Polska w Tunezji

System gospodarczy Tunezji opiera się na systemie mieszanym, łączącym elementy rynkowe z dużym interwencjonizmem państwowym. Spółki publiczne kontrolują całe sektory gospodarki (np. sektor wydobywczy, energetyczny i kolejowy) lub posiadają monopol na import towarów np. kawy, cukru, zboża, oleju napędowego i produktów ropopochodnych.   

Tunezja koncentruje się na implementacji strategii gospodarczych, mających na celu pobudzenie wzrostu gospodarczego i przyciągnięcie inwestycji zagranicznych. Jednym z głównych ich celów jest dywersyfikacja gospodarki, aby zmniejszyć jej zależność w tworzeniu miejsc pracy od sektora  turystycznego i rolniczego. Realizuje program rozwoju gospodarczego przyjęty na lata 2023 – 2025, którego celem jest ożywienie gospodarki poprzez reformy sektorowe. Położony został w nim nacisk m.in. na rozwój kapitału ludzkiego, dywersyfikację gospodarki, podniesienie poziomu innowacji w sektorze prywatnym oraz na transformację w kierunku zielonej gospodarki. Tunezja przyjęła program rozwoju sektora energetycznego, który zakłada osiągnięcie produkcji 35% energii elektrycznej z odnawialnych źródeł do 2030 roku, z dalszym wzrostem jego udziału do 2035 roku. Program zakłada m.in. rozwój elektrowni słonecznych i wiatrowych oraz inwestycje w zielony wodór. Ważnym elementem polityki gospodarczej jest wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), które odgrywają kluczową rolę w tworzeniu miejsc pracy i stabilizacji gospodarki.

GŁÓWNE SEKTORY GOSPODARKI I ICH UDZIAŁ W PKB

Tunezyjska gospodarka opiera się na czterech głównych sektorach pod względem wielkości i znaczenia dla PKB:

• Sektor usług (ok. 60% PKB)

Obejmuje w głównej mierze takie gałęzie jak: turystyka, telekomunikacja i technologie, usługi finansowe, handel i transport oraz administracja publiczna.

• Sektor przemysłowy (ok. 24% PKB)

Do najważniejszych gałęzi przemysłu zaliczają się: przemysł tekstylno - skórzany, mechaniczno – elektryczny, spożywczy. Jednocześnie rozwijają się nowe sektory: motoryzacyjny, lotniczy, biotechnologiczny oraz odnawialnych źródeł energii. 

• Sektor rolniczy (ok. 10% PKB)

Sektor rolniczy, w związku z tym, że ma znaczenie strategiczne, podlega ścisłym regulacjom, co ogranicza jego rozwój i wzrost. Najważniejsze produkty sektora to: oliwa z oliwek (Tunezja jest jednym z czołowych eksporterów na świecie), daktyle, owoce cytrusowe i warzywa.

• Sektor wydobywczy (ok. 4%)

Stanowi go głównie eksploatacja złóż fosforytów, będących jednym z głównych surowców naturalnych Tunezji. Wydobycie ropy naftowej i gazu ziemnego odgrywa ograniczoną rolę w gospodarce (Tunezja posiada wysoki deficyt energetyczny).

• Polityka kursowa

Polityka kursowa w Tunezji jest zarządzana przez Bank Centralny Tunezji, którego zadaniem jest utrzymanie stabilności monetarnej oraz wspieranie wzrostu gospodarczego kraju. Opiera się ona na systemie ograniczonej  elastyczności kursu walutowego, w którym wartość dinara tunezyjskiego (TND) jest w dużym stopniu kontrolowana przez Bank Centralny w celu uniknięcia nadmiernych jego wahań. Wymiany waluty (m.in. euro, USD, GBP) można dokonać zarówno w bankach, jak również w kantorach, których sieć jest dobrze rozwinięta (kurs wymiany walut w kantorach odzwierciedla jest zbliżony do tych oferowanych oficjalnie w bankach).  

• Surowce i technologie krytyczne

Tunezja posiada zasoby naturalne, które mogą być uznawane za istotne, jednak nie występują one w takiej skali, jak w niektórych innych krajach regionu. Główne zasoby naturalne Tunezji obejmują fosforyty, których wielkość oceniana  jako jedna z większych w świecie. W przeszłości  (przed wybuchem tzw. „jaśminowej rewolucji w grudniu 2010 r.) Tunezja była jednym z największych eksporterów fosforytów na świecie (średnie wydobycie w ostatnich 3 latach - ok.  3,5 mln  ton). Tunezja posiada  skromne złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Ich wydobycie nie zaspokaja potrzeb Tunezji.

Odnośnie technologii krytycznych, Tunezja dąży do rozwoju technologicznego, zwłaszcza w dziedzinach takich jak technologie informacyjne, przemysł elektroniczny i odnawialne źródła energii (inwestycje w technologie solarne i wiatrowe).

Tunezja nie posiada bogatych zasobów surowców zaliczanych do krytycznych, takich jak metale rzadkie, które są kluczowe w nowoczesnych technologiach (np. elektronika, baterie do pojazdów elektrycznych).

• Stan infrastruktury

Infrastruktura Tunezji jest stosunkowo dobrze rozwinięta w porównaniu do innych krajów Afryki Północnej, co ma kluczowe znaczenie dla rozwoju handlu i turystyki.  Tunezja dysponuje siecią drogową o łącznej długości ok. 20 000 km, z czego około 75% jest utwardzonych. Posiada kilka głównych autostrad np. A1 łączy Tunis z Medenine i docelowo ma zostać przedłużona do granicy z Libią. Infrastruktura drogowa jest w miarę rozwinięta, zwłaszcza wokół dużych miast, ale na obszarach wiejskich wymaga ona nakładów inwestycyjnych.  Sieć kolejowa ma długość ok.  2 165 km, z czego większość to linie jednotorowe. Koleje tunezyjskie (SNCFT) łączą najważniejsze miasta, w tym Tunis, Sousse, Sfaks i Gabes. Znacząca część sieci jest wykorzystywana głównