Polska w Maroku

Położenie geograficzne, ludność, obszar, stolica, język urzędowy

Królestwo Marokańskie leży w północno-zachodniej Afryce nad Oceanem Atlantyckim i Morzem Śródziemnym. Na wschodzie graniczy z Algierią, na południu de facto z Mauretanią, a na północy z hiszpańskimi enklawami Ceutą i Melillą. Maroko zajmuje powierzchnię 446,55 tys. km²  . Wysoki Komisariat ds. Planowania (HCP) oszacował, że we wrześniu 2021 roku liczba ludności Maroka osiągnęła 35,8 mln. Dane ostatniego spisu powszechnego z 2014 roku wskazują, że liczba ludności wynosiła 33,4 mln (w tym 60,3% to mieszkańcy miast), przyrost naturalny – 1,25%, a współczynnik dzietności – 2,2. Maroko liczyło 7,3 mln gospodarstw domowych. Ludność w wieku produkcyjnym (15-59 lat) stanowiła 62,4% ogółu ludności, a współczynnik aktywności zawodowej osiągnął 47,6%. Wskaźnik analfabetyzmu był na poziomie 32,2%. 

  1Pod administracją Maroka znajduje się również Sahara Zachodnia (264,3 tys. km²).

Ok. 99% ludności Maroka stanowią Arabowie i Berberowie. 
Stolicą kraju jest Rabat. Do największych miast należą: Casablanca, Rabat, Tanger, Agadir, Tetouan, Fez, Marrakesz, Meknes, Safi. Językiem urzędowym jest arabski, którym posługuje się około 75% ludności. Jednocześnie językiem narodowym jest – obok arabskiego – tamazight, jeden z języków berberskich. Różne dialekty berberskie są w użyciu głównie w regionach wiejskich. Oficjalnie używanym językiem jest też francuski (w biznesie, administracji państwowej i dyplomacji). Natomiast język hiszpański jest w użyciu na północy kraju oraz w Saharze Zachodniej.

Warunki klimatyczne

Maroko charakteryzuje się zróżnicowanym klimatem. Na północy panuje klimat śródziemnomorski, na zachodzie oceaniczny (wpływ chłodnego Prądu Kanaryjskiego), w głębi kraju kontynentalny suchy, a na południu skrajnie suchy, pustynny. Centralna część Atlasu Średniego i Wysokiego charakteryzuje się klimatem górskim, a w wyższych partiach gór występują zimą obfite opady śniegu. 

Główne bogactwa naturalne

Do głównych eksploatowanych surowców mineralnych należą: fosforyty, baryt, fluoryt, sól, bentonit, cynk, ołów, miedź, mangan, żelazo. 
KM jest trzecim światowym producentem i pierwszym eksporterem fosforytów. Ocenia się, że marokańskie zasoby tego surowca stanowią ponad 70% rezerw światowych. 
Kraj ten dysponuje też zasobami ryb. 

System walutowy, kurs i wymiana

Walutą w Maroku jest dirham marokański (MAD, DH), który dzieli się na 100 centymów. Kurs MAD w stosunku do walut obcych ustala się na podstawie koszyka walut składającego się z euro (60%) i dolara amerykańskiego (40%). 
Średnioroczne kursy dirhama w stosunku do euro i dolara amerykańskiego kształtowały się w ostatnich latach następująco: 
2015 r.: 1 EUR = 10,821 MAD, 1 USD = 9,796 MAD 
2016 r.: 1 EUR = 10,836 MAD, 1 USD = 9,826 MAD 
2017 r.: 1 EUR = 10,931 MAD, 1 USD = 9,691 MAD 
2018 r.: 1 EUR = 11,086 MAD, 1 USD = 9,386 MAD 
2019 r.: 1 EUR = 10,766 MAD, 1 USD = 9,617 MAD 
2020 r.: 1 EUR = 10,823 MAD, 1 USD = 9,502 MAD 
wrzesień 2021 r.: 1 EUR  10,55 MAD, 1 USD  8,95 MAD 

Maroko stopniowo liberalizuje przepisy dotyczące operacji handlu zagranicznego, gwarancji transakcji dewizowych i inwestycji za granicą. Stosowne okólniki publikowane są na bieżąco na stronie internetowej urzędu ds. obrotu dewizowego – Office des changes (www.oc.gov.ma).
Wwóz i wywóz dewiz przez osoby fizyczne reguluje Ogólna Instrukcja Operacji Dewizowych z 01.01.2020 roku. 
Przy wjeździe do Maroka osoby zamieszkałe za granicą (non-résidents) mają obowiązek pisemnego zadeklarowania przywozu dewiz w formie banknotów i/lub zbywalnych papierów na okaziciela, jeśli: 
    ich równowartość wynosi 100 lub więcej tys. MAD (tj. ok. 9 lub więcej tys. EUR), 
    zamierzają ponownie wywieźć przywiezione do Maroka dewizy, 
    rozważają wpłacenie dewiz na swój rachunek bankowy otwarty w dewizach lub dirhamach wymienialnych w Maroku. 
Deklaracja taka, ważna 6 miesięcy i na jedną podróż, będzie potwierdzeniem źródła pochodzenia dewiz przy ich ewentualnym wywozie z KM. 
Niewykorzystane w Maroku dirhamy można wymienić powtórnie na dewizy tylko na podstawie zaświadczenia o wcześniejszej wymianie obcej waluty na MAD. 
Ponadto podróżni mają prawo do przywozu i wywozu dirhamów, w formie banknotów, do wartości 2.000 MAD (ok. 180 EUR). 

Religia

Religią państwową jest islam. Wśród mieszkańców Maroka 98,7% stanowią muzułmanie (głównie sunnici), 1,1% chrześcijanie i 0,2% wyznawcy judaizmu.

Wykaz świąt państwowych (i religijnych)

Oficjalnie dniami wolnymi od pracy są: 1 stycznia (Nowy Rok), 11 stycznia (Manifest Niepodległości), 1 maja (Święto Pracy), 30 lipca (Święto Tronu), 14 sierpnia (Święto Odzyskania Oued Eddahab), 20 sierpnia (Rocznica Re¬wolucji Króla i Narodu), 21 sierpnia (Święto Młodości – urodziny króla Mohamme¬da VI), 6 listopada (Rocznica Zielonego Marszu), 18 listopada (Święto Niepodległości). 
Ponadto dniami wolnymi od pracy są święta religijne (ruchome), które w 2021 roku są obchodzone w następujących dniach: święto kończące Ramadan – Aid El Fitr (dwudniowe, 13-14 maja), Święto Ofiarowania – Aid Al Adha (dwudniowe, 12-13 lipca), muzułmański nowy rok – 1 Moharram (10 sierpnia), urodziny proroka Mohammeda – Aid Al Maoulid (dwudniowe, ok. 19-20 października). 

Infrastruktura transportowa

Przejścia graniczne lądowe: do hiszpańskich enklaw Ceuty (przez Fnideq) i Melilli (przez Nador), do Mauretanii koło Dakhla (Fort Guerguerat); granica z Algierią jest zamknięta od 1994 roku. 
Sieć drogowa liczy (wg danych na koniec 2016  r.) około 58 tys. km (oprócz autostrad), z których ok. ¾ pokrytych jest nawierzchnią bitumiczną. Drogi krajowe stanowią 27,5% sieci, regionalne – 19,5%, a prowincjonalne – 53%. 
Długość dynamicznie rozwijającej się marokańskiej sieci autostradowej wynosi obecnie ponad 1800 km. W użytkowaniu są następujące autostrady: Rabat-Casablanca-Marrakesz-Agadir, Rabat-Tanger-Oued Rmel (port Tanger Med), Casablanca-El Jadida, Rabat-Meknes-Fez-Oujda, Tetouan-Fnideq.
Liczba lotnisk: 62 (w tym 36 z pasami startowymi o sztucznie utwardzonej nawierzchni). 
Główne lotniska: Casablanka, Marrakesz, Agadir, Rabat, Tanger, Fez, Oujda, Nador, Ouarzazate oraz Laayoune (Sahara Zachodnia). 
Główne porty: Casablanca, Tanger, Jorf Lasfar, Safi, Mohammedia, Nador, Agadir, Laayoune

Obowiązek wizowy

Obywatele polscy udający się turystycznie do Maroka są zwolnieni z obowiązku wizowego na okres do 90 dni. Przy przekraczaniu granicy władze marokańskie mogą żądać udokumentowania odpowiednich środków finansowych na pobyt (gotówka, karty kredytowe, wyciąg z konta itp.). Nie ma obowiązku okazania biletu powrotnego. Jedynym dokumentem uprawniającym do przekroczenia granicy i wjazdu na terytorium Maroka jest paszport. 
Sahara Zachodnia jest terytorium administrowanym przez Maroko od 1975 r. Prawo wjazdu na teren Maroka bez wizy obejmuje też Saharę Zachodnią. Dokumenty podróżnego mogą być tu kontrolowane przez siły porządku publicznego częściej niż w innych regionach Maroka. Należy unikać przygodnych znajomości i wdawania się w dyskusje na tematy polityczne, m.in. na temat przynależności tego obszaru do Maroka. 
Szczegółowe informacje, w tym dotyczące restrykcji związanych z pandemią COVID-19, są opublikowane w rubryce „Informacje dla podróżujących” na stronie MSZ 

(https://www.gov.pl/web/dyplomacja/maroko)

 Ustrój polityczny 

Królestwo Maroka jest dziedziczną monarchią konstytucyjną odwołującą się do islamu i demokracji. Najwyższym reprezentantem państwa jest król (od 1999 r. Mohammed VI). 
Organizowane w Maroku od lutego 2011 r. protesty społeczne skłoniły monarchę do powołania Komisji Konsultacyjnej ds. Rewizji Konstytucji w celu opracowania projektu nowej ustawy zasadniczej. Nowa konstytucja została przyjęta w referendum w dniu 1 lipca 2011 r. Zwiększyła ona prerogatywy szefa rządu i wzmocniła rolę Parlamentu, a zwłaszcza Izby Reprezentantów. 

