi rezerwami walut zagranicznych i złota.

Surowce i technologie krytyczne

Arabia Saudyjska posiada złoża ropy naftowej, gazu naturalnego, rudy żelaza, złota, miedzi, boksytów i fosfatów.

Kluczowe znaczenie dla państwa ma gospodarka wodna. Źródłem wody pitnej w Arabii Saudyjskiej są wody gruntowe, a także wody artezyjskie w Oazie Al-Ahsa, natomiast jest to w znacznej mierze źródło nieodnawialne, które ulega szybkiego wyczerpaniu. W związku z tym państwo inwestuje w odsalanie i uzdatnianie wody, zwłaszcza z Zatoki Perskiej i transportowanie jej w głąb kraju.

Stan infrastruktury

Arabia Saudyjska posiada dobrze rozwiniętą infrastrukturę lotniczą, z 13 lotniskami międzynarodowymi, 14 krajowymi oraz 2 regionalnymi. Dodatkowo w Rijadzie budowany jest Międzynarodowy Port Lotniczy Króla Salmana, mający być w zamierzeniu największym lotniskiem w całym regionie. Kraj oplata ponadto sieć dobrze zachowanych dróg i autostrad.

Stosunkowo słabo rozwinięta jest natomiast infrastruktura kolejowa – linie kolejowe łączą Rijad jedynie z Prowincją Wschodnią (Dammam) oraz z północną częścią kraju (do miasta Al-Kurajjat przy granicy z Jordanią). Funkcjonuje także kolej szybkich prędkości Haramain High Speed Railway wożąca pielgrzymów między Mekką a Medyną. W listopadzie 2024 r. ogłoszono plany rozbudowy sieci kolejowej o ok. 30% (do 8000 km torów), planowane są m.in. trasa z Rijadu do Dżeddy oraz tzw. GCC Railway, czyli biegnącą wzdłuż wybrzeża Zatoki Perskiej trasa, która ma połączyć wszystkie 6 państw Zatoki Perskiej.

Kraj posiada także porty, w tym największe w Dżeddzie (trzeci pod względem przeładunku port w regionie Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki), Dammam, Janbu i Dżizan.

Kalendarz dni wolnych od pracy

Praca w Arabii Saudyjskiej odbywa się w trybie niedziela-czwartek, choć rozważane ma być przejście na system poniedziałek-piątek. Piątek jest w krajach muzułmańskich dniem wspólnych modlitw w meczetach, stąd niewykluczone, że w przypadku takiego systemu, Saudyjczycy pracowaliby realnie jedynie przez część ostatniego dnia tygodnia.

Lista świąt:

Dzień Założenia Państwa – 22 lutego

Eid al-Fitr – święto zakończenia ramadanu – ruchome (od 30 marca w 2025 r.; pracownicy saudyjskiego sektora publicznego mogą liczyć nawet na tydzień wolny od pracy, niektóre instytucje, w tym banki, wydłużają ten okres do 9 dni, w zależności od kalendarza)

Dzień Arafat – 9. Dzień miesiąca Zu al-Hidżdża (6 czerwca w 2025 r.)

Eid al-Adha - 10. Dzień miesiąca Zu al-Hidżdża (od 7 czerwca w 2025 r.; zazwyczaj cztery dni wolne)

Saudyjski Dzień Narodowy – 23 września

Źródło: Międzynarodowy Fundusz Walutowy

Źródła: ONZ, National Labor Observatory

Najważniejsi partnerzy handlowi

Według danych Światowej Organizacji Handlu najważniejszymi partnerami handlowymi Arabii Saudyjskiej są: Chiny, Unia Europejska, USA, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Indie i Egipt.

Największy udział w imporcie produktów z Arabii Saudyjskiej mają: Zjednoczone Emiraty Arabskie (5,1%), Unia Europejska (4,9%), Chiny (3,8%), Indie (3,2%) i Egipt (2,7%).

Największy udział w eksporcie produktów do Arabii Saudyjskiej mają: Unia Europejska (20,9%), Chiny (19,8%), USA (10,6%), Zjednoczone Emiraty Arabskie (8,2%) oraz Indie (5,3%).

Podstawowe produkty i usługi importowe i eksportowe,

Według Światowej Organizacji Handlu podstawowymi produktami eksportowymi Arabii Saudyjskiej jest ropa naftowa i jej produkty, gaz, a także polimery etylenu oraz polipropylen.

Podstawowymi produktami importowanymi są samochody, urządzenia radiotelefoniczne, medykamenty oraz złoto.

Ponadto Arabia Saudyjska importuje znaczną część produktów spożywczych, pomimo inwestycji poczynionych w rozwój rolnictwa.

Główni inwestorzy

Na niezadowalającym dla kierownictwa państwa poziomie pozostaje zdolność przyciągania inwestycji zagranicznych, które od 2017 r. utrzymują się poniżej 1% PKB, z wyjątkiem w 2021 r., kiedy ich wartość była równa 2,2% PKB, a przyczyną tego skoku było wejście na giełdę Saudi Aramco i związana z nim kolosalna kapitalizacja.

Według danych Ministerstwa Inwestycji głównymi inwestorami w Arabii Saudyjskiej w 2023 r. są: USA (202 mld USD), ZEA (111 mld USD), Wielka Brytania (70 mld USD), Francja (62 mld USD), Jordania (35 mld USD), Kuwejt (34 mld USD) i Niderlandy (30 mld USD).

Główne kierunki inwestycji zagranicznych

Według danych Ministerstwa Inwestycji inwestycje zagraniczne dotyczą przede wszystkim takich branż, jak: przemysł (w tym motoryzacyjny, petrochemiczny, farmaceutyczny itp.), finanse i ubezpieczenia, budownictwo, sprzedaż hurtowa i detaliczna, IT, nieruchomości oraz gospodarka wodna.

Arabia Saudyjska, będącą jedynym krajem arabskim w G20, jest zarazem członkiem licznych organizacji wielostronnych o charakterze gospodarczym, w tym Światowej Organizacji Handlu (od 2005 r.), Banku Światowego (współpraca od 1957 r.), Międzynarodowego Funduszu Walutowego i wielu innych. Jest m.in. jednym z założycieli Organizacji Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC) w 1960 r., a także Rady Współpracy Państw Zatoki (GCC) w 1981 r. ta druga jest najważniejszą regionalną organizacją gospodarczą, która z powodzeniem koordynuje wysiłki państw Zatoki Perskiej na licznych polach, ostatnio także obronności i wspólnej polityki wizowej (plany uruchomienia wspólnej jednolitej wizy turystycznej). Arabia Saudyjska jest filarem Islamskiego Banku Rozwoju, związanego z Organizacją Współpracy Islamskiej i założonego w 1975 r. w Dżeddzie, który polega aż w 22% na saudyjskim finansowaniu.

Kraj jest także członkiem Asian Infrastructure Investment Bank (od 2016 r.), do którego budżetu wpłaca ok. 2,5%, Asian Development Bank (od 2016 r.) i  Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (IBRD - prawie 3% budżetu).

Dwustronne relacje handlowe i inwestycyjne

Wymiana handlowa Polski z Arabią saudyjską osiągnęła ponad 7,3 mld USD w pierwszych 10 miesiącach 2023 r. (pełnych danych jeszcze nie ma), przy czym deficyt handlowy Polski to 5,8 mld USD. Wynika on z wartego ok. 6 mld USD eksportu produktów naftowych. Czyni to z Królestwo Arabii Saudyjskiej największego partnera handlowego wśród krajów arabskich.

Kluczowe obszary współpracy, obok politycznej, to przede wszystkim:

- energetyka – saudyjskie inwestycje w polski sektor paliwowy i niebagatelna rola KAS jako dostawcy paliw płynnych do Polski po decyzji o przekierunkowaniu dostaw w 2022 r. Warto podkreślić także potencjał współpracy w zakresie energii odnawialnej. PIF, ale także saudyjskie przedsiębiorstwa są na etapie budowy know-how i inwestycji, dążąc do zajęcia pozycji globalnego lidera energii odnawialnej.

- wymiana gospodarcza (w tym polskie inwestycje - tu należy zwrócić uwagę przede wszystkim na działalność polskich firm branży IT, przede wszystkim Comarch, obecny w KAS od 2017 r., do jego klientów zaliczają się m.in. Riyadh Air, Aramco, ministerstwo obrony (program tele-medyczny dla personelu wojskowego), Dirriyah. W 2023 r. Comarch uruchomił biuro w Rijadzie, dotychczas operował z Dubaju, gdzie jest obecny od 2000 r. Swoją obecność wciąż buduje firma Asseco, która w KAS działa jako Asseco Middle East. W branży oświetleniowej najbardziej widoczny jest LUG Lighting, mający już rozbudowane portfolio zrealizowanych projektów. Funkcjonują polskie marki w branży towarów konsumpcyjnych: spożywcze (Wedel, Solidarność), kosmetyczne (dr Irena Eris, Inglot), usług marketingowych (Flying Bisons), działają też odzieżowe firmy Reserved oraz Poca&Poca. Zainteresowanie rynkiem saudyjskim deklarują firmy z branży medycznej (Polfa Tarchomin, Upmedic), budowlanej (Fakro), szereg firm branży spożywczej.

 - turystyka: Rok 2023 przyniósł rozstrzygnięcie w kwestii bezpośrednich połączeń lotniczych na linii Warszawa-Rijad, które od 4 czerwca 2024 r. obsługuje LOT. Należy zakładać, że przyczyni się to w znaczny sposób do rozwoju współpracy turystycznej – zainteresowanie Saudyjczyków Polską jako celem turystycznym i medycznym stale utrzymuje się na wysokim poziomie. W tym kontekście warto odnotować, że w grudniu 2023 r. państwa członkowskie UE, w tym Polska, w ramach LWS zarekomendowały zmianę zasad kaskady wizowej dla obywateli KAS (wizy 5. letnie), decyzja w tej sprawie zapadnie w Brukseli w 2024 r.

- produkcja rolno-spożywcza i potencjalnie sektor agtech: Arabia Saudyjska kontynuuje starania mające na celu uzyskane bezpieczeństwa żywnościowego, nawiązując współpracę zarówno w zakresie pozyskiwania towarów rolno-spożywczych, jak i know-how związanego z szeroko pojętym przemysłem rolnym. O ile eksport polskich produktów rolnych rośnie i są one na rynku saudyjskim widoczne, o tyle pole do rozwoju współpracy w zakresie agtech pozostaje otwarte i stosunkowo niezagospodarowanie.

- edukacja: na wysokim poziomie utrzymuje się zainteresowanie studiami w Polsce, dominują tu w przypadku obywateli saudyjskich kierunki medyczne i techniczne.

Relacje z UE

Unia Europejska nie ma dotąd porozumienia o wolnym handlu z Arabią Saudyjską. Od 1990 r. negocjowana jest umowa o wolnym handlu między Unią Europejską a Radą Współpracy Państw Zatoki (GCC), do której należy Arabia Saudyjska. Od 2017 r. funkcjonuje Dialog UE-GCC nt. Handlu i Inwestycji. UE posiada w Rijadzie swoją delegaturę.

Unia Europejska jest jednym z największych partnerów handlowych Arabii Saudyjskiej. Udział UE w imporcie towarów z Arabii Saudyjskiej wynosi 4,9%, natomiast udział w eksporcie – aż 20,9%, co stawia ją na pierwszym miejscu. Baza traktatowa (między krajem opisywanym a Polską i UE).

Baza traktatowa

Stosunki dyplomatyczne z Arabią Saudyjską zostały nawiązane w dniu 3 maja 1995 r. poprzez podpisanie protokołu w siedzibie ONZ przez Ambasadorów Polski i Arabii Saudyjskiej. Od 1998 r. funkcjonuje w Rijadzie Ambasada RP, jesienią 2001 r. dokonano oficjalnego otwarcia placówki saudyjskiej w Warszawie.

Umowy będące w mocy:

W trakcie zawierania:

1. Memorandum o Porozumieniu między Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi Rzeczypospolitej Polskiej a Ministerstwem Środowiska, Wody i Rolnictwa Królestwa Arabii Saudyjskiej o współpracy w dziedzinie rolnictwa.

2. Projekt Porozumienie w sprawie administracji podatkowej pomiędzy Urzędem Podatkowym i Celnym Królestwa Arabii Saudyjskiej.

​​​