Polska w Japonii

System gospodarczy i najważniejsze strategie gospodarcze
Pod koniec 2023 r. Japonia była czwartą gospodarką świata pod względem wielkości PKB (po USA, ChRL oraz Niemczech). 
Japonia zajmuje obecnie 38. miejsce wśród 67 najbardziej konkurencyjnych gospodarek świata sklasyfikowanych w ostatniej edycji World Competitiveness Ranking 2024. W stosunku do analogicznego rankingu z 2023 r., kraj ten zanotował spadek w klasyfikacji o 3 pozycje.
Według ostatnich, dostępnych ocen Banku Światowego, Japonia pod względem warunków sprzyjających do prowadzenia działalności gospodarczej, zajmowała 29. pozycję wśród 190 ujętych w rankingu państw świata. W porównaniu z poprzednią edycją tego rankingu, Japonia awansowała o 10 pozycji w ujęciu całkowitym.
Systemowym problemem gospodarki Japonii jest nadmierne zadłużenie, a także zapóźnienie technologiczne i organizacyjne w wielu sektorach (np. w bankowości). Problem zadłużenia pogorszył się dodatkowo z powodu walki ze skutkami Covid-19, w ramach której rząd przeznaczył znaczące środki, w dużym stopniu finansowane przez emisję obligacji. Wedle obecnych szacunków zadłużenie Japonii wynosi już ok. 263% PKB. Około 50% zadłużenia ulokowane jest w obligacjach emitowanych przez Bank Japonii.

Główne sektory gospodarki i ich udział w PKB
Pod względem udziału w PKB do najważniejszych gałęzi gospodarki japońskiej zalicza się: usługi (ok. 71% PKB), przemysł (ok. 27% PKB) oraz rolnictwo (1% PKB). Do najważniejszych gałęzi przemysłu należą przemysł motoryzacyjny, elektroniczny, maszynowy, farmaceutyczny, stalowy i chemiczny. Strategiczne gałęzie obejmują również petrochemię, farmaceutykę, bioprzemysł, przemysł stoczniowy i kosmiczny. 
Do najważniejszych korporacji w sektorze usług należą: NTT, DoCoMo, Tepco, Nomura, Mitsubishi Estate, Tokyo Marine, JR East, ANA. W Japonii znajdują się również największe na świecie banki, Japońska Poczta, Mitsubishi UFJ Financial Group, Mizuho Financial Group, Sumitomo Mitsui Financial Group. Tokijska Giełda Papierów Wartościowych jest pod względem kapitalizacji drugą giełdą na świecie.
Przykładami wielkich japońskich korporacji przemysłowych są: Toyota Motor, Canon, Fujitsu, Honda, Bridgestone, Takeda, Sony, Sharp, Oji, Softbank, Kyocera, Toray, Asahi Glass, Komatsu, NGK i Nippon Steel. Sześć największych japońskich konglomeratów przemysłowo-handlowo-finansowych (tzw. keiretsu) to: Mitsubishi, Sumitomo, Fuyo, Mitsui, Dai-Ichi Kangyo oraz Sanwa.
Japoński przemysł samochodowy zajmuje wysoką pozycję zarówno pod względem udziału w rynku światowym (samochody, urządzenia elektroniczne oraz silniki), jak i udziału w japońskim PKB oraz wielkości zatrudnienia. Do największych firm japońskiej branży motoryzacyjnej należą: Toyota, Honda, Nissan, Suzuki, Mazda i Mitsubishi. Wszystkie te firmy znajdują się w światowej czołówce producentów samochodów. Mocną stroną japońskiego przemysłu samochodowego jest jakość, wytrzymałość, oszczędność i konkurencyjność cenowa. Niektóre z japońskich firm motoryzacyjnych należą do keiretsu i mają swój udział w przemyśle elektronicznym.
W branży elektronicznej największymi firmami są: Sony, Toshiba, Hitachi, NEC, Panasonic, Mitsubishi Electric, Sharp i Fujitsu. Szacuje się, iż udział produkcji firm japońskich w globalnej produkcji sprzętu elektronicznego wynosi 21%.
Największymi firmami w przemyśle stalowym są Nippon Steel, Sumitomo Metal Industries, Kobe Steel, JFE Holdings, Yodogawa Steel Works, Nippon Denko i Mitsubishi Steel Mfg.
W związku z dużym wzrostem cen i stale rosnącym popytem na produkty przemysłu petrochemicznego w dynamicznie rozwijających się krajach azjatyckich, japońska petrochemia utrzymuje pozycję jednej z silniejszych gałęzi japońskiego przemysłu. Największymi firmami w przemyśle petrochemicznym są: Nippon Oil, Tonen General Sekiyu, Showa Shell Sekiyu, Cosmo Oil i Nippon Mining Holdings.
Kolejną mocną stroną japońskiej gospodarki jest biotechnologia i przemysł farmaceutyczny, m.in. dzięki współpracy z USA i Europą, która doprowadziła do dużych fuzji i przejęć. W tym sektorze Japonia jest liderem w wielu dziedzinach, m.in. w technologii fermentacji aminokwasów. Do największych firm tego sektora zalicza się: Takeda, Eisai, Daiichi Sankyo, Yamanouchi Pharmaceutical i Taisho Pharmaceuticals.

Polityka kursowa
Jednostką monetarną w Japonii jest jen. Wymiany waluty można dokonać we wszystkich międzynarodowych portach lotniczych oraz w kantorach i niektórych bankach w większych miastach w całym kraju.
W 2023 r. japońska waluta utrzymywała się na osłabionej pozycji w stosunku do dolara amerykańskiego; trend ten utrzymywał się również w 2024 r. W kwietniu 2024 r. notowania jena osiągnęły najniższy poziom od 1990 r. wynosząc 160 JPY za 1 USD.

Surowce i technologie krytyczne
Japonia jest krajem ubogim w surowce naturalne. Z nielicznych złóż surowcowych występujących na terenie kraju wymienić należy złoża węgla kamiennego, miedzi, cyny, manganu, cynku, ołowiu oraz pirytu. W północno-zachodniej części Honshu występują także niewielkie zasoby ropy naftowej, których eksploatacja pokrywa jedynie 0,3% potrzeb krajowych. W związku z tym wszystkie paliwa energetyczne oraz rudy metali (głównie żelaza i boksyty) Japonia musi sprowadzać z zagranicy. Prawie 90% produkcji przemysłowej oparte jest na surowcach importowanych.
Obszary, w których Japonia przoduje technologicznie to: elektronika, motoryzacja, półprzewodniki, włókna optyczne, optoelektronika, media optyczne oraz biochemia.
Japonia intensyfikuje działania na rzecz zwiększenia swojego bezpieczeństwa ekonomicznego.

Stan infrastruktury
Ze względu na wyspiarskie położenie Japonii jedynymi możliwymi przejściami granicznymi są porty lotnicze oraz morskie. Trzy największe międzynarodowe porty lotnicze to: Narita – port obsługujący aglomerację Tokio, Kansai w Osace oraz Chubu w Nagoi. Połączenia z niektórymi krajami obsługuje również tokijskie lotnisko Haneda. Do największych japońskich portów morskich należą: Nagoja, Chiba, Jokohama, Kitakiushu, Osaka, Tokio oraz Kobe.
Japonia ma bardzo rozbudowaną infrastrukturę dróg, autostrad, kolei, metra, lotnisk, portów, magazynów oraz telekomunikacji do dystrybucji wszelkiego rodzaju towarów i usług. Istnieje również szeroki wybór dedykowanych firm logistycznych. 
Japonia posiada wszechstronnie rozwinięty oraz najnowocześniejszy system transportu kolejowego na świecie, a długość linii kolejowych przekracza 27.000 km i wciąż rośnie. Dumą Japończyków jest osiągająca prędkość 300 km/h szybka kolej shinkansen. Cztery największe wyspy archipelagu posiadają połączenia kolejowe, na których głównym przewoźnikiem jest grupa Japan Railway (JR).

Kalendarz dni wolnych od pracy
Dni wolne od pracy w Japonii w 2025 r.
1 stycznia                Nowy Rok (stałe)
13 stycznia              Dzień dla uczczenia osiągnięcia pełnoletniości (ruchome – drugi poniedziałek miesiąca)
11 lutego                 Święto powstania państwa japońskiego (stałe)
23 lutego                 Urodziny cesarza (stałe)
24 lutego                 Dzień wolny z okazji urodzin cesarza 
20 marca                 Dzień przesilenia wiosennego 
29 kwietnia             Dzień Showa (stałe)
3 maja                      Święto Konstytucji Japonii (stałe)
4 maja                      Dzień Zieleni (stałe)
5 maja                      Dzień Dziecka (stale)
6 maja                      Dzień wolny za święto przypadające w niedzielę
21 lipca                    Dzień Morza (ruchome – trzeci poniedziałek miesiąca)
11 sierpnia              Dzień Gór (stałe)
15 września             Dzień szacunku dla ludzi starszych (ruchome – trzeci poniedziałek miesiąca)
23 września             Dzień przesilenia jesiennego 
13 października      Dzień Zdrowia i Sportu (ruchome – drugi poniedziałek miesiąca)    
3 listopada              Dzień Kultury (stałe)
23 listopada            Dzień szacunku dla pracy (stałe)
24 listopada            Dzień wolny za święto przypadające w niedzielę

Najważniejsi partnerzy handlowi
Handel zagraniczny jest jednym z najważniejszych elementów składowych japońskiej gospodarki; odpowiada on za 47% PKB (2022). Kraj zajmuje czwarte na świecie miejsce pod względem wielkości eksportu i importu, pomimo licznych barier administracyjnych i restrykcyjnej polityki dostępu. 
Najważniejszymi rynkami eksportowymi w 2022 r. były: Chiny (19,4%), USA (18,7%), Korea (7,2%) i Hong Kong SAR (4,4%). 
W przypadku importu są to odpowiednio: Chiny (21%), USA (10,1%), Australia (9,8%) i Zjednoczone Emiraty Arabskie (5,1%). 
Podstawowe produkty i usługi importowe i eksportowe
Najważniejszym produktem eksportowym Japonii są samochody, które odpowiadają za 11,6% całości produktów sprzedawanych za granicę. Równie istotne są układy scalone i ich części (4,5%), maszyny (4,1%), części do pojazdów (3,9%) oraz oleje naftowe (2,0%). 
W przypadku importu najważniejszą rolę odgrywają surowce: ropa naftowa (11,2%), gaz LNG (8%) oraz węgiel (6,6%). 
Główni inwestorzy
Napływy bezpośrednich inwestycji zagranicznych (FDI inward flow) w Japonii pozostają na niskim poziomie w zestawieniu z innymi rozwiniętymi państwami, ponadto podlegają one silnym wahaniom rocznym.
Największymi zagranicznymi inwestorami w 2022 r. były:  Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Singapur, Kajmany, Kanada oraz Szwajcaria. 
Główne kierunki inwestycji zagranicznych
Bezpośrednie inwestycja zagraniczne w Japonii dotyczą głównie branż takich jak chemia i farmaceutyki, finanse i ubezpieczenia, komunikacja oraz maszyny elektryczne. 

Japonia jest członkiem:
•    Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ),
•    Grup G7/G8, G4 (wraz z Brazylią, Indiami i Niemcami), G-20
•    Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)
•    Światowej Organizacji Handlu (WTO),
•    Międzynarodowej Agencji Energii (IEA)
•    organizacji o charakterze regionalnym: APEC, ASEM, ASEAN+3, EAS.

W 2023 r. Japonia weszła do Rady Bezpieczeństwa ONZ w charakterze niestałego członka (kadencja 2023-2024).
 

Dwustronne relacje handlowe i inwestycyjne

Tabela: Wymiana handlowa Polski z Japonią (mln EUR)

Źródło: GUS, MRiT

Polska eksportuje do Japonii głównie urządzenia mechaniczne i elektryczne, urządzenia do rejestracji i odbioru dźwięku, pojazdy, statki powietrzne, jednostki pływające oraz współdziałające urządzenia transportowe; zwierzęta żywe oraz produkty pochodzenia zwierzęcego, produkty przemysłu chemicznego. Polska importuje przede wszystkim maszyny i urządzenia mechaniczne, sprzęt elektroniczny, pojazdy, statki powietrzne, jednostki pływające oraz współdziałające urządzenia transportowe; produkty przemysłu chemicznego i artkuły przemysłowe.
W 2022 r. udział Japonii w polskim eksporcie ogółem wynosił zaledwie 0,2% (45. pozycja) oraz ok. 1,5% w imporcie (18. pozycja). Nierównowaga w handlu z Japonią ma charakter strukturalny i w części wynika z dużego napływu japońskiego kapitału inwestycyjnego, w szczególności maszyn oraz urządzeń do japońskich fabryk w Polsce. Większość produkcji (przede wszystkim branży elektronicznej i motoryzacyjnej) jest następnie reeksportowana na inne rynki – głównie do pozostałych państw Unii Europejskiej. W ten sposób japońskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) w naszym kraju przyczyniają się do kreacji nowych strumieni polskiego eksportu. Wg danych NBP wartość BIZ japońskich w Polsce, ogółem, zmalała z 1,25 mld USD w 2021 r. do 1,23 mld USD w 2022 r.  Pomimo spadku r/r Japonia utrzymuje pozycję 2. największego inwestora azjatyckiego w Polsce (po Republice Korei). 
Według danych japońskich w Polsce działa około 356 firm z kapitałem japońskim (w tym ok. 113 w branży wytwórczej), które utworzyły do tej pory ok. 53 000 miejsc pracy (co daje Japonii 8. lokatę w rankingu „pracodawców z państw trzecich”). Japońskie inwestycje w Polsce koncentrują się w branży motoryzacyjnej, elektronice, elektromobliności i farmaceutycznej. Kilku inwestorów japońskich jest również obecnych w przemyśle spożywczym. W ostatnich latach kapitał japoński dokonał kilku znaczących inwestycji (fabryka silników i przekładni Toyoty w Wałbrzychu i Jelczu, przejęcie Kompanii Piwowarskiej przez Asahi, fabryka silniczków sterujących systemami wykorzystywanymi w motoryzacji firmy Mabuchi). W 2022 r. na rynek polski wkroczyły japońskie firmy Daikin (klimatyzatory) i Uniqlo (odzież). Lokalizacje zakładów produkcyjnych skupiają się w specjalnych strefach ekonomicznych, zwłaszcza województw dolnośląskiego i śląskiego. 
W Japonii zarejestrowanych jest 8 oddziałów firm z Polski (Fakro, Comarch, RTB House, CD Project, PLL LOT, 4F, YOPE, Meeting 15); działają też mniejsze podmioty, zajmujące się importem polskich towarów. 

