Polska w Egipcie

• System gospodarczy i najważniejsze strategie gospodarcze

Gospodarka Egiptu odnotowała w 2023 r. spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego. Rządowi nie udało się zrealizować ambitnych planów osiągnięcia co najmniej 5% wzrostu. W roku budżetowym 2022-2023 gospodarka rozwinęła się na poziomie 3,8%. Deficyt handlowy wyniósł 33,16 mld USD (rok wcześniej 43,39 mld USD). Znacząco zmalał import (o 18,9% r/r) do – 70,78 mld USD. Jednocześnie eksport skurczył się o 9,7% wynosząc zaledwie 39,62 mld USD.

Władze w 2024 roku podejmowały różne działania w celu stabilizacji gospodarki. Poważnym problem nadal pozostaje wysokie tempo wzrostu cen, natomiast niedobór walut zagranicznych nie występuje z takim nasileniem jak w roku poprzednim. Przez cały 2023 rok inflacja była na podwyższonym poziomie, w styczniu wyniosła 25,8%. W szczytowym momencie osiągnęła 40,3% (wrzesień), by w grudniu spaść do 35,2%. W sierpniu 2024 wskaźnik ten nadal przekraczał 26%. Był to najwyższy poziom od 2017 r. Czynnikami, które doprowadziły do tak gwałtownego wzrostu cen były: ogólnoświatowe trudności gospodarcze, ograniczenia importowe (formalnie zniesione, ale zachwiania między popytem i podażą występowały przez cały rok), oraz postępująca dewaluacja EGP (spadek z 15 EGP za 1 USD w końcu 2021 do 50 EGP za 1 USD w końcu 2024).

Największym wyzwaniem, stojącym przed rządem, pozostaje spłata zobowiązań finansowych, które na koniec grudnia wynosiły ponad 168 mld USD. Według CBE w 2024 r. kraj będzie musiał przeznaczyć co najmniej 32 mld USD na spłatę długu. Wysokie zadłużenie wobec PKB, które w całym roku fiskalnym 2022-2023 wyniosło 95,8% było jednym z głównych powodów obniżenia ratingu kredytowego przez wszystkie najważniejsze agencje światowe.

W trosce o złagodzenie wpływu kryzysu ekonomicznego na gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji rząd wprowadził dodatkowe środki osłony socjalnej. Polegały one m. in. na zwiększeniu wydatków na dotacje i programy zabezpieczenia społecznego w budżecie na 2023-24 o prawie 50%, zwiększeniu progu zwolnienia z podatku dochodowego od osób fizycznych sektora publicznego i prywatnego, podwyższeniu płacy minimalnej dla pracowników publicznych i sektora prywatnego z 4000 EGP do 6000 EGP (ok. 125 USD) oraz podwyższeniu o średnio 15% zasiłków dla emerytów. Była to trzecia podwyżka w ciągu niecałego roku i oznaczała wzrost o 100% w stosunku do płacy minimalnej w lutym 2023 r. Według związków zawodowych 48% przedsiębiorstw prywatnych reprezentujących m.in. takie branże jak tekstylia, produkcja żywności, bezpieczeństwo, produkcja elektroniki nie wprowadziło zarządzonej podwyżki płacy minimalnej i utrzymuje ją na poziomie 3500 EGP (ok. 73 USD).

W ciągu całego 2023 r. nie uruchomiono kolejnych transzy pomocy finansowej w ramach umowy z Międzynarodowym Funduszem Walutowym podpisanej w grudniu 2022 r. Do przełomu doszło dopiero w pierwszym kwartale 2024 r. Pod koniec lutego 2024 r. rząd podpisał umowę z funduszem majątkowym z Abu Zabi (ADQ) o wartości 35 mld USD na zagospodarowanie okolicy miejscowości Ras el-Hekma na północnym wybrzeżu Egiptu i zbudowanie obiektów i turystycznych, dzielnic mieszkaniowych, międzynarodowego lotniska, a także strefy wolnocłowej i inwestycyjnej.