Władza ustawodawcza 

Władzę ustawodawczą stanowi dwuizbowy Parlament. Zgodnie z nową konstytucją Izba Reprezentantów (izba niższa) liczy 395 deputowanych wybieranych w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję lat (ostatnie wybory miały miejsce 08.09.2021 r.), a Izba Doradców (izba wyższa) – 120 członków wybieranych w wyborach pośrednich na 6 lat (ostatnie wybory odbyły się 05.10.2021 r.). 
Ustawy przyjęte przez Parlament ogłaszane są w Dzienniku Urzędowym. 

Władza wykonawcza 

Władza wykonawcza należy do rządu, na którego czele stoi szef rządu. 
W ostatnich wyborach do Izby Reprezentantów zwyciężyła partia RNI  (Narodowe Zgromadzenie Niezależnych) która wraz z PAM (Partia Autentyczność i Nowoczesność) i PI (Partia Niepodległości) utworzyła koalicję większościową. Nowy rząd, na którego czele stoi lider RNI Aziz Akhannouch, został powołany przez króla Mohammeda VI w dniu 07.10.2021 r. 
Rząd jest odpowiedzialny przed królem i Parlamentem. Ważnym posiedzeniom Rady Ministrów przewodniczy król. 

Struktura administracji gospodarczej 

Za politykę gospodarczą Maroka odpowiedzialny jest rząd. Decyzje rządowe w istotnych sprawach, przedkładane Parlamentowi do zatwierdzenia, przygotowywane są zgodnie z dyrektywami królewskimi. 
W sprawach gospodarczych główne zadania realizowane są przez: 
•    Ministerstwo Gospodarki i Finansów 
•    Ministerstwo Infrastruktury i Wody 
•    Ministerstwo Zagospodarowania Przestrzennego Kraju, Urbanistyki, Mieszkalnictwa i Polityki Miejskiej 
•    Ministerstwo Rolnictwa, Rybołówstwa Morskiego, Rozwoju Wsi oraz Wód i Lasów 
•    Ministerstwo Integracji Gospodarczej, Małej Przedsiębiorczości, Zatrudnienia i Umiejętności 
•    Ministerstwo Przemysłu i Handlu 
•    Ministerstwo Turystyki, Rzemiosła oraz Gospodarki Społecznej i Solidarnej 
•    Ministerstwo Transformacji Energetycznej i Zrównoważonego Rozwoju 
•    Ministerstwo Transportu i Logistyki 

Sądownictwo gospodarcze 

Kodeks handlowy i Karta inwestycji opublikowane są na Portalu Prawnym i Sądowniczym Ministerstwa Sprawiedliwości www.adala.justice.gov.ma

Trybunały handlowe zostały ustanowione w KM na mocy ustawy nr 53-95 z dnia 06.01.1997 r. ogłoszonej Dahirem (dekret króla Maroka) nr 1.97.65 z 12.02.1997 r. Obecnie w Maroku działa 8 trybunałów handlowych (Rabat, Casablanca, Fez, Tanger, Marrakesz, Agadir, Oujda et Meknes) oraz 3 sądy apelacyjne handlowe (Casablanca, Fez, Marrakesz). Od decyzji trybunałów handlowych można odwoływać się do sądów apelacyjnych handlowych, których decyzje mogą być z kolei przedmiotem skarg kasacyjnych wnoszonych do sądu najwyższego. Sędziowie trybunałów handlowych są sędziami zawodowymi. Słabości systemu wynikają m.in. z braku odpowiednich kwalifikacji u sędziów i urzędników sądowych w zakresie orzekania w sprawach handlowych, a także znacznej liczby niewyegzekwowanych wyroków. 
W gestii trybunałów handlowych leży orzekanie we wszystkich sporach handlowych, w tym w kwestiach dotyczących kontraktów handlowych, relacji handlowych pomiędzy kupcami, papierów handlowych, spraw spornych pomiędzy wspólnikami, firm handlowych (jako wartości majątkowej i niematerialnej /klientela, reputacja itp./). 
Do zadań trybunałów handlowych należy również nadzór nad formalnościami załatwianymi w rejestrze handlowym. 
Alternatywnymi formami regulowania sporów są arbitraż i mediacja konwencjonalna (umowna). Ustawa nr 08-05, ogłoszona Dahirem nr 1-07-169 z dnia 30 listopada 2007 r., anulowała przepisy  kodeksu postępowania cywilnego odnoszące się do arbitrażu i ustanowiła nowe mechanizmy arbitrażu i mediacji konwencjonalnej (umownej).    
 

Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczej 

Po recesji odnotowanej w 2020 r. (spadek PKB Maroka o 6,3%), głównie z powodu pandemii COVID-19, w roku 2021 nastąpiło stopniowe ożywienie krajowej aktywności gospodarczej. Wysoki Komisariat ds. Planowania (HCP) wskazuje, że wraz z ożywieniem handlu międzynarodowego odnotowano wzrost zagranicznych zamówień na towary skierowanych do Maroka, a w kontekście poprawiającej się krajowej sytuacji epidemicznej zaobserwowano w kolejnych kwartałach pozytywną ewolucję w zakresie popytu krajowego, w tym wzrost konsumpcji gospodarstw domowych (zwiększone zakupy żywności, wyrobów przemysłowych oraz usług transportowych, gastronomicznych i rekreacyjnych). 

W ocenie Ministerstwa Gospodarki i Finansów wzrost PKB w 2021 r. będzie w granicach 5,5-5,8% w wyniku wzrostu wartości dodanej w sektorze pierwszym o 16,0% (produkcja zbóż w sezonie 2020-2021 zwiększyła się o 221% w porównaniu z poprzednią kampanią rolniczą, do 10,32 mln ton), a w sektorach drugim i trzecim o odpowiednio o 3,6% i 4,0%. 

MFW szacuje, że w 2021 r. wzrost gospodarczy osiągnie 5,7%, a następnie spadnie do 3,1% w 2022 r. Inflacja ma być odpowiednio na poziomie 1,4% i 1,2%, a stopa bezrobocia – 12% i 11,5%. Deficyt budżetowy ma obniżyć się do 6,5% w 2021 r. i 5,9% rok później. Deficyt na rachunku obrotów bieżących ma wzrosnąć do 3,1% i 3,3% odpowiednio w roku 2021 i 2022. 

Wg danych urzędu ds. obrotu dewizowego (Office des changes) znacząco zwiększyła się w okresie styczeń-sierpień 2021 r., o 45,7% rdr (do 63,8 mld MAD /ok. 5,9 mld EUR/), wartość przekazów pieniężnych od Marokańczyków mieszkających za granicą (MRE). Wzrósł również, o 16,9% rdr (do 12,6 mld MAD /ok. 1,2 mld EUR/), napływ netto z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Spadły natomiast o 17,6% rdr (do 20,3 mld MAD /ok. 1,9 mld EUR/) wpływy z turystyki przyjazdowej do KM. 

Główne sektory gospodarki 

Według danych za 2020 rok wartość dodana w sektorze pierwszym spadła o 6,9% rdr, w tym w rolnictwie, leśnictwie i związanych z nimi usługach obniżyła się o 8,6%, a w rybołówstwie i akwakulturze wzrosła o 12,7%. 

Natomiast w sektorze drugim spadła ona o 3,8%, przy czym wzrosła o 5,0% w przemyśle wydobywczym, a obniżyła się o 5,3% w przemyśle przetwórczym (spożywczy i tytoniowy, tekstylno-odzieżowy i skórzany, chemiczny i parachemiczny oraz maszynowy, metalurgiczny, elektryczny i elektroniczny), o 3,1% w branży energii elektrycznej i wody oraz o 3,8% w budownictwie i robotach publicznych. 

