Dzienny opiekun jest jedną z form instytucjonalnej opieki nad dziećmi, obok żłobka i klubu dziecięcego.

Zorganizowanie opieki sprawowanej przez dziennego opiekuna nie wymaga tak dużych nakładów finansowych, tak jak np. w przypadku utworzenia żłobka czy klubu dziecięcego. Opieka jest sprawowana w warunkach domowych, a czas sprawowania opieki przez dziennego opiekuna efektywniej dopasowany do czasu pracy rodziców.

Do zadań dziennego opiekuna należy w szczególności:

1)      zapewnienie dziecku opieki w warunkach bytowych zbliżonych do warunków domowych;

2)      zagwarantowanie dziecku właściwej opieki pielęgnacyjnej oraz edukacyjnej, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb dziecka;

3)      prowadzenie zajęć opiekuńczo-wychowawczych i edukacyjnych, uwzględniających rozwój psychomotoryczny dziecka, właściwych do wieku dziecka.

Kto może zostać dziennym opiekunem?

Dziennym opiekunem może być osoba, która:

1)      daje rękojmię należytego sprawowania opieki na dziećmi;

2)      nie jest i nie była pozbawiona władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie została jej zawieszona ani ograniczona;

3)      wypełnia obowiązek alimentacyjny w przypadku, gdy taki obowiązek został nałożony na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd;

4)      nie figuruje w bazie danych Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym z dostępem ograniczonym lub nie została skazana prawomocnym wyrokiem za inne przestępstwo umyślne;

5)      posiada warunki lokalowe zapewniające bezpieczną opiekę nad dzieckiem;

6)      odbyła 160 godz. szkolenie albo 40 godz. szkolenie uzupełniające w tym z zakresu udzielania dziecku pierwszej pomocy jeśli posiada kwalifikacje pielęgniarki, położnej, opiekunki dziecięcej, nauczyciela wychowania przedszkolnego, nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej lub pedagoga wczesnej edukacji, terapeuty pedagogicznego albo ukończyła studia lub studia podyplomowe na kierunku lub specjalności wczesne wspomaganie rozwoju, wspomaganie rozwoju dzieci w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej w żłobkach i przedszkolach, edukacja prorozwojowa, pedagogika małego dziecka, psychologia dziecięca, psychologia wspierania rozwoju i kształcenia lub psychologia wychowawcza (albo pracowała z dziećmi w wieku do lat 3 przez okres co najmniej 12 miesięcy bezpośrednio przez podjęciem zatrudnienia jako dzienny opiekun);

7)      odbyła nie później niż 2 lata przed rozpoczęciem pełnienia funkcji dziennego opiekuna szkolenie z udzielania dziecku pierwszej pomocy.

Dzienny opiekun jest obowiązany do systematycznej aktualizacji wiedzy i umiejętności w zakresie usług opieki i wczesnej edukacji dzieci w wieku do lat 3, metodyki i praktyki pracy z dziećmi, zrozumienia potrzeb dzieci, współpracy z rodzicami oraz dbania o własny dobrostan, w szczególności przez samokształcenie, udział w szkoleniach lub wsparcie ze strony podmiotu zatrudniającego dziennego opiekuna.

Zakres programów szkoleń określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 marca 2011 r. w sprawie zakresu programów szkoleń dla opiekuna w żłobku lub klubie dziecięcym oraz dziennego opiekuna (rozporządzenie znajduje się w zakładce Prawo). Programy szkoleń na wniosek podmiotu chcącego prowadzić szkolenia, zatwierdza minister właściwy do spraw rodziny.

Zatwierdzenie programów szkoleń odbywa się w drodze decyzji administracyjnej. Lista zatwierdzonych programów jest opublikowana w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie gov.pl/rodzina → Biuletyn Informacji Publicznej → Ogłoszenia i wykazy → Wsparcie dla rodzin z dziećmi (jest ona na bieżąco uzupełniana). Szkolenia są organizowane przez podmioty, które otrzymały decyzje zatwierdzającą.

Jak zatrudnić dziennego opiekuna?