Bezpośrednio po decyzji CBE o uwolnieniu kursu funta egipskiego i podniesieniu stóp procentowych w marcu 2024 r. Egipt podpisał porozumienie z MFW o zwiększeniu pomocy w ramach umowy z 2022 r. z 3 mld USD do 8 mld USD, których przyznawanie w poszczególnych transzach uzależnione jest od spełnienia wymogów Funduszu. Natomiast 17 marca 2024 r. szefowa KE Ursula von der Leyen, w czasie wizyty w Kairze, zadeklarowała wsparcie o łącznej wartości 7,4 mld EUR dla gospodarki Egiptu. Środki zostaną przyznane w postaci grantów, inwestycji i kredytów w kilku transzach. Z kolei 18 marca 2024 r. Bank Światowy poinformował o udzieleniu Egiptowi dodatkowego wsparcia finansowego o wartości 6 mld USD. Połowę przyznanych środków rząd otrzyma na wsparcie reform gospodarczych, realizację programów ochrony socjalnej oraz przejścia na zieloną gospodarkę. Pozostałe 3 mld USD zostaną rozdzielone za pośrednictwem Międzynarodowej Korporacji Finansowej (IFC) i trafią do sektora prywatnego. Pakiet będzie zrealizowany w ciągu najbliższych trzech lat.

W wyniku podpisanych w pierwszym kwartale 2024 r. porozumień z partnerami zagranicznymi Egipt pozyskał 57 mld USD wsparcia finansowego. Środki te powinny czasowo uzupełnić lukę finansową kraju. Ekonomiści podkreślają jednak, że państwo chcąc uchronić się przed kolejnymi potencjalnymi wstrząsami gospodarczymi zamiast polegać wyłącznie na kolejnych pakietach kredytowych od partnerów zagranicznych powinno podejmować działania obejmujące m.in. dalszą prywatyzację przedsiębiorstw publicznych i zmniejszenie roli armii w gospodarce, trwałe utrzymanie elastycznego kursu walutowego i zmniejszenie deficytu handlowego.

Specyfiką egipskiego systemu jest bardzo duży udział wojska i struktur powiązanych z armią w życiu gospodarczym. Dominacja wojska jest zauważalna we wszystkich sektorach uważanych za strategiczne. Firmy państwowe, w tym zwłaszcza powiązane z wojskiem, cieszą się istotnymi, formalnymi bądź nieformalnymi przywilejami co ogranicza zasady konkurencji i na co zwraca uwagę m. in. MFW w swoich opiniach.

• Główne sektory gospodarki i ich udział w PKB

Sektor usług jest zdecydowanie największym i najbardziej dynamicznie rozwijającym się sektorem i wytwarza około 50% PKB. Turystyka, handel, usługi bankowe i żeglugowe na Kanale Sueskim stanowią główne źródła dochodów w tym sektorze. W 2024 r. doszło do gwałtownego spadku dochodów z żeglugi przez Kanał Sueski o ok. 60-70% (o ok. 6 mld USD w skali roku) z powodu ataków jemeńskich Houthi na statki przepływające przez Kanał Sueski w rejonie Rogu Afryki.

Egipt nadal jest gospodarką opartą na gotówce, niemniej widoczny jest szybki rozwój bankowości mobilnej. Rząd od kilku lat dąży do upowszechnienia zasięgu usług bankowych i popularyzowania transakcji bezgotówkowych. Dzięki temu Egipt jest obecnie drugim co do wielkości rynkiem w zakresie wydawania kart kredytowych i debetowych na Bliskim Wschodzie. Dynamiczny wzrost liczby posiadaczy kart płatniczych doprowadził do nawiązania współpracy między rządem a firmą MasterCard oraz realizacji programu Digital National ID, łączącym krajowe karty identyfikacyjne z systemem płatności mobilnych. Ma on na celu rozszerzenie zakresu integracji finansowej dla kilkudziesięciu milionów obywateli. Zdaniem banku centralnego w 2023 r. blisko 70% dorosłych Egipcjan posiada konto bankowe.

Rolnictwo jest kluczowym sektorem egipskiej gospodarki. Sektor zatrudnia około 28% siły roboczej kraju. Odpowiada za ok. 14% dochodu krajowego. Rolnictwo skoncentrowane jest w obszarze żyznej delty Nilu. Według rządowych planów, w ciągu najbliższych lat Egipt ma stać się w 75% samowystarczalny w produkcji pszenicy. Innym ambitnym przedsięwzięciem jest projekt zwiększenie obszaru gruntów rolnych o 6 mln hektarów w zachodniej, pustynnej części kraju. Rolnictwo Egiptu jest zdominowane przez małe gospodarstwa, niejednokrotnie korzystające z tradycyjnych i mniej efektywnych technologii uprawnych.

• Polityka kursowa

Na początku marca 2024 r. CBE podniósł stopy procentowe o 600 punktów bazowych do poziomu 27,25%. Jednocześnie upłynnił kurs funta egipskiego, który w ciągu kilku godzin stracił ok. 60% wartości. Przez ostatni rok kurs lokalnego funta utrzymywany był na poziomie około 30,90 za 1 USD, natomiast po jego uwolnieniu spadł do 49,54. Głównymi celami decyzji CBE było zahamowanie inflacji oraz wyeliminowanie równoległego rynku walutowego. To ostatnie udało się osiągnąć niemal natychmiast. W ciągu kilku dni zdołano zniwelować różnicę między oficjalnym kursem bankowym, a czarnorynkowym, co w praktyce doprowadziło do zmniejszenia znaczenia rynku równoległego. Z uwagi na bardzo wąski korytarz wahań kursu istnieją poważne podejrzenia, że kurs nie ma charakteru całkowicie wolnego.

• Surowce i technologie krytyczne

Baza surowców mineralnych i energetycznych Egiptu składa się w większości z ropy naftowej i gazu ziemnego, rudy żelaza, fosforanów i złota. Nowe odkrycia złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, których dokonano kilka lat temu na dnie Morza Śródziemnego, przyczyniły się do dynamicznego rozwoju tego sektora gospodarki, który przyciąga najwięcej inwestycji zagranicznych. Na rynku egipskim obecne są najważniejsze międzynarodowe koncerny naftowe, m.in. Apache, BP, Eni, ExxonMobil, Halliburton, Noble Energy, Shell, SLB. Najwięcej projektów wydobywczych realizowanych jest na Morzu Śródziemnym, Morzu Czerwonym i w Delcie Nilu. W 2023 r. doszło do zmniejszenia wydobycia surowców energetycznych. W rezultacie Egipt został zmuszony do zakontraktowania dodatkowych dostaw gazu ziemnego z zagranicy, które zostały uruchomione w drugiej połowie 2024 r.

90,5% energii wytwarzanej w Egipcie pochodzi z gazu ziemnego i ropy naftowej, 7,3% z elektrowni wodnych, a 2,2% ze źródeł odnawialnych. Pomimo obecnie niewielkiego udziału źródeł odnawialnych w generowaniu energii, Egipt posiada duży potencjał rozwoju tego sektora. Władze kraju zapowiedziały, że do 2035 r. wyniesie on 42% miksu energetycznego kraju. Opóźnione, ze względu na pandemię koronawirusa, prace związane z budową elektrowni jądrowej w el-Dabaa, zostały wznowione w 2022 r. Przedsięwzięcie jest realizowane przy wsparciu technologicznym i finansowym ze strony Rosji. W przypadku realizacji projektu, udział energii nuklearnej do 2030 r. powinien wynieść 4% w miksie energetycznym. Egipt, ze względu na wysokie nasłonecznienie i korzystne wiatry, szczególnie nad Morzem Czerwonym, cieszy się dużym zainteresowaniem zagranicznych inwestorów rozwijających energetykę ze źródeł odnawialnych.

• Stan infrastruktury

W ostatnich latach rząd zainicjował szereg wielkoskalowych projektów infrastrukturalnych mających na celu podniesienie poziomu infrastruktury i przesiedlenie ludności z dala od zatłoczonych centrów miast. Program obejmuje budowę nowych miast, dróg, lotnisk, szybkiej kolei, kolei podmiejskiej (Monorail), metra, obszarów mieszkalnych, ośrodków turystycznych, obiektów naukowych, kulturalnych i sportowych, a także budowę nowej stolicy 70 km na wschód od Kairu. Zdaniem ekspertów dużą część tych projektów budzi wątpliwości z punktu widzenia opłacalności i celowości. Niemniej, w dłuższej perspektywie powinny one przyczynić się do rozwiązania wielu problemu związanych z gwałtownym przyrostem populacji.

• Kalendarz dni wolnych od pracy

Piątek i sobota to dni weekendowe. Sklepy oraz punkty usługowe, z wyjątkiem wszystkich banków, otwarte są w weekendy (poza piątkami w godzinach przedpołudniowych).

Święta państwowe w 2024 r.:

Boże Narodzenie Koptyjskie – 7 stycznia 2024 r.

Dzień Rewolucji z 2011 r. – 25 stycznia 2024 r.

Eid al-Fitr (po Ramadanie) – 9-14 kwietnia 2024 r.

Dzień Wyzwolenia Synaju – 25 kwietnia 2024 r.

Święto Pracy – 1 maja 2024 r.

Koptyjski Poniedziałek Wielkanocny (Sham El Nessim) – 6 maja 2024 r.

Święto Ofiarowania (Eid al-Adha) – 15-20 czerwca 2024 r.

Dzień Rewolucji z 2013 r. – 30 czerwca 2024 r.

Muzułmański Nowy Rok – 8 lipca 2024 r.

Święto Narodowe (rewolucja 1952 r.) – 23 lipca 2024 r.

Urodziny Proroka – 16 września 2024 r.

Święto Egipskich Sił Zbrojnych – 6 października 2024 r.

*Międzynarodowy Fundusz Walutowy, World Economic Outlook, X 2024

** Dane agencji ratingowych

* Bank Światowy

** UNDP

***UN ESCWA

**** dane oficjalne, nie oddające rzeczywistości

W 2023 eksport towarów z Egiptu wyniósł 42,1 mld USD, rok wcześniej – 51,3 mld USD według danych UNCTAD.

Wartość importu w roku 2023 wyniosła 83,2 mld USD, rok wcześniej – 95,7 mld USD.

Dane dot. wymiany handlowej (towarowej – mechandise) Egiptu (w mln. USD, ceny bieżące)

ajważniejsi partnerzy handlowi

• Najważniejsi partnerzy handlowi

Z danych UN COMTRADE (Baza Danych Statystycznych dot. Handlu Towarami) wynika, że głównymi odbiorcami egipskich produktów w 2023 r. byli: Turcja (3,77 mld USD), Włochy (3,14 mld USD), ZEA (2,21 mld USD), USA (1,95 mld USD), Libia (1,82 mld USD). Główne kraje importu w 2023 r.: Chiny (12,94 mld USD), USA (5,4 mld USD), Arabia Saudyjska (5,21 mld USD), Rosja (4,96 mld USD), Niemcy (4,1 mld USD), Włochy (3,23 mld USD).

• Podstawowe produkty i usługi importowe i eksportowe

Struktura towarowa eksportu: produkty naftowe, urządzenia elektroniczne, nawozy sztuczne, produkty ze stali i żelaza, tworzywa sztuczne, warzywa i owoce. Struktura towarowa importu: paliwa, maszyny i urządzenia, zboża, urządzenia elektryczne, tworzywa sztuczne,  produkty ze stali i żelaza.