W sektorze trzecim wartość dodana spadła o 7,1%, w tym w następujących branżach: handel (o 10,7%), hotelarstwo i gastronomia (o 55,9%), transport (o 32,0%), poczta i telekomunikacja (o 1,9%), działalność finansowa i ubezpieczenia (o 0,6%), nieruchomości, najem i usługi świadczone przedsiębiorstwom (o 0,9%) oraz inne usługi niefinansowe (o 7,1%). Zwiększyła się natomiast w administracji publicznej i ubezpieczeniach społecznych (o 2,3%) oraz w edukacji, ochronie zdrowia i opiece społecznej (o 1,2%). 

Dane resortu gospodarki i finansów wskazują, że w 2018 roku udział sektora pierwszego w tworzeniu wartości dodanej ogółem (w cenach bieżących) wyniósł 13,9%, drugiego – 29,4%, a trzeciego – 56,7% (wobec odpowiednio 14,0%, 29,6% i 56,5% w 2017 r.). 

Tabela najważniejszych wskaźników makroekonomicznych 

* w cenach bieżących        
** w cenach stałych
NB: dane marokańskie wyrażone w MAD zostały przeliczone na EUR według średnich rocznych kursów dirhama do euro 
Źródło: Bank Al-Maghrib (bank centralny), HCP (Wysoki Komisariat ds. Planowania), Ministerstwo Gospodarki, Finansów i Reformy Administracji, Office des changes (urząd ds. obrotu dewizowego), MFW, UNCTAD 

Handel zagraniczny 

Dane urzędu ds. obrotu dewizowego (Office des changes) wskazują, że w okresie styczeń-sierpień 2021 r. wartość eksportu towarów (FOB) wzrosła o 23,8% rdr (do 201,2 mld MAD /ok. 18,7 mld EUR/), a importu (CIF) – o 23,2% rdr (do 337,7 mld MAD /ok. 31,4 mld EUR/). W efekcie deficyt wymiany towarowej KM z zagranicą zwiększył się o 22,3%, a wskaźnik pokrycia importu eksportem nieznacznie się poprawił (z 59,3% w ciągu pierwszych 8 miesięcy 2020 r. do 59,6% w analogicznym okresie 2021 r.).

Natomiast w 2020 r., po czterech latach wzrostu, wartość obrotów towarowych KM z zagranicą spadła o 11,7% w wyniku pandemii Covid-19. Deficyt wymiany towarowej zmniejszył się o 22,8% r/r, a stopa pokrycia importu eksportem poprawiła się z 57,9% w 2019 r. do 62,2% w roku 2020. Było to efektem spadku wartości eksportu (FOB) o 7,6% (do 262,8 mld MAD /ok. 24,3 mld EUR/), a importu (CIF) o 14,0% (do 422,3 mld MAD /ok. 39,0 mld EUR/). 

Na spadek eksportu miało głównie wpływ zmniejszenie się wartości wywozu gotowych produktów konsumpcyjnych (-11,9%) i gotowych dóbr inwestycyjnych (-12,9%), a importu – obniżenie się wartości przywozu gotowych dóbr inwestycyjnych (-13,7%), gotowych produktów konsumpcyjnych (-15,9%), półproduktów (-10,9%) oraz produktów energetycznych i smarów (-34,6%). 

W ujęciu wartościowym, w roku 2020 w marokańskim eksporcie dominowały: gotowe dobra konsumpcyjne (28,5%), półprodukty (22,3%), żywność, napoje i tytoń (21,5%) oraz gotowe dobra inwestycyjne (20,1%). Natomiast w imporcie KM największy udział miały: gotowe dobra inwestycyjne (26,0%), dobra konsumpcyjne (22,5%), półprodukty (22,0%) oraz żywność, napoje i tytoń (13,1%). 

Jednocześnie do głównych towarów eksportowanych przez Maroko należały: nawozy naturalne i chemiczne (12,2% wartości wywozu), samochody osobowe (10,6%), druty, kable i inne izolowane przewody elektryczne (10,6%), wyroby odzieżowe (6,9%), kwas fosforowy (4,3%), skorupiaki i mięczaki (3,1%), części do samolotów i innych statków powietrznych lub kosmicznych (3,0%), przetwory i konserwy z ryb i skorupiaków (3,0%), fosforyty (2,8%), pomidory świeże (2,8%), urządzenia do przełączania i łączenia obwodów elektrycznych i rezystorów (2,7%), artykuły dziane (2,2%). 

Przedmiotem importu KM były przede wszystkim: olej napędowy i opałowy (5,5% wartości przywozu), części i akcesoria do samochodów i pojazdów osobowych (3,7%), pszenica (3,2%), tworzywa sztuczne i wyroby z nich (3,1%), samochody osobowe (3,0%), LPG i inne węglowodory (2,9%), maszyny i urządzenia różne (2,6%), produkty chemiczne (2,3%), urządzenia do przełączania i łączenia obwodów elektrycznych i rezystorów (2,0%), silniki tłokowe, inne silniki i ich części /sprzęt przemysłowy/ (2,0%). 

W strukturze geograficznej marokańskiej wymiany towarowej z zagranicą tradycyjnie główne miejsce przypadło krajom Europy (66,0% całkowitej wartości obrotów Maroka oraz 70,2% eksportu i 63,3% importu KM ) i Azji (odpowiednio 17,1%, 10,2%, 21,4%). Kolejne pozycje zajmowały państwa Ameryki (11,2%, 10,4%, 11,6%) i Afryki (5,2%, 8,2%, 3,3%). 

Najważniejszymi partnerami handlowymi Maroka (zarówno wśród odbiorców marokańskich produktów, jak i dostawców towarów do KM) pozostały Hiszpania (23,9% wartości marokańskiego eksportu i 15,2% – importu KM) i Francja (odpowiednio 21,8% i 12,0%). 

Inwestycje zagraniczne 

Wg danych urzędu ds. obrotu dewizowego (Office des changes) skumulowana wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) w Maroku osiągnęła na koniec 2019 r. 638,4 mld MAD /ok. 59,3 mld EUR/. W roku 2020 napływ netto BIZ wyniósł 16,8 mld MAD /ok. 1,5 mld EUR/, tj. wzrósł o 1,2% w stosunku do 2019 r. 
Pod względem skumulowanej wartości BIZ na koniec 2019 r. głównym inwestorem była Francja (30,8% całkowitej wartości BIZ), a drugim –  Państwo Zjednoczonych Emiratów Arabskich (21,1%). W pierwszej dziesiątce znalazły się jeszcze następujące kraje: Hiszpania (8,2%), Szwajcaria (5,5%), USA (5,1%), Arabia Saudyjska (3,4%), Wielka Brytania (3,1%), Belgia-Luksemburg (3,1%), Niemcy (2,3%), Irlandia (2,2%).
Struktura napływu BIZ na koniec 2019 r. wg sektorów pokazuje, że największym zainteresowaniem inwestorów cieszyły się: przemysł (23,6%), nieruchomości (18,4%), telekomunikacja (13,7%), turystyka (9,5%), energia i górnictwo (6,4%), banki (5,6%), handel (4,2%), duża infrastruktura (2,4%). 

Uczestnictwo w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze gospodarczym  

Maroko jest członkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych, Unii Afrykańskiej (UA), Ligi Państw Arabskich (LPA), Unii Maghrebu Arabskiego (UMA), Światowej Organizacji Handlu (WTO), Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), Banku Światowego, Afrykańskiego Banku Rozwoju (BAD). 
KM zawarło umowy o wolnym handlu z Unią Europejską, Europejskim Stowarzyszeniem Wolnego Handlu (EFTA), USA, Turcją oraz z Egiptem, Tunezją i Jordanią w ramach tzw. porozumienia z Agadiru rozszerzonego w 2020 r. o Liban i Palestynę, a także z krajami członkowskimi Ligi Państw Arabskich (umowa GAFTA). Przystąpiło też do ZLECA, tworzonej Kontynentalnej Afrykańskiej Strefy Wolnego Handlu. 