Dziennym opiekunem może być osoba prowadząca działalność na własny rachunek albo zatrudniana przez podmioty, o których mowa w art. 8 ust. 1 ustawy o opiece nad dziećmi wieku do lat 3 (jednostki samorządu terytorialnego – gminy, powiaty, województwa, instytucje publiczne, osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki nieposiadające osobowości prawnej), na podstawie umowy o pracę albo umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Umowa o świadczenie usług, o której mowa powyżej określa w szczególności:

1)      strony umowy;

2)      cel i przedmiot umowy;

3)      czas i miejsce sprawowania opieki;

4)      liczbę dzieci powierzonych opiece;

5)      obowiązki dziennego opiekuna;

6)      warunki czasowego niesprawowania opieki, w szczególności związanego z wypoczynkiem dziennego opiekuna;

7)      wysokość wynagrodzenia oraz sposób i termin jego wypłaty;

8)      czas, na jaki umowa została zawarta;

9)      warunki i sposób zmiany, a także rozwiązania umowy.

Dzienny opiekun podlega obowiązkowi ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy sprawowaniu opieki. Podmiot zatrudniający dziennego opiekuna jest zobowiązany do zawarcia umowy ubezpieczenia dziennego opiekuna od odpowiedzialności cywilnej oraz opłacania i finansowania składki na to ubezpieczenie. W przypadku, gdy dzienny opiekun jest zatrudniany przez jednostkę samorządu terytorialnego lub instytucję publiczną, umowa ta zawierana jest na zasadach określonych w ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych.

Jednostki samorządu terytorialnego oraz instytucje publiczne wybierają dziennych opiekunów w drodze otwartego konkursu ofert, przeprowadzanego w trybie określonym w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

W przypadku dziennych opiekunów zatrudnianych przez jednostki samorządu terytorialnego, maksymalną wysokość wynagrodzenia oraz zasady jego ustalania określa, w drodze uchwały, odpowiednio rada gminy, rada powiatu lub sejmik województwa.

Wymogi lokalowe dla dziennego opiekuna

Dzienny opiekun sprawuje opiekę nad dziećmi w lokalu, do którego posiada tytuł prawny. Podmiot zatrudniający dziennego opiekuna może udostępnić lub wyposażyć lokal w celu sprawowania opieki przez dziennego opiekuna. W jednym lokalu może być sprawowana opieka przez więcej niż jednego dziennego opiekuna, z tym że w jednym pomieszczeniu przeznaczonym na zbiorowy pobyt dzieci może być sprawowana opieka tylko przez jednego dziennego opiekuna – oznacza to, że każdy dzienny opiekun musi dysponować swoim pomieszczeniem przeznaczonym na pobyt dzieci. Natomiast w lokalu mogą występować pomieszczenia wspólne.

Warunki bytowe u dziennego opiekuna mają być przede wszystkim bezpieczne oraz zbliżone do warunków domowych. Nadzór nad warunkami i jakością opieki sprawowanej przez dziennego opiekuna sprawuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta.

Nie oznacza to jednak, że tworzenie i prowadzenie tej formy opieki nad dziećmi nie podlega przepisom innych ustaw, niż ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3.

Sprawowanie opieki przez więcej niż jednego dziennego opiekuna w danym obiekcie budowlanym może wymagać spełnienia wymogów nie tylko określonych w przepisach regulujących istotę tej działalności (ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 lipca 2014 r. w sprawie wymagań lokalowych i sanitarnych jakie musi spełniać lokal, w którym ma być prowadzony żłobek lub klub dziecięcy), ale często również wymogów wynikających
z innych aktów prawnych, takich jak np. ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane
w zakresie właściwego utrzymania (użytkowania) obiektów budowlanych.

Zgodnie z art. 71 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane podjęcie lub zaniechanie w obiekcie budowlanym lub jego części działalności zmieniającej warunki: bezpieczeństwa pożarowego, powodziowego, pracy, zdrowotne, higieniczno-sanitarne, ochrony środowiska bądź wielkość lub układ obciążeń oznacza zmianę sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części.

Organami administracji publicznej właściwymi w sprawie zmiany sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części są wyłącznie organy wskazane w przepisach Prawa budowlanego, tj.:

• administracja architektoniczno-budowlana – na etapie zamiaru dokonania zmiany sposobu użytkowania oraz
• organy nadzoru budowlanego – w zakresie zgodności z prawem dokonanej zmiany sposobu użytkowania.

To czy w danej sytuacji nastąpiła zmiana sposobu użytkowania budynku lub jego części, w dużej mierze może mieć wpływ okoliczność, czy w danym lokalu opiekę nad dziećmi sprawuje jeden, czy kilku dziennych opiekunów. W sytuacji, gdy w jednym lokalu może jednocześnie przebywać większa liczba dzieci, lokal ten użytkowany jest jak niewielki żłobek lub klub dziecięcy. W takiej sytuacji może być konieczne dokonanie przez ww. organy indywidualnej oceny, czy prowadzenie działalności związanej z opieką nad dziećmi przez dziennego opiekuna zmienia warunki bezpieczeństwa pożarowego, powodziowego, pracy, zdrowotne, higieniczno-sanitarne, ochrony środowiska, bądź wielkość lub układ obciążeń.