• Główni inwestorzy

Wg UNCTAD w 2023 r. wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych (FDI) w Egipcie wyniosła 9,841 mld USD, rok wcześniej – 11,4 mld USD. Egipt utrzymuje się w czołówce państw, które są największymi odbiorcami FDI w Afryce. Sektorami, które przyciągają najwięcej inwestycji pozostają energetyka i przemysł wydobywczy. Główni zagraniczni inwestorzy to ZEA, Arabia Saudyjska, Chiny, Wielka Brytania, Belgia, USA, Włochy, Holandia oraz Luksemburg.

Wg Centralnego Banku Egiptu w roku fiskalnym 2023/24 Egipt odnotował rekordowy napływ inwestycji zagranicznych w wysokości 46,1 mld USD. Nagły wzrost zagranicznych inwestycji ma związek z inwestycją ZEA w kurort Ras El-Hekma w wysokości 35 mld USD.

• Główne kierunki inwestycji zagranicznych

W roku fiskalnym 2022/23 egipskie inwestycja za granicą wyniosły 13 mld USD. Główne kierunki egipskich inwestycji zagranicznych to ZEA, Arabia Saudyjska, Kenia, Algieria i Niemcy. Największym zagranicznym inwestorem jest firma Elsewedy Electric.

Egipt jest członkiem: WTO, BŚ, MFW, AIIB (Azjatycki Bank Inwestycji Infrastrukturalnych), EBOR (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju), IBRD (Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju), OAPEC (Organizacja Krajów Arabskich Eksporterów Ropy Naftowej), AfDB (Afrykański Bank Rozwoju), IDB (Islamski Bank Rozwoju), a także agend ONZ: FAO, UNCTAD, UNIDO, UNESCO, UNRWA.

Ponadto Egipt jest stroną następujących porozumień: GAFTA (Greater Arab Free Trade Agreement – 1998 r.), COMESA (Common Market for East & South Africa – 1999 r.), Agadir Agreement (Egipt, Maroko, Tunezja, Jordania – 2007 r.), AfCFTA (Afrykański Obszar Wolnego Handlu – 2019) oraz umów dwustronnych o wolnym handlu z Libanem, Marokiem, Tunezją, Jordanią (wszystkie 1999 r.), Libią (1991), Irakiem (2001) i Turcją (2007) oraz EFTA (2007) i MERCOSUR (2010). Od 2004 r. obowiązuje umowa stowarzyszeniowa UE-Egipt, która zniosła cła i taryfy na produkty przemysłowe oraz ułatwiła handel w obszarze produktów rolno-spożywczych.

• Dwustronne relacje handlowe i inwestycyjne

Pomimo dużego zainteresowania polskich przedsiębiorstw egipskim rynkiem rok 2023 był bardzo trudny dla polskich eksporterów. Głównym powodem tego stanu była skomplikowana sytuacja finansowa Egiptu objawiająca się niedoborem walut zagranicznych. Z danych GUS wynika, że import egipskich towarów w 2023 r. wyniósł 397,00 mln USD, zaś polski eksport do Egiptu – 349,20 mln USD. Obroty wyniosły 746,2 mln USD, a w 2022 r. (903,97 mln USD). Deficyt handlowy zmniejszył się do 47,80 mln USD (zamiast 137,81 mln USD w 2022 roku).

Dane dot. polsko-egipskiej wymiany handlowej (w mln USD)

Wśród sprowadzanych produktów największą część stanowiły: tworzywa sztuczne, tkaniny i artykuły włókiennicze, produkty pochodzenia roślinnego, metale nieszlachetne. Z kolei eksport obejmował głównie: maszyny i urządzenia mechaniczne, produkty pochodzenia roślinnego, gotowe artykuły spożywcze, produkty przemysłu chemicznego, metale nieszlachetne, części samochodowe, produkty pochodzenia zwierzęcego oraz artykuły z papieru i tektury.

Od kilku lat obserwuje się stosunkowo duże zainteresowanie polskich podmiotów gospodarczych podejmowaniem współpracy inwestycyjno-kooperacyjnej na rynku egipskim. Dotyczy ona głównie działalności w sektorze usług turystycznych, pośrednictwa handlowego a także sektora rolno-spożywczego, meblarskiego oraz zielonej energii.