Stosunki gospodarcze z Unią Europejską 

Stan umowny

Podpisany w 1996 roku Układ Stowarzyszeniowy Maroko-Unia Europejska, który wszedł w życie 1 marca 2000 roku, stanowi podstawę prawną relacji dwustronnych, w tym gospodarczych. Zgodnie z przyjętym harmonogramem, od 1 marca 2012 roku został całkowicie zliberalizowany handel produktami przemysłowymi między KM a UE. 
W dniu 1 października 2012 roku weszła w życie, zawarta w grudniu 2010 roku, umowa o dalszej liberalizacji handlu produktami rolnymi i rolnymi przetworzonymi oraz produktami rybołówstwa pomiędzy UE a Marokiem. 
Natomiast od 1 listopada 2012 roku obowiązuje umowa w sprawie rozstrzygania sporów handlowych, która wzmacnia ochronę prawną inwestorów z UE i Maroka. Porozumienie to  ustanowiło mechanizm rozwiązywania sporów między państwami (state-to-state). Dotyczy on zagadnień objętych Układem Stowarzyszeniowym (bez kwestii odnoszących się do konkurencji i ochrony handlowej). W ramach rozpoczętych w kwietniu 2013 roku negocjacji w sprawie zawarcia kompleksowej i pogłębionej umowy o wolnym handlu (DCFTA) wypracowany ma być mechanizm regulowania sporów między inwestorem a państwem (investor-to-state), który odnosił się będzie tylko do ochrony inwestycji. Negocjacje w sprawie DCFTA będą kontynuowane w 2015 roku. W lipcu 2014 wszedł oficjalnie w życie negocjowany od końca 2012 roku nowy Protokół do umowy o partnerstwie w sektorze rybołówstwa między UE i KM, który będzie obowiązywał przez 4 lata. Natomiast na początku stycznia 2015 roku UE i Maroko sfinalizowały negocjacje w sprawie umowy o ochronie oznaczeń geograficznych.  
W październiku 2008 roku Maroko, jako pierwszy z krajów objętych Europejską Polityką Sąsiedztwa, uzyskało zaawansowany status w relacjach z UE. Realizacja przyjętej „mapy drogowej” ma doprowadzić do wypracowania nowej formuły stosunków dwustronnych, będącej czymś pośrednim pomiędzy stowarzyszeniem a członkostwem. UE zachęca KM do kontynuacji działań na rzecz dostosowania marokańskich przepisów prawnych do dorobku wspólnotowego (acquis communautaire). Proces ten jest istotnym elementem statusu zaawansowanego. Harmonizacja ustawodawstwa jest szczególnie ważna w takich dziedzinach, jak usługi finansowe (ubezpieczenia), zamówienia publiczne oraz normy i regulacje techniczne (w zakresie jakości i bezpieczeństwa). W ramach EPS UE wspiera realizację reform podejmowanych przez KM, które korzysta z podobnej pomocy technicznej jak nowe kraje członkowskie UE w okresie przedakcesyjnym przy wdrażaniu dorobku wspólnotowego. Ważną formą współpracy jest instytucjonalna współpraca bliźniacza. 

Pomoc finansowa UE dla Maroka

Maroko jest głównym beneficjentem (nie licząc Autonomii Palestyńskiej) współpracy technicznej i finansowej UE z tytułu Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa. 
W ramach Krajowego Dokumentu Strategicznego (DSP) na lata 2007-2013 przewidziano następujące wsparcie finansowe Unii Europejskiej dla Maroka:
    Krajowy Program Indykatywny (PIN) na lata 2007-2010: 654 mln EUR 
Sektorami priorytetowymi dla PIN 2007-2010 były: kwestie społeczne (edukacja, ochrona zdrowia, programy Narodowej Inicjatywy na rzecz Rozwoju Społecznego /INDH/), sprawowanie rządów (prawa człowieka, wsparcie instytucjonalne), gospodarka (sektor prywatny, rolnictwo, zmniejszenie izolacji regionów, energia) i środowisko (zaopatrzenie w wodę pitną i kanalizacja). 
    Krajowy Program Indykatywny (PIN) na lata 2011-2013: 580,5 mln EUR 
W ramach PIN 2011-2013 wsparcie dotyczyło takich dziedzin, jak: kwestie społeczne (rozwój obszarów wiejskich, INDH, zdrowie, edukacja), sprawowanie rządów (finanse publiczne, wdrażanie zaawansowanego statusu, równość płci) i gospodarka (rolnictwo). 
Ponadto w związku z wydarzeniami „arabskiej wiosny”, w ramach programu „SPRING”, Maroko otrzymało dodatkowe środki finansowe (80 mln EUR w latach 2011-2012 i 48 mln EUR w roku 2013) na wsparcie reform demokratycznych i zrównoważonego rozwoju gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. 
W dniu 5 listopada 2014 roku UE i Maroko podpisały w Rabacie porozumienie dotyczące nowych ram współpracy bilateralnej (tzw. Jednolite Ramy Wsparcia) na lata 2014-2017. Zgodnie z tym wieloletnim programem pomoc finansowa UE dla KM miała wynieść w tym okresie od 728 do 890 mln EUR i zostać przeznaczona na trzy priorytetowe sektory: 
    równy dostęp do podstawowych usług społecznych (ok. 30% środków), 
    wsparcie dla rządów demokratycznych, praworządności i mobilności (ok. 25% środków), 
    zatrudnienie oraz zrównoważony rozwój gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu (ok. 25% środków). 
Pozostałe środki (ok. 20%) miały stanowić dodatkowe wsparcie planu działania i społeczeństwa obywatelskiego. 
Maroko może korzystać z dodatkowego wsparcia budżetowego (przyznawanego, w ramach programów wielokrajowych, w zależności od postępów realizowanych na rzecz demokracji) oraz z innych instrumentów finansowych UE (Europejski Instrument na rzecz Demokracji i Praw Człowieka, Instrument Finansowania Współpracy na rzecz Rozwoju i jego programy tematyczne, Fundusz Inwestycyjny na rzecz Sąsiedztwa itd.).
Maroko korzysta również z pomocy finansowej niektórych krajów członkowskich UE (Belgia, Niemcy, Hiszpania, Francja, Włochy, Dania) w ramach współpracy bilateralnej. 

Współpraca handlowa i inwestycyjna 

UE jest głównym partnerem handlowym Maroka. Wg danych Office des changes w 2020 roku wartość wymiany towarowej KM-UE wyniosła 392,6 mld MAD /36,3 mld EUR/, stanowiąc 57,3% całkowitych obrotów towarowych Maroka z zagranicą. Import z UE do KM osiągnął 220,0 mld MAD /20,3 mld EUR/ i stanowił 52,1% całkowitej wartości marokańskiego importu. Natomiast marokański eksport do UE wyniósł 172,7 mld MAD /16,0 mld EUR/, co odpowiadało 65,7% całkowitej wartości wywozu KM. 

Przedmiotem marokańskiego eksportu na rynek unijny w roku 2020 były przede wszystkim: druty, kable i inne izolowane przewody elektryczne, samochody osobowe, wyroby odzieżowe, skorupiaki i  mięczaki, pomidory świeże, urządzenia do przełączania i łączenia obwodów elektrycznych i rezystorów, części do samolotów i innych statków powietrznych lub kosmicznych, artykuły dziane, nawozy naturalne i chemiczne, warzywa świeże, mrożone lub w solance. 

Do głównych towarów importowanych z UE do Maroka tym okresie należały: części i akcesoria do samochodów i pojazdów osobowych, olej napędowy i opałowy, samochody osobowe, urządzenia do przełączania i łączenia obwodów elektrycznych i rezystorów, silniki tłokowe oraz inne silniki i ich części /sprzęt przemysłowy/, pszenica, maszyny i urządzenia różne, tworzywa sztuczne i wyroby z nich, produkty chemiczne, druty, kable i inne izolowane przewody elektryczne, leki i inne produkty farmaceutyczne. 

Kraje UE znajdują się wśród czołowych inwestorów zagranicznych w KM. Pod względem skumulowanej wartości bezpośrednich  inwestycji zagranicznych (BIZ) w Maroku na koniec 2019 roku, na pierwszym miejscu znalazła się Francja (196,2 mld MAD /18,2 mld EUR/, co stanowiło 30,8% całkowitej wartości BIZ w KM), a na trzecim – Hiszpania (8,2% BIZ). Dalsze pozycje zajęły m.in.: ósme – Belgia-Luksemburg (3,1%), dziewiąte – Niemcy (2,3%), dziesiąte – Irlandia (2,2%). 

Gospodarcze umowy dwustronne

Do 2004 roku podpisane zostały między Polską a Marokiem następujące umowy: 
•    Międzyrządowe: 
-    Umowa o komunikacji lotniczej (podpisana 29.11.1969 r., weszła w życie z dniem podpisania); 
-    Umowa o międzynarodowych przewozach drogowych (podpisana 01.02.1993 r., weszła w życie 17.06.2008 r.); 
-    Umowa o wzajemnym popieraniu i ochronie inwestycji (podpisana 24.10.1994 r., weszła w życie dnia 08.07.1999 r.); 
-    Konwencja w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku (podpisana 24.10.1994 r., weszła w życie 23.08.1996 r.);
-    Umowa o transporcie morskim (podpisana 20.05.1999 r., weszła w życie 28.05.2004 r.); 
-    Umowa o współpracy w dziedzinie turystyki (podpisana 05.05.2000 r., weszła w życie 07.03.2003 r.); 
•    Międzyresortowe: 
    między resortami gospodarki:
-    Deklaracja Ministra Gospodarki RP i Ministra Handlu Zagranicznego KM o wzajemnej współpracy podpisana w Warszawie 28.01.2010 r.; 
    między resortami rolnictwa:
-    Umowa o współpracy w dziedzinie kwarantanny i ochrony roślin podpisana dnia 23 listopada 1995 r.;
-    Konwencja sanitarno-weterynaryjna podpisana dnia 23.11.1995 r.; 
    między resortami środowiska:
-    Umowa o współpracy w dziedzinie ochrony środowiska podpisana 05.05.2000 r. 