Ponadto, w sprawie wymagań przeciwpożarowych dla budynków użyteczności publicznej występują przypadki szczególne zależne od przeznaczenia obiektu, np. lokal, w którym kilku dziennych opiekunów sprawuje opiekę nad dziećmi w wieku do lat 3. Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystające ze środowiska, budynku, obiektu lub terenu są obowiązane zabezpieczyć je przed zagrożeniem pożarowym lub innym miejscowym zagrożeniem. Właściciel, zarządca lub użytkownik budynku, obiektu lub terenu, a także wyżej wymienione podmioty, ponoszą odpowiedzialność za naruszenie przepisów przeciwpożarowych, w trybie i na zasadach określonych w innych przepisach.

Zgłoszenie dziennego opiekuna do wykazu dziennych opiekunów oraz podmiotów ich zatrudniających

Pełnienie funkcji dziennego opiekuna wymaga zgłoszenia do prowadzonego przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta wykazu dziennych opiekunów oraz podmiotów ich zatrudniających, zwanego dalej „wykazem”.

Podmiot zatrudniający dziennego opiekuna zobowiązany jest do zgłaszania dziennych opiekunów do wykazu w terminie 14 dni od dnia zatrudnienia dziennego opiekuna. Dzienny opiekun może objąć dziecko opieką najwcześniej w dniu wpisu tego dziennego opiekuna do wykazu.

Wniosek o wpis dziennego opiekuna do wykazu zawiera:

1)      w przypadku osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej – numer lub indeks identyfikujący podmiot we właściwym rejestrze publicznym, potwierdzający status podmiotu;

2)      numer NIP i REGON, o ile wnioskodawcy te numery nadano;

3)      w przypadku osoby fizycznej – numer PESEL;

4)      oświadczenie o weryfikacji spełniania przez dziennego opiekuna warunków, o których mowa w art. 39 ust. 1;

5)      imię i nazwisko dziennego opiekuna;

6)      miejsce sprawowania opieki przez dziennego opiekuna, przez które rozumie się nazwę wsi, miasta, dzielnicy i ulicy;

7)      liczbę dzieci powierzonych opiece dziennego opiekuna;

8)      czas sprawowania opieki przez dziennego opiekuna;

9)      wysokość opłat u dziennego opiekuna.

W przypadku zmiany danych lub informacji zawartych w wykazie, podmiot zatrudniający dziennego opiekuna (lub osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą na własny rachunek jako dzienny opiekun) jest zobowiązany do:

1)      wystąpienia, w terminie 14 dni od dnia zaistnienia zmian, do organu prowadzącego wykaz z wnioskiem o zmianę danych lub informacji – w przypadku danych lub informacji dotyczących podmiotu zatrudniającego dziennego opiekuna, imię i nazwisko dziennego opiekuna; miejsce sprawowania opieki przez dziennego opiekuna lub w przypadku zawieszenia działalności związanej z zatrudnianiem dziennych opiekunów;

2)      dokonania zmian, w terminie 3 dni od dnia ich zaistnienia, w zakresie danych takich jak liczb dzieci powierzonych opiece dziennego opiekuna, czas sprawowania opieki przez dziennego opiekuna lub wysokość opłat.

Wskazane wyżej wnioski składane są wyłącznie za pośrednictwem Portalu Informacyjno-Usługowego Emp@tia.

Sprawozdawczość z realizacji opieki nad dziećmi wieku do lat 3

Podmioty prowadzące instytucje opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 przekazują gminie za każdy rok sprawozdanie z realizowanej przez siebie opieki do 31 stycznia roku następnego po roku, którego sprawozdanie dotyczy (zgodnie z art. 64 ust. 1 ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3). Sprawozdanie jest przekazywane przez podmioty inne niż gmina za pomocą portalu empatia.mpips.gov.pl. Od stycznia 2022 r. by skutecznie złożyć sprawozdanie poprzez formularz RKZ-4 wymagane jest założenie przez podmiot prowadzący instytucję opieki konta organizacji na portalu Emp@tia. Jeśli podmiot zatrudnia więcej niż jednego dziennego opiekuna, składa sprawozdanie dla każdego z nich osobno.