W Egipcie prowadzą działalność firmy świadczące usługi w sektorze ropy i gazu – Geofizyka Toruń (badania geologiczne i sejsmiczne) i Geofizyka International oraz transportu morskiego (Polski Rejestr Statków). Kilka polskich firm (Feerum SA, Padma, Hynfra) prowadzi mniej lub bardziej zaawansowane rozmowy na temat inwestycji.

W maju 2022 z wizytą oficjalną przebywał w Egipcie prezydent RP A. Duda, zaś 11 grudnia 2024 w Warszawie odbyło się I posiedzenie komisji międzyrządowej ds. współpracy gospodarczej.

• Relacje z UE

Współpraca między Unią Europejską i Egiptem jest prowadzona w oparciu o Umowę Stowarzyszeniową, która weszła w życie 1 czerwca 2004 r. Ustanowienie między stronami obszaru wolnego handlu oraz zniesienie opłat celnych spowodowało, iż UE jest największym partnerem handlowym Egiptu. W 2023 r. wymiana handlowa między UE a Egiptem wyniosła 32,7 mld EUR. Eksport Egiptu do UE przekroczył 11,53 mld EUR. Głównymi produktami importowanymi z tego kraju były produkty mineralne (3,06 mld EUR), chemikalia (1,73 mld EUR), metale nieszlachetne (1,55 mld EUR), produkty pochodzenia roślinnego (1,39 mld EUR). Jednocześnie eksport z UE do Egiptu wyniósł 21,17 mld EUR. Głównymi produktami eksportowymi były maszyny i urządzenia (4,73 mld EUR), chemikalia (3,03 mld EUR), sprzęt transportowy (2,87 mld EUR),  produkty mineralne (2,21 mld EUR) i metale nieszlachetne (1,81 mld EUR).

Wartość wszystkich programów wsparcia dla Egiptu, finansowanych wyłącznie ze środków UE,  przekracza 1,4 mld EUR. Natomiast wartość wszystkich grantów i pożyczek udzielonych przez państwa członkowskie i europejskie instytucje finansowe wynosi ponad 11 mld EUR. UE jest największym donatorem pomocy dla Egiptu.

W latach 2017–2020 przeznaczono 756 mln euro na pomoc dwustronną dla Egiptu w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa (ENI). Środki wykorzystano na realizację uzgodnionych priorytetów współpracy: modernizację gospodarczą, zrównoważenie energetyczne i ochronę środowiska; rozwój społeczny i ochronę socjalną; wzmacnianie stabilności i nowoczesnego państwa demokratycznego.

W ramach wieloletnich ram finansowych UE na lata 2021–2027 UE przyjęła nowy szeroko zakrojony instrument współpracy finansowej: Instrument Sąsiedztwa, Rozwoju i Współpracy Międzynarodowej (NDICI). NDICI jest podstawą obecnej współpracy UE-Egipt.

• Baza traktatowa

Między Polską i Egiptem obowiązują następujące dwustronne porozumienia gospodarcze:

- w sprawie współpracy gospodarczej między Rządem RP a Rządem Egiptu (Kair, 30 maja 2022 r.).

- o wzajemnej współpracy miedzy Ministrem Rozwoju i Finansów RP a Ministrem Handlu i Przemysłu Egiptu (Warszawa, 17 marca 2017 r.);

- o współpracy w dziedzinie turystyki (podpisana w Kairze w 2011 r., weszła w życie w 2011 r.);

- o współpracy w dziedzinie nauki i techniki (podpisana w Kairze w 2000 r., weszła w życie w 2001 r.);

- ws. unikania podwójnego opodatkowania (podpisana w Warszawie w 1996 r., weszła w życie 2001 r.);

- ws. wzajemnego popierania i ochrony inwestycji (podpisana w Kairze w 1995 r., weszła w życie w 1998 r.);

Ponadto w 2021 r. porozumienie o współpracy podpisały Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna i Strefa Ekonomiczna Kanału Sueskiego.