Członkostwo Polski w UE zasadniczo nie ogranicza od 2004 roku możliwości zawierania bilateralnych umów o współpracy gospodarczej. Konieczne jest jednak uwzględnienie dwóch czynników odnoszących się do aspektów zawierania umów: merytorycznego i proceduralnego. Po pierwsze, umowa o współpracy gospodarczej nie może regulować przedmiotu pozostającego w wyłącznej kompetencji UE, w tym przede wszystkim zasad polityki handlowej, a po drugie, zawarcie umowy o współpracy gospodarczej musi być konsultowane z UE i jej państwami członkowskimi zgodnie z decyzją Rady ustanawiającą procedurę konsultacji odnoszącą się do umów o współpracy między Państwami Członkowskimi a państwami trzecimi. 

W ramach swojej działalności za granicą polskie firmy powinny kierować się zasadami zawartymi w Katalogu dobrych praktyk dla przedsiębiorców w zakresie biznesu i praw człowieka. 

Dwustronna wymiana handlowa 

Maroko jest tradycyjnie jednym z głównych partnerów handlowych RP wśród krajów Afryki i Bliskiego Wschodu. W latach 2010-2018 odnotowano systematyczny wzrost wartości dwustronnej wymiany towarowej. Po nieznacznym spadku obrotów w 2019 r., w 2020 r. i w ciągu pierwszych 8 miesięcy 2021 r. nastąpił ich znaczący wzrost. 

Według danych opublikowanych przez GUS wartość wzajemnych obrotów towarowych osiągnęła w okresie styczeń-sierpień 2021 r. 827,3 mln EUR, w tym polski eksport do KM wyniósł 358,7 mln EUR, a import z tego kraju – 468,7 mln EUR (dynamika odpowiednio 144,3% i 146,2% w stosunku do analogicznego okresu 2020 r.). W efekcie dwustronna wymiana towarowa zamknęła się ujemnym dla RP saldem wynoszącym 110,0 mln EUR. Udział eksportu do Maroka stanowił 0,20% całkowitego polskiego eksportu, a import z KM – 0,26% całkowitej wartości przywozu towarów do RP. 

Generalnie eksport z RP do KM jest bardziej zdywersyfikowany niż polski import z tego kraju.
 

Wg GUS w okresie styczeń-sierpień 2021 r. przedmiotem polskiego eksportu do KM i importu z KM były towary z następujących sekcji i działów: 

NNa podstawie danych GUS w 2019 roku w strukturze polskiego eksportu do Maroka dominowały, w ujęciu wartościowym, następujące towary (malejąco od ponad 33,0 mln EUR do ok. 1,3 mln EUR): 

Natomiast przedmiotem polskiego importu z KM w 2019 roku były głównie, pod względem wartości, następujące towary (malejąco od prawie 101 mln EUR do ok. 1,0 mln EUR): 

Wzajemne inwestycje

Według danych NBP napływ kapitału z tytułu marokańskich inwestycji bezpośrednich w Polsce przedstawiał się w latach 2010-2020 następująco: 
 

Natomiast wartość polskich inwestycji bezpośrednich w Maroku wyniosła:

Na koniec 2018 r. wartość zobowiązań netto z tytułu marokańskich BIZ w RP wyniosła -9,2 mln EUR. Natomiast wartość należności netto z tytułu polskich BIZ w KM osiągnęła 57,4 mln EUR. 

Współpraca regionalna

Od lat osiemdziesiątych XX wieku istnieje umowa o współpracy między Krakowem i Fezem, a w roku 2008 podpisana została umowa o współpracy pomiędzy gminą miejską Casablanka-Maarif i Sosnowcem. 

Współpraca samorządów gospodarczych

Kontakty pomiędzy samorządami gospodarczymi Polski i Maroka obejmują przede wszystkim organizację misji gospodarczo-handlowych przez izby obu krajów (m.in. w ramach realizacji zawartych umów o współpracy lub z okazji wizyt oficjalnych delegacji państwowych) oraz wzajemne wizyt kierownictw instytucji samorządu gospodarczego RP i KM. 

Krajowa Izba Gospodarcza ma podpisane dwustronne umowy z Izbami Handlowo-Przemysłowo-Usługowymi w Casablance (1992 rok) i Rabacie (1994 rok) oraz z Federacją Marokańskich Izb Handlowo-Przemysłowo-Usługowych (1999 rok). 
Umowy o współpracy zawarły również: 
•    Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych „Lewiatan” i Generalna Konfederacja Przedsiębiorstw Maroka – CGEM (2000 rok),
•    Warszawska Izba Gospodarcza i Izba Handlowo-Przemysłowo-Usługowa w Marrakeszu (2001 rok), 
•    Regionalna Izba Gospodarcza w Katowicach i Izba Handlowo-Przemysłowo-Usługowa w Casablance (2002 rok). 

W 2007 roku w ramach roboczych kontaktów z PKPP „Lewiatan” przebywała w Polsce wiceprezes CGEM. Maroko odwiedziły natomiast misje gospodarcze Izby Przemysłowo-Handlowej Polska-Maghreb i RIG w Katowicach oraz misja szkoleniowa KIG dla polskich eksporterów zainteresowanych rynkiem marokańskim. W KM przebywała też delegacja Krajowej Rady Izb Rolniczych. 

W 2008 roku Izba Handlowo-Przemysłowo-Usługowa w Casablance – w ramach realizacji podpisanych umów o współpracy z Krajową Izbą Gospodarczą i Regionalną Izb Gospodarczą w Katowicach – zorganizowała misję marokańskich biznesmenów, która przebywała w Polsce w dniach 23-29 listopada 2008 roku. 

W dniu 5 lipca 2009 roku, w czasie wizyty w Polsce ministra handlu zagranicznego KM, podpisane zostało porozumienie o zacieśnieniu współpracy pomiędzy Konfederacją Pracodawców Polskich (KPP) i Generalną Konfederacją Przedsiębiorstw Maroka (CGEM). 

W dniach 3-6 listopada 2010 roku przebywała w Maroku misja handlowa Krajowej Izby Gospodarczej zorganizowana w ramach projektu BATIMED realizowanego przez KIG wspólnie z Izbą Handlowo-Przemysłowo-Usługową w Casablance i Konfederacją Pracodawców Algierskich. Projekt ten, dotyczący sektora budownictwa i infrastruktury, wchodzi w skład programu Invest in Med, który jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej i koordynowany przez konsorcjum europejskich organizacji biznesowych. Głównym celem programu jest zwiększanie inwestycji europejskich w regionie śródziemnomorskim i rozwijanie trwałej współpracy partnerskiej między firmami z Maghrebu i przedsiębiorstwami europejskimi. Program misji obejmował konferencje i spotkania biznesowe w Casablance, Tangerze i Fezie, wizytę na Międzynarodowym Salonie Budownictwa (SIB) w Casablance, zwiedzanie nowego portu Tanger Med oraz specjalnych stref ekonomicznych w regionie Tangeru. W kontaktach B2B z polskimi przedsiębiorcami brali udział przedstawiciele marokańskich firm zrzeszonych w izbach działających w poszczególnych odwiedzanych miastach oraz członkowie CGEM. 

W dniach 22-28 października 2011 roku Maroko odwiedziła misja gospodarcza, której członkami byli przedstawiciele samorządów (w tym ze Śląska) i polskich firm. Delegacja uczestniczyła m.in. w targach Pollutec Maroc 2011 poświęconych ochronie środowiska oraz w seminarium gospodarczym i spotkaniach B2B w Izbie Handlowo-Przemysłowo-Usługowej w Casablance. 

Natomiast w ramach Programu Promocji Branży Budowlanej MG misja gospodarcza KIG przebywała w Maroku w dniach 21-25 listopada 2012 roku Przedsiębiorcy z RP wzięli udział w Międzynarodowym Salonie Budownictwa (SIB) w Casablance. Uczestniczyli też w polsko-marokańskich forach biznesowych i spotkaniach plenarnych oraz rozmowach B2B, które zostały zorganizowane w Casablance, Rabacie i Marrakeszu we współpracy z tamtejszymi izbami handlowo-przemysłowo-usługowymi. Spotkali się również z przedstawicielami Krajowej Federacji Budownictwa i Infrastruktury (FNBTP) oraz dużych firm budowlanych działających w Maroku. 

W dniach 28-29 listopada 2013 r. przebywała w Maroku misja gospodarcza KIG, która towarzyszyła oficjalnej delegacji Ministerstwa Gospodarki składającej wizytę w KM. Przedstawiciele polskich firm wzięli udział w forach biznesu i spotkaniach B2B, które zostały zorganizowane w Rabacie i Casablance. Zostali także przyjęci w siedzibie Ministerstwa Przemysłu, Handlu, Inwestycji i Gospodarki Cyfrowej, gdzie przedstawiono im możliwości prowadzenia współpracy gospodarczej z marokańskim rynkiem. 

