Polska w Iranie

Kształt gospodarki Iranu wynika z posiadanych zasobów naturalnych - Iran jest piątym najbardziej zasobnym w surowce krajem na świecie, z drugimi pod względem wielkości zasobami gazu ziemnego i czwartymi co do wielkości zasobami ropy naftowej. Całkowita wartość złóż wynosi 27,3 biliona dolarów.

Głównymi gałęziami przemysłu są produkcja ropy naftowej i gazu ziemnego, przemysł petrochemiczny, przemysł górniczy, produkcja stali, produkcja nawozów sztucznych, przemysł samochodowy, produkcja tekstyliów, produkcja cementu i materiałów budowlanych oraz rolnictwo

W skład posiadanych zasobów naturalnych wchodzi ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel, chrom, miedź, rudy żelaza, ołów, mangan, cynk, siarka. W Iranie uprawia się pszenicę, jęczmień, ryż, palmę daktylową, pistacje, kukurydzę, ziemniaki, pomidory, ogórki, buraki cukrowe, bawełnę, herbatę, tytoń, drzewa cytrusowe, oliwki, winogrona, figi i migdały. Na terenach górskich i półpustynnych hodowane są owce, kozy i bydło. W wodach przybrzeżnych prowadzone są połowy ryb, krewetek oraz pereł. Duże dochody przynosi też produkcja kawioru. Mimo wielu bogactw naturalnych Iran nie wykorzystuje swojego potencjału gospodarczego.

Iran do końca 2018 r. był drugą co do wielkości gospodarką na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej. Po wycofaniu się USA z umowy JCPOA w 2018 r. i przywróceniu sankcji na eksport irańskiej ropy, gospodarka kraju oparta na przemyśle naftowym, doświadcza kryzysu.

Pomimo posiadania przez Iran znacznych złóż węglowodorów i innych zasobów naturalnych, gospodarka boryka się z problemem wolnych funduszy na serwis i nowe inwestycje. Błędne jest zatem założenie – często popularne wśród przedsiębiorców – iż irańskie przedsiębiorstwa posiadają nadwyżki środków, których dotychczas nie mogły wydatkować ze względu na sankcje. W istocie irańskie firmy, zarówno państwowe, jak i prywatne, częstokroć uzależniają zawarcie kontraktu od zapewnienia przez swojego kontrahenta finansowania projektu. W tym kontekście irański rynek może okazać się trudny dla przedsiębiorstw zainteresowanych transakcjami ad-hoc.

Przemysł naftowo-gazowy

Produkcja ropy naftowej i gazu jest kluczowa dla irańskiej gospodarki. Pomimo sankcji nałożonych na irańską ropę, w latach 2021-2023 Iran stopniowo odbudowywał swoje zdolności w zakresie ilości produkowanej ropy, by w 2024 roku osiągnąć poziom 3,2 milionów baryłek ropy dziennie, co stanowi ok. 3% światowej produkcji. Głównym (i niemal jedynym) odbiorcą są chińskie firmy, które nabywają irańską ropę poniżej cen rynkowych. Ze względu na trudności w repatriacji dochodów Iran angażuje się w handel barterowy, w ramach którego wymienia ropę na niezbędny import. W ramach wydobycia gazu ziemnego, blisko 85% produkowanego paliwa przeznaczane jest na rosnące zapotrzebowanie wewnętrzne na energię. Pozostałe 15 % gazu eksportowane jest do krajów sąsiadujących.

Przemysł naftowy produkuje, bardzo duże ilości polimerów (PP, PE, PCV) z przeznaczeniem eksportowym.

Przemysł górniczy

Sektor wydobywczy w Iranie, w tym rynek górniczy jest uznawany za kluczową i strategiczną gałąź przemysłu. Obecnie, ze względu na embargo sankcyjne, występują znaczne problemy z utrzymaniem produkcji, dostępem do sprzętu wiertniczego, brakiem specjalistów czy serwisu górniczego. Iran posiada przestarzałą infrastrukturę w przemyśle wydobywczym, jednakże w związku z planowanym wzrostem wydobycia, zamierza przeprowadzić stosowne inwestycje w tym obszarze (przy czym, podobnie jak w sektorze naftowym, Iran nie ma środków na zakup nowych technologii i zainteresowany jest przede wszystkim inwestycjami joint venture). Złoża kopalin znajdują się w centralnym Iranie w prowincjach Kerman, Yazd oraz Południowym Chorasanie.