Relacje z UE
W świetle danych za rok 2023, Japonia dla UE jest 7. pod względem wielkości obrotów partnerem handlowym (8. w imporcie i 6. w eksporcie). Udział Japonii w ogólnym imporcie UE wynosi 2,8%. W przypadku eksportu, udział ten wynosi 2,5%.
W 2023 r. (w porównaniu do roku 2022) import UE z Japonii wzrósł o 0,6% i osiągnął poziom 70,47 mld EUR. Eksport UE do tego kraju zmalał w tym okresie o 10,3%, do poziomu 63,99 mld EUR.
Szczyty UE-JP mają miejsce raz w roku, organizowane są naprzemiennie w Brukseli i Tokio. 18.07.2018 r. w trakcie szczytu UE-Japonia podpisano dwie umowy: o partnerstwie gospodarczym z Japonią (Economic Partnership Agreement – EPA, weszła w życie 1.02.2019) oraz o partnerstwie strategicznym (Strategic Partnership Agreement – SPA). Powołano Wspólny Komitet, którego główną rolą jest koordynacja działań i zapewnienie poprawnej implementacji umowy SPA. W 2022 r. zawarto Partnerstwo Cyfrowe (Digital Partnership) – jest to pierwsze tego typu porozumienie zawarte przez UE z jakimkolwiek krajem. W czerwcu 2023r. UE i Japonia zobowiązały się pogłębić współpracę w zakresie bezpieczeństwa gospodarczego poprzez wzmocnienie odporności łańcucha dostaw półprzewodników i innych krytycznych materiałów. 

Baza traktatowa 
Podstawę prawną dwustronnych stosunków gospodarczych pomiędzy Polską a Japonią stanowią m.in.:
1)    Układ o handlu i żegludze z listopada 1978 r.;
2)    Umowa między Rządem PRL a Rządem Japonii o unikaniu podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodów z dnia 20 lutego 1980 r.;
3)    Porozumienie międzyrządowe ws. japońskiej pożyczki na fundusz stabilizacyjny w Polsce, w wysokości 150 mln USD ze stycznia 1990 r.;
4)    Umowa między Rządem RP a Rządem Japonii o transporcie lotniczym z dnia 7 grudnia 1994 r. weszła w życie 4 marca 1996 r.;
5)    Porozumienie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Japonii w sprawie zmiany Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Japonii o transporcie lotniczym, podpisanej w Tokio dnia 7 grudnia 1994 roku, w formie wymiany not podpisane w dniu 22 lipca 2021, które weszło w życie 22 lipca 2021 r.;
6)    Deklaracja współpracy Polski i Japonii w zakresie implementacji mechanizmów elastycznych z Kioto z dnia 14 października 2008 r.;
7)    Deklaracja współpracy Polski i Japonii w obszarze pokojowego wykorzystania energii jądrowej w Polsce z dnia 30 marca 2010 r.;
8)    Deklaracja współpracy w obszarze rozwoju i wykorzystania technologii czystego węgla pomiędzy Głównym Instytutem Górnictwa w Katowicach, Instytutem Chemicznej Przeróbki Węgla w Zabrzu oraz Japońskim Centrum Energii Węglowej (JCOAL) z dnia 7 września 2010 r.;
9)    Porozumienie o współpracy nad rozwojem technologii reaktorów wysokotemperaturowych (HTR) pomiędzy Narodowym Centrum Badań Jądrowych a Japońską Agencją Energii Atomowej z dnia 18 maja 2018 r.;
10)    Memorandum o współpracy w zakresie Czystych Technologii Węglowych między Ministerstwem Przemysłu i Handlu Japonii a Ministerstwem Energii Polski z dnia 15 lutego 2019 r.;  
11)    Porozumienie międzyrządowe o współpracy w dziedzinie kolejnictwa z dnia 24 czerwca 2022 r. 
12)    Porozumienia o współpracy (MoC) w zakresie współpracy w dziedzinie HTGR między Ministerstwem Klimatu i Środowiska oraz japońskim Ministerstwem Edukacji, Kultury, Sportu i Nauki (MEXT) z dnia 16 listopada 2023 r.;
13)    Porozumienia o współpracy pomiędzy polskimi i japońskimi instytucjami wsparcia przedsiębiorczości tj. Polską Agencją Inwestycji i Handlu (PAIH) i Japońską Organizacją Handlu Zagranicznego (Japan External Trade Organization, JETRO) oraz Korporacją Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych (KUKE) i Japońskim Ubezpieczeniem Kredytów Exportowych (Nippon Export Investment Insurance, NEXI) z dnia 4 maja 2023 r.