Misja gospodarcza KIG towarzyszyła też marszałkowi Senatu RP, który w dniach 8-12 grudnia 2014 roku złożył wizytę w Maroku. Przygotowany dla członków misji program w Casablance, Agadirze i Meknesie obejmował uczestnictwo w forach biznesu i spotkaniach B2B z marokańskimi przedsiębiorcami oraz wizyty w miejscowych firmach. Podczas forum w Agadirze podpisane zostało porozumienie o współpracy między KIG a tamtejszą Izbą Handlu, Przemysłu i Usług.

W ramach zawartej umowy i kontynuacji nawiązanych kontaktów misja gospodarcza z regionu Agadiru gościła w dniach 6-12 kwietnia 2015 r. w Polsce na zaproszenie KIG. Marokańscy przedsiębiorcy uczestniczyli w Forum Biznesowym, odwiedzili Regionalną Izbę Gospodarczą w Łodzi, odbyli rozmowy B to B oraz złożyli wizytę na Międzynarodowych Targach Opakowań Packaging Innovations 2015 w Warszawie. W części oficjalnej delegacja odbyła rozmowy w Ministerstwie Gospodarki  (spotkanie z wiceministrem) i w Sejmie (spotkanie z Polsko-Marokańską Grupą Parlamentarną). 

W dniach 24-25 listopada 2016 r. przebywała w Casablance misja gospodarcza polskich przedsiębiorstw, która została zorganizowana w ramach programu Euromed Invest Roadshow „Green Batimed” przez KIG oraz Izbę Handlowo-Przemysłowo-Usługową Casablanca-Settat, we współpracy z WPHI w Casablance. 

Dostęp do rynku dla polskich towarów i usług

Członkostwo Polski w Unii Europejskiej otworzyło polskim eksporterom, od 1 maja 2004 roku, dostęp do rynku marokańskiego na zasadach preferencji stosowanych dotąd dla firm z krajów Piętnastki. 
Zgodnie z harmonogramem przewidzianym Układem Stowarzyszeniowym Maroko-Unia Europejska, od 1 marca 2012 roku został całkowicie zliberalizowany handel produktami przemysłowymi między KM a UE. Ponadto 1 października 2012 roku weszła w życie, zawarta w grudniu 2010 roku, umowa o dalszej liberalizacji handlu produktami rolnymi i rolnymi przetworzonymi oraz produktami rybołówstwa pomiędzy UE a Marokiem.

Natomiast od 1 listopada 2012 roku obowiązuje umowa w sprawie rozstrzygania sporów handlowych, która wzmacnia ochronę prawną inwestorów z UE i Maroka. Porozumienie to  ustanowiło mechanizm rozwiązywania sporów między państwami (state-to-state). Dotyczy on zagadnień objętych Układem Stowarzyszeniowym (bez kwestii odnoszących się do konkurencji i ochrony handlowej). 
Brak jest widocznych postępów w zakresie rozpoczętych w marcu 2013 roku negocjacji w sprawie zawarcia kompleksowej i pogłębionej umowy o wolnym handlu (DCFTA) wypracowany ma być m.in. mechanizm regulowania sporów między inwestorem a państwem (investor-to-state), który miałby odnosić się tylko do ochrony inwestycji. Negocjacje dotyczą wielu dziedzin. Umowa ma obejmować m.in. takie kwestie, jak: zamówienia publiczne, normy techniczne dla produktów przemysłowych, procedury celne i ułatwianie wymiany handlowej, środki sanitarne i fitosanitarne, prawa własności intelektualnej, polityka konkurencji, handel energią, handlowe aspekty zrównoważonego rozwoju. 
Na początku stycznia 2015 roku UE i Maroko sfinalizowały negocjacje w sprawie umowy o ochronie oznaczeń geograficznych.

Partnerstwo na rzecz zrównoważonego rybołówstwa między UE a KM jest wdrażane od 1988 r. poprzez umowy dwustronne i protokoły wykonawcze. Ostatni protokół, który został podpisany w styczniu 2019 r. i wszedł w życie w lipcu 2019 r., będzie obowiązywał przez 4 lata. Instrumenty te pozwalają unijnym armatorom na prowadzenie działalności połowowej na wodach Maroka w zamian za rekompensatę finansową przeznaczoną na wspieranie strategii rozwoju sektora rybołówstwa KM. 
Dotychczas nie istnieją ograniczenia prawne, które nie pozwalałyby na podjęcie działalności gospodarczej na terenie Maroka m.in. w zakresie usług inżynieryjnych, budowlanych i związanych z nimi usług inżynierskich oraz hotelarskich i gastronomicznych. Natomiast w wielu dziedzinach bądź wymagane jest uzyskiwanie koncesji lub zezwoleń (szkolnictwo wyższe, zaopatrzenie w wodę pitną i kanalizacja, zawody medyczne, paramedyczne i farmaceutyczne), bądź istnieje monopol marokański (usługi pocztowe, eksploatacja targowisk hurtowych owoców i warzyw oraz hal rybnych, zaopatrzenie w energię elektryczną). Negocjacje pomiędzy KM a UE w sprawie liberalizacji handlu usługami i prawa do zakładania firm obejmują usługi świadczone przedsiębiorstwom, usługi odnoszące się do komunikacji, dystrybucji, edukacji, zdrowia i opieki społecznej, ochrony środowiska oraz usługi budowlane i związane z nimi usługi inżynierskie, usługi finansowe, turystyczne, rekreacyjne, kulturalne i sportowe, transportowe. Zobowiązania obu stron mają też dotyczyć działalności w takich sektorach, jak przemysł, energia i górnictwo, rzemiosło, rolnictwo, rybołówstwo i leśnictwo.
Mimo, że KM odnotowało znaczne postępy w zakresie poprawy swej atrakcyjności pod względem lokowania inwestycji zagranicznych, w opinii inwestorów istnieją nadal przeszkody hamujące wzrost inwestycji. 

W raporcie Banku Światowego „Doing Business 2020”, dotyczącym warunków prowadzenia działalności gospodarczej, Maroko zostało sklasyfikowane na 53. miejscu (awansując o 7 miejsc w stosunku do poprzedniego roku) wśród 190 ocenianych krajów.  

Dostęp do rynku pracy

Przepisy obowiązujące przy zatrudnianiu pracowników w Maroku są zawarte w Kodeksie pracy (tekst dostępny na stronie internetowej Sekretariatu Generalnego Rządu: http://www.sgg.gov.ma/Portals/0/lois/code_travail_fr.pdf).

Po szerokim otwarciu marokańskiego rynku pracy w latach siedemdziesiątych, gdy zatrudniano zagranicznych specjalistów, w tym z Polski (lekarzy, inżynierów, nauczycieli), obecnie realizowana polityka zatrudniania cudzoziemców w Maroku ma charakter restrykcyjny. Wynika to z faktu, że istnieje relatywnie wysokie nasycenie rynku pracy własnymi kadrami. Stąd szanse na ewentualne zatrudnienie występują wtedy, gdy okresowo pojawiają się specyficzne potrzeby zatrudniania zagranicznych specjalistów w związku z realizacją konkretnych projektów. 

Podjęcie przez cudzoziemca pracy w Maroku uwarunkowane jest zatwierdzeniem umowy o pracę przez Wydział Zatrudnienia Migrantów w Dyrekcji Zatrudnienia Ministerstwa Zatrudnienia i Integracji Zawodowej (zarządzenie ministra z dnia 09.02.2005 r. opublikowane w Dzienniku Urzędowym z dnia 17.03.2005 r., które weszło w życie w dniu 15.05.2005 r.). Stosowne podanie o zgodę na podjęcie pracy musi zawierać szereg dokumentów, w tym m.in. obowiązujące formularze prośby o zatwierdzenie umowy o pracę, obowiązujące formularze umowy o pracę dla cudzoziemców, kopie dokumentów potwierdzających kwalifikacje zawodowe pracownika, a także zaświadczenie wystawione przez Krajową Agencję Promocji Zatrudnienia i Kwalifikacji – ANAPEC (www.anapec.org), stwierdzające brak kandydatów miejscowych mogących podjąć pracę proponowaną pracownikowi zagranicznemu. 

Z obowiązku wystąpienia o zaświadczenie do ANAPEC zwolnieni są m.in. 
•    małżonkowie obywateli marokańskich, 
•    osoby urodzone w Maroku, które zamieszkiwały w tym kraju przynajmniej 6 miesięcy,
•    osoby zarządzające lub współzarządzające firmami oraz akcjonariusze,
•    eksperci wykonujący ekspertyzy techniczne w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy.

Umowy o pracę dotyczące zawodów regulowanych przekazywane są do zaopiniowania przez Sekretariat Generalny Rządu, a w niektórych przypadkach przez kompetentne ministerstwo. Cudzoziemcy mogą wykonywać w Maroku niektóre z zawodów regulowanych pod warunkiem, że w kraju, z którego pochodzą pracownicy zagraniczni, obowiązuje zasada wzajemności w dostępie obywateli marokańskich do tych zawodów.  

W przypadku pierwszego wystąpienia o zgodę na podjęcie pracy ewentualne zezwolenie jest zazwyczaj wydawane na okres jednego roku. Przedłużenie może dotyczyć 1-2 lat w zależności od potrzeb pracodawcy.

Istnieje również możliwość uzyskania zezwolenia czasowego na wykonywanie pracy w okresie 3, 6 lub maksymalnie 9 miesięcy. Stosowne podanie musi zawierać formularz prośby o zezwolenie czasowe i kopię paszportu. Niezbędne jest uzyskanie zezwolenia na podjęcie pracy zarobkowej nawet w przypadku pobytu nie przekraczającego 90 dni, który nie wymaga dopełnienia formalności związanych z wystąpieniem o kartę pobytową. Należy zaznaczyć, że osoby, które nie spełniają wymogów uzyskania niezbędnych zezwoleń mogą podlegać wydaleniu z terytorium Maroka. 

Firmom polskim, starającym się o podwykonawstwo kontraktów w KM, zaleca się przy negocjowaniu umów z firmami zagranicznymi położenie nacisku na konieczność załatwienia wszystkich formalności związanych z pobytem i zatrudnieniem polskich specjalistów przez zagranicznego zleceniodawcę lub jego lokalnego partnera. Bowiem nawet w przypadku przedsiębiorstw zagranicznych, które wygrały przetargi na realizację zamówień publicznych w Maroku, liczba zatrudnionych cudzoziemców nie może w zasadzie przekroczyć 30% ogółu pracowników. 

Nabywanie i wynajem nieruchomości

W Maroku prawo zakazuje cudzoziemcom nabywania ziemi poza obszarami miejskimi. Tereny te są bowiem zaliczane do rolniczych.

Jednakże, dla zachęcenia inwestorów zagranicznych, uwzględnia się możliwość zmiany natury prawnej danego terenu poprzez zaliczenie go do klasy „przeznaczenie nierolnicze” (V.N.A.). Procedura ta jest jednak bardzo złożona. 

Generalnie procedura zakupu terenów pod inwestycje jest uciążliwa. Zakup terenu należącego do państwa może zająć 4 miesiące, a ziemi rolniczej – rok, jeśli projekt nie jest związany z rolnictwem, i nawet 2 lata, gdy chodzi o tereny nadmorskie. Poważną przeszkodę dla inwestora może również stanowić czas oczekiwania na pozwolenie na budowę lub na inwestowanie wynoszący odpowiednio 2 i 8 miesięcy. 

Procedura rejestracji nabytej nieruchomości jest zdecentralizowana. Dokonuje się jej w jednym z 19 regionalnych urzędów ksiąg wieczystych (odpowiadających siedzibom trybunałów pierwszej instancji) podlegających administracji centralnej (Agence nationale de la conservation foncière, du cadastre et de la cartographie). 

Zakup nieruchomości pociąga za sobą obowiązek uiszczenia pewnej liczby opłat i podatków zależących od sytuacji prawnej nieruchomości. 

Tworzenie licznych stref przemysłowych i wolnocłowych oraz parków przemysłowych ułatwia zakup lub dzierżawę terenów przemysłowych. Uruchomiony w 1999 r. Fundusz Hassana II na Rzecz Rozwoju Gospodarczego i Społecznego uczestniczy w finansowaniu zarówno infrastruktury przyjmującej inwestycje (tworzenie nowych i renowacja już istniejących stref przemysłowych), jak i projektów inwestycyjnych w konkurencyjnych sektorach gospodarki. Fundusz wspiera inwestorów bezpośrednio (pokrywanie części kosztów zakupu terenu, budynków) i pośrednio (oddanie do dyspozycji przedsiębiorców, w zagospodarowanych strefach przemysłowych, gotowych do użytku lokali o przystępnej wysokości czynszu). 

Nie ma natomiast ograniczeń w zakresie nabywania lokali mieszkalnych i wynajmu nieruchomości przez cudzoziemców. 

Wynajem nieruchomości odbywa się najczęściej za pośrednictwem działających na rynku agencji nieruchomości. 

System zamówień publicznych

Dekret o zamówieniach publicznych z 30 grudnia 1998 roku został zastąpiony dekretem nr 2-06-388 z dnia 5 lutego 2007 roku określającym warunki i formy przyznawania zamówień publicznych oraz niektóre zasady odnoszące się do ich zarządzania i kontroli. Nowe dyspozycje weszły w życie w dniu 19 października 2007 roku. 

Dekret został opublikowany w Dzienniku Urzędowym (Bulletin officiel) nr 5518 z 19 kwietnia 2007 roku (www.sgg.gov.ma). 

Wprowadzone zmiany były częścią realizowanego od wielu lat procesu reform dotyczących warunków prowadzenia działalności gospodarczej w Maroku. 

Reforma systemu zamówień publicznych miała na celu przede wszystkim: 
–    pobudzenie konkurencji, 
–    zwiększenie przejrzystości procesu przyznawania zamówień, 
–    ochronę praw przedsiębiorstw m.in. dzięki uproszczeniu i uporządkowaniu obowiązującej procedury. 
Pobudzeniu konkurencji i zwiększeniu udziału firm w przetargach ogłaszanych w KM miały sprzyjać m.in.:
–    bezpłatny dostęp do dokumentacji przetargowej publikowanej na Marokańskim Portalu Zamówień Publicznych (www.marchespublics.gov.ma) oraz w 2 dziennikach (w języku francuskim i arabskim) o zasięgu krajowym, wybranych przez zleceniodawcę, 
–    możliwość składania ofert drogą elektroniczną poprzez ww. portal, który ma być stopniowo rozbudowywany (zamieszczanie informacji nt. planowanych programów zamówień oraz ogłoszonych przetargów i ich wyników, publikowanie fragmentów protokołów z posiedzeń komisji przetargowych i raportów z realizacji zamówień), 
–    w przypadku dużych zamówień (od wartości netto w wysokości 1,8 mln MAD /0,16 mln EUR/ dla dostaw dóbr i usług i od 65 tys. MAD /5,7 tys. EUR/ dla wykonywanych robót), wydłużenie z 21 do 40 dni okresu, który musi upłynąć od publikacji informacji o ogłoszonym przetargu do terminu składania ofert. 
Do zwiększenia przejrzystości procesu przyznawania zamówień miały się przyczynić przyjęte postanowienia dotyczące: 
–    zakazu korupcji (aktywnej i pasywnej), 
–    obowiązku zachowania powściągliwości i tajemnicy służbowej, 
–    określenia kryteriów oceny ofert, 
–    wymogu przedstawienia odrzuconym oferentom stosownego uzasadnienia decyzji komisji przetargowej, które ma być zachowane przez zleceniodawcę przez 5 lat,
–    obowiązku publikowania na portalu zamówień publicznych głównych dokumentów i decyzji dotyczących przeprowadzonej procedury przetargowej. 
Proces uproszczenia i uporządkowaniu obowiązującej procedury objął m.in.:
–    zebranie w jednym tekście rozproszonych wcześniej dyspozycji,
–    podanie brakujących w poprzednim dekrecie definicji niektórych terminów oraz wprowadzenie nowych pojęć,
–    uregulowanie podwykonawstwa (nie może ono m.in. przekroczyć 50% wartości zamówienia), 
–    zmniejszenie czasu trwania niektórych etapów procedury, 
–    wprowadzenie równego traktowania krajowych i zagranicznych oferentów w zakresie wymaganych do przedstawienia dokumentów. 

Dekret przewiduje następujące formy udzielania zamówień publicznych: przetarg, konkurs i procedurę negocjacji. Natomiast zamówienia o niewielkiej wartości mogą być rozliczane na podstawie wystawionego kwitu zamówienia.

W ramach kontynuacji reformy marokańskiego systemu zamówień publicznych w dniu 1 stycznia 2014 roku wszedł w życie nowy dekret (nr 2-12-349 z 20 marca 2013 roku). Został on opublikowany w Dzienniku Urzędowym (Bulletin officiel) nr 6140 z 4 kwietnia 2013 roku (www.sgg.gov.ma). Nowy dekret dotyczy zamówień publicznych udzielanych nie tylko przez administrację centralną, ale także przez samorządy terytorialne i ich ugrupowania oraz przedsiębiorstwa państwowe o charakterze administracyjnym. Dokument ten stanowi ważny etap w procesie poprawy zarządzania publicznymi pieniędzmi oraz zwiększenia przejrzystości i równości w dostępie do zamówień.

Nowy dekret wprowadza jednak możliwość stosowania zasady preferowania krajowych firm. Przy rozpatrywaniu złożonych ofert finansowych te przedstawione przez oferentów zagranicznych  firmy będą mogły być bowiem podwyższane (o maksymalnie 15%).

Informacje nt. ogłaszanych w KM przetargów dotyczących zamówień publicznych są już często dostępne w wersji elektronicznej m.in. na Marokańskim Portalu Zamówień Publicznych (www.marchespublics.gov.ma) oraz na stronach internetowych poszczególnych urzędów państwowych, w tym ONEE (www.one.org.ma; www.onep.org.ma) i ONCF (www.oncf.ma). 

Budowanie relacji, spotkania i negocjacje biznesowe

Kontakty i negocjacje biznesowe mają charakter formalny i oficjalny. Muszą być dostosowane do hierarchicznej struktury marokańskich firm, a zwłaszcza do statusu poszczególnych rozmówców. Przy rozmowach z większą liczbą osób, głównym rozmówcą jest osoba najważniejsza w danej grupie/firmie (ta, która przewodniczy delegacji). Do niej należy się zwracać, ona ewentualnie udziela głosu pozostałym członkom swojej grupy. W firmach, tak jak w całym społeczeństwie marokańskim, niezwykle ważna jest hierarchia pozycji. 

Marokańczycy poświęcają znaczną część spotkań biznesowych lepszemu poznaniu partnera i nawiązaniu z nim dobrego kontaktu osobistego. Wolą raczej poświęcić trochę czasu i pieniędzy na początku dla sprawdzenia i wzmocnienia relacji, niż ryzykować zawarcie umowy handlowej z kimś, kto może być niewiarygodny. Dobry dłuższy kontakt i zaufanie do partnera są też bardzo pomocne przy doprowadzeniu do kompromisu w ostatecznej umowie. Terminy spotkań muszą być ustalane z dużym wyprzedzeniem, a następnie potwierdzone jeden lub dwa dni wcześniej. Należy unikać rozmów w trakcie miesiąca muzułmańskiego postu - Ramadanu.

Najczęstszą formą powitania jest uścisk dłoni. Osoby znające się lepiej mogą się pocałować, przy czym jest to zwykle pocałunek w oba policzki. W przypadku Marokańczyków całują się w ten sposób nie tylko kobiety, ale także mężczyźni, dotyczy to zwłaszcza osób o tym samym statusie i w tym samym wieku. W przypadku większych różnic co do statusu i wieku obowiązuje uścisk dłoni. W przypadku relacji cudzoziemiec – Marokańczyk pocałunki między kobietami oraz między mężczyznami są oznaką większej zażyłości. Natomiast na spotkaniu mężczyzny cudzoziemca z marokańską kobietą należy poczekać, aby to ona pierwsza wyciągnęła rękę.

W Maroku ważne są całe sieci kontaktów, znajomości i wzajemnych referencji. Kontrakt z marokańską firmą zawiera się zwykle nie po jednym spotkaniu, ale w wyniku długotrwałych kontaktów.
 

Komunikacja/język

Językiem biznesowym jest zasadniczo j. francuski, coraz częściej jednak także angielski. Wskazane jest uprzednie uzyskanie informacji dotyczących języka używanego w danej firmie. Znakomite wrażenie wywołują Europejczycy mówiący w standardowym arabskim, albo w dialekcie marokańskim (dariża). Bardzo pomaga znajomość przynajmniej kilku podstawowych zwrotów w dariży – partnerzy marokańscy czują się wtedy dowartościowani i traktowani poważnie. Należy mieć ze sobą wizytówki; najlepsze wrażenie sprawiają karty wizytowe w dwóch językach: z jedną stroną po francusku (ewentualnie po angielsku), a z drugą po arabsku.

Ubiór biznesowy

W czasie negocjacji obowiązuje ubiór formalny: ciemny garnitur dla mężczyzn, sukienki bądź żakiety ze spódnicą lub spodniami dla kobiet. Ze względu na klimat noszenie pończoch nie jest wymagane, dopuszczalne jest noszenie spódnic i spodni z bluzkami, ale nie powinno się odsłaniać ramion. Marokanki generalnie nieczęsto noszą spódnice, zwłaszcza krótsze. Europejki mogą zdecydować się na spódnicę, jednak nie krótszą niż do kolan.

Informacje dodatkowe

Umowy ustne są dość powszechne w Maroku, ale w przypadku jakichkolwiek konfliktów czy niewywiązywania się partnera z warunków takiej umowy nie mogą one stanowić dowodów w postępowaniu przez sądami. 

Administracja gospodarcza.

Kancelaria Szefa Rządu:                                                                www.cg.gov.ma/fr

Sekretariat Generalny Rządu:                                                        http://www.sgg.gov.ma/Accueil.aspx

Wysoki Komisariat ds. Planowania:                                                 www.hcp.ma

Ministerstwo Gospodarki i Finansów:                                              www.finances.gov.ma

Dyrekcja Studiów i Prognoz Finansowych:                                      http://depf.finances.gov.ma

Ministerstwo Infrastruktury i Wody:                                                 www.equipement.gov.ma

Ministerstwo Transportu i Logistyki:                                               www.equipement.gov.ma

Ministerstwo Zagospodarowania Przestrzennego Kraju, Urbanistyki, Mieszkalnictwa i Polityki Miejskiej:        www.muat.gov.ma                 www.mhpv.gov.ma

Ministerstwo Rolnictwa, Rybołówstwa Morskiego, Rozwoju Wsi oraz Wód i Lasów:                www.agriculture.gov.ma ;        www.mpm.gov.ma

Ministerstwo Przemysłu i Handlu:                                                   www.mcinet.gov.ma

Ministerstwo Turystyki, Rzemiosła oraz Gospodarki Społecznej i Solidarnej:                           https://mtataes.gov.ma 

Ministerstwo Transformacji Energetycznej i Zrównoważonego Rozwoju:                                    www.mem.gov.ma      

Ministerstwo Integracji Gospodarczej, Małej Przedsiębiorczości, Zatrudnienia i Umiejętności:                   https://www.travail.gov.ma

Samorządy gospodarcze

Generalna Konfederacja Przedsiębiorstw Maroka (CGEM):           www.cgem.ma

Oficjalna prasa ekonomiczna

„L’Economiste” :                                                                  www.leconomiste.com         

„La Vie Eco”:                                                                        www.lavieeco.com

„Finances News Hebdo”:                                                      www.fnh.ma

„Challenge”:                                                                          www.challenge.ma

„L’Economie et entreprises”:                                                 www.economie-entreprises.com

Oficjalne strony o charakterze ekonomicznym

Bank Al-Maghrib (bank centralny) :                                                 www.bkam.gov.ma

Marokańska Agencja Rozwoju Inwestycji i Eksportu (AMDIE):    www.morocconow.com

Państwowy Urząd Kolei (ONCF):                                                    www.oncf.ma/fr/Entreprise 

Państwowy Urząd Energii Elektrycznej i Wody Pitnej:               www.one.org.ma       www.onep.ma

Państwowy Urząd Węglowodorów i Kopalń (ONHYM):    www.onhym.com

Marokański Urząd Własności Przemysłowej i Handlowej (OMPIC): www.ompic.org.ma  

Administracja Ceł i Podatków Pośrednich (ADII):              www.douane.gov.ma

Office des changes (urząd dewizowy):                                 www.oc.gov.ma

Państwowa Agencja Regulacji Telekomunikacji (ANRT):  www.anrt.ma

Biuro Targów i Wystaw w Casablance (OFEC):                  www.ofec.ma  

Regionalne Centra Inwestycji (CRI):

Rabat-Sale-Kenitra:                                                               www.rabatinvest.ma

Casablanca-Settat:                                                                 www.casainvest.ma

Tanger-Tetouan-AI Hoceima:                                               www.investangier.ma

Fez-Meknes:                                                                          www.fesmeknesinvest.ma

Souss-Massa:                                                                         www.agadirinvest.com

Beni Mellal-Khenifra:                                                           www.coeurdumaroc.ma

Draa-Tafilalet:                                                                       www.draatafilaletinvest.com

Marrakech-Safi:                                                                     www.crimarrakech.ma

Wschodni:                                                                             www.orientalinvest.ma

Laayoune-Sakia El Hamra:                                                   www.laayouneinvest.ma

Guelmim-Oued Noun:                                                          www.guelmiminvest.ma

Dakhla-Oued Eddahab:                                                         www.cri-invest.ma/map/my-cri/11

Izby Handlu, Przemysłu i Usług (CCIS):

Rabat-Sale-Kenitra:                                                               www.rabat.cci.ma

Casablanca-Settat:                                                                 www.cciscs.ma

Tanger-Tetouan-AI Hoceima:                                               www.ccistta.ma 

Souss-Massa:                                                                         www.ccis-agadir.com

Fez-Meknes:                                                                          www.ccisfm.ma