Rolnictwo

Ze względu na uwarunkowania klimatyczne jedynie około 9% procent gruntów jest zdatna do uprawy. W znacznej mierze leżą one w północno-zachodnim Iranie u wybrzeży Morza Kaspijskiego (prowincje Gilan oraz Mazandaran). Iran jest światowym potentatem w produkcji szafranu, pistacji, miodu, berberysu pospolitego oraz owoców jagodowych, a także daktyli. Ponadto, w Iranie uprawia się pszenicę, jęczmień, ryż, oliwki, kukurydzę, ziemniaki, pomidory, ogórki, buraki cukrowe, bawełnę, herbatę, tytoń, drzewa cytrusowe, winogrona, figi, migdały i pistacje. Hodowane są owce, kozy i bydło. W wodach przybrzeżnych prowadzone są połowy ryb oraz krewetek. Produkowany jest również kawior.

Przemysł samochodowy

Rynek motoryzacyjny w Iranie, po sektorze naftowo-gazowym i górniczym, jest jednym z kluczowych dla Islamskiej Republiki Iranu. Niektóre źródła wskazują, że wraz z branżami pokrewnymi stanowi trzecią największą gałąź irańskiej gospodarki. Wg oficjalnych danych w Iranie zarejestrowanych jest ok. 1200 podmiotów produkujących części i podzespoły wykorzystywane w produkcji pojazdów. Do największych firm na rynku zalicza się Iran Khodro Company i Saipa Motor Corporation (te dwa podmioty mają ok 65% udziału w rynku), a także Pars Khodro, Renault Pars, Peugeot, Zamyad i Nissan. Po ponownym nałożeniu sankcji gospodarczych, ten sektor gospodarki zanotował znaczne spadki w produkcji, przede wszystkim ze względu na przerwanie łańcucha dostaw podzespołów i części zamiennych. Obecnie irański przemysł samochodowy nie ma dostępu do nowoczesnych i sprawdzonych podzespołów stosowanych w przemyśle motoryzacyjnym, w związku z czym występuje duży popyt na produkty odpowiedniej jakości od dostawców renomowanych firm motoryzacyjnych.

Oficjalną walutą w Iranie jest rial (IRR), dzielący się na 100 dinarów. W handlu używana jest również nieoficjalna jednostka toman, która jest równa 10 IRR (lub 100 000 IRR w zależności od wartości produktu). Kurs oficjalny (dla transakcji międzybankowych dotyczący jedynie wybranej grupy produktów i dostępny wybranym podmiotom – importerom wspieranym przez rząd) wynosi 1 EUR - 46 000 IRR; 1 USD - 42 000 IRR. Rzeczywisty kurs wolnorynkowy znacznie różni się od oficjalnego i należy sprawdzać go bieżąco (stan na listopad 2024 wynosi 1 EUR - 720 000 IRR, 1 USD – 680 000 IRR).  Walutę można swobodnie wymienić w kantorach od soboty do czwartku w godz. 11:00 – 16:00 (w czwartek do 13:00). Przy wymianie należy okazać dowód tożsamości (obcokrajowcy paszport).

W Iranie nie działają zachodnie karty kredytowe i płatnicze. Oznacza to, że planując pobyt w Iranie należy przywieźć ze sobą odpowiednią ilość gotówki.

Lotniskiem obsługującym większość lotów międzynarodowych jest Imam Khomeini International Airport (IKA) pod Teheranem. Ze względu na napięcia regionalne, okresowo dochodzi do wstrzymania wykonywania połączeń lotniczych lub zmniejszenia ilości wykonywanych lotów. Część lotów międzynarodowych jest także obsługiwanych lotniska w dużych irańskich miastach: Isfahan, Sziraz, Maszhad. Iran posiada rozbudowaną sieć połączeń krajowych, obsługiwanych przez kilkanaście irańskich linii – lotniska obsługujące loty krajowe znajdują się praktycznie w każdym dużym irańskim mieście.

Najważniejsze ośrodki miejskie w kraju są ze sobą połączone również siecią dróg ekspresowych. Iran posiada drogowe przejścia graniczne z Turcją (Bazargan, Sero), Azerbejdżanem (Astara), Armenią (Nour Duz), Turkmenistanem (Badżgiran, Sarchas), Irakiem (Mariwan, Mehran), Afganistanem (Tajbad)  oraz Pakistanem (Mirdżaveh).

Główne porty morskie Iranu to: leżący nad Zatoką Perską Bandar Abbas, leżący nad Zatoką Omańską Czabahar oraz leżący nad Morzem Kaspijskim Bandar Anzali.

Irański tydzień roboczy trwa od soboty do środy, niektóre zakłady są otwarte również w czwartek ze skróconymi godzinami pracy. Dniem wolnym od pracy jest piątek. W Iranie obchodzonych jest wiele świąt religijnych, w trakcie których urzędy i zakłady pracy są zamknięte. Podczas obchodzenia Nouruzu (święta nowego roku) przypadającego około 21 marca, zakłady pracy oraz urzędy są zamknięte (lub funkcjonują z ograniczoną wydajnością) przez 2 do 4 tygodni.

W świetle danych za rok 2023, Iran jest dla UE 68. pod względem wielkości obrotów partnerem handlowym (90. w imporcie i 59. w eksporcie). Udział Iranu w ogólnym imporcie UE jest bliski 0%. W przypadku eksportu, udział ten wynosi 0,2%.

W 2023 r. (w porównaniu od roku 2022) import UE z Iranu spadł 24,3% i osiągnął poziom ok. 800 mln EUR. Eksport UE do Iranu spadł w tym okresie o 5,9%, do poziomu 3,94 mld EUR.

UE dla Iranu jest czwartym pod względem wielkości obrotów partnerem handlowym (czwartym pod względem importu oraz również czwartym pod względem eksportu). W 2023 r. udział importu z UE w ogólnym imporcie Iranu wyniósł 9,5%. W przypadku eksportu Iranu, współczynnik ten wyniósł 5,9%. Handel zagraniczny Iranu, od czasu przywrócenia sankcji ekonomicznych przechodzi proces transformacji i ukierunkowania na rozwój współpracy z Chinami, krajami azjatyckimi i krajami regionu Bliskiego Wschodu, kosztem spadku wymiany handlowej z państwami UE. Główni odbiorcy irańskiego eksportu to: Chiny, Irak, ZEA, Turcja, Indie. Eksporterzy to: ZEA, Chiny, Brazylia, Turcja, Niemcy, Indie. Głowni partnerzy handlowi w regionie to Irak,  Turcja, ZEA i Afganistan.

Kontrowersyjne założenia polityki zagranicznej, słabe zarządzanie oraz wpływ sankcji nałożonych na Iran sprawiają, że w kraju jest bardzo mała liczba inwestycji zagranicznych.

Pod koniec lutego 2020 r. Międzynarodowa Grupa Specjalna do spraw Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (FATF) umieściła Iran na tzw. czarnej liście „high risk jurisdictions” i wezwała swoich członków do zastosowania wzmożonych środków kontroli działalności instytucji finansowych oraz transakcji mających związek z Iranem. W praktyce oznacza to brak możliwości wykonywania przelewów bankowych, których nadawcą lub odbiorcą są obywatele lub podmioty w Iranie. Dotyczy to również kooperacji międzybankowej z podmiotami z Azji czy Bliskiego Wschodu, które w znacznym stopniu były wykorzystywane w obrocie dobrami nie podlegającymi sankcjom gospodarczym.

Iran jest członkiem w Organizacji Współpracy Gospodarczej (ECO), OPEC oraz Gas Exporting Countries Forum (GECF). Ponadto, Iran jest członkiem Szanghajskiej Organizacji Współpracy oraz BRICS. Iran nie jest członkiem Światowej Organizacji Handlu (WTO).

Podstawę prawną dwustronnych stosunków gospodarczych pomiędzy Polską a Iranem stanowią m.in.:

1) Umowa między Rządem PRL i Rządem Cesarstwa Iranu o współpracy naukowej i technicznej, obowiązująca od 27 października 1972 r.;

2) Umowa o współpracy gospodarczej między Rządem PRL i Cesarskim Rządem Iranu, obowiązująca od 18 maja 1973 r.;

3) Umowa między Rządem PRL a Cesarskim Rządem Iranu w sprawie międzynarodowych  przewozów drogowych,  obowiązująca  od  1 kwietnia 1978 r.;

4) Wieloletnia umowa o rozwoju współpracy gospodarczej i przemysłowej między Rządem PRL a Cesarskim Rządem Iranu, obowiązująca od 25 sierpnia 1977 r.;

5) Umowa między Rządem RP a Rządem Islamskiej Republiki Iranu w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu, obowiązująca od 1 grudnia 2006 r.;

6) Umowa o wzajemnym popieraniu i ochronie inwestycji między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Islamskiej Republiki Iranu, obowiązująca od 30 października 2001 r.;

7) Umowa między Rządem RP a Rządem Islamskiej Republiki Iranu o transporcie lotniczym, podpisana w Warszawie 26 października 1999 r., która weszła w życie w dniu 6 października 2003 r.;

8) Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Islamskiej Republiki Iranu  o współpracy gospodarczej,  obowiązująca od 20 czerwca 2017 r.

Teksty obowiązujących umów dostępne są m.in. na portalu http://traktaty.msz.gov.pl/.

Tradycyjnie w Iranie dominuje kultura spotkań osobistych, które są elementem budowania zaufania między partnerami. Spotkania organizowane są często nawet wówczas, gdy wiadome jest, iż nie przyniosą wiążących ustaleń – istotne jest podtrzymanie kontaktu z partnerem. Często praktykowane jest używanie w komunikacji służbowej prywatnych adresów mailowych np. w domenach gmail lub yahoo, a także wykorzystywanie w tym celu komunikatorów takich jak WhatsApp, Telegram, Facebook itp., dotyczy to także osób pełniących funkcje oficjalne.

W przypadku kobiet należy pamiętać o przestrzeganiu zasad ubioru – obowiązuje strój zakrywający sylwetkę, a na głowie należy mieć chustę. W praktyce można zastosować dłuższą marynarkę lub tunikę ze spodniami oraz chustę. Należy pamiętać, że podczas spotkań z przedstawicielami administracji publicznej podczas przywitania zazwyczaj nie podaje się kobietom ręki, a jedynie delikatnie się kłania. Zasada ta zwykle nie obowiązuje podczas spotkań prywatnych lub mniej oficjalnych.

W większości wypadków irańscy przedsiębiorcy posługują się j. angielskim w stopniu przynajmniej komunikacyjnym. W niektórych przypadkach konieczne jest korzystanie z usług tłumacza. Jeśli kierownictwo firmy nie zna języka w wystarczającym stopniu, zwykle zaprasza na rozmowę jednego z pracowników, który tłumaczy spotkanie.

Podczas spotkań przyjęte jest wręczanie drobnych upominków np. gadżetów firmowych. Należy pamiętać, że podczas spotkań oficjalnych nie należy wręczać prezentów kulturowo niestosownych, jak np. alkohol, który jest w Iranie zakazany.

Problematyczna – z europejskiego punktu widzenia – może okazać się kulturowa niechęć do bezpośredniego odmawiania. W irańskiej kulturze bezpośrednia odmowa może być uznana za obrazę, dlatego chcąc odmówić rozmówca zacznie kluczyć, sugerować inne rozwiązania lub nie będzie chciał wskazać terminu. Przeciąganie podejmowania decyzji nie musi jednak oznaczać decyzji negatywnej,
a wynika z długotrwałego procesu budowania zaufania, biurokracji, lub  odmiennych od europejskich uwarunkować podejmowania decyzji.

Zdarzają się przypadki prób wyłudzenia zaproszeń od polskich firm w celu otrzymania wiz Schengen. Oszustwo polega na wysłaniu przez nieznaną osobę e-maila z prośbą o wystawienie zaproszenia wizowego na wskazany termin w celu przeprowadzenia pilnych rozmów biznesowych. Wiadomości te są zwykle pisane bardzo słabym j. angielskim i dość łatwo przejrzeć zawarte w nich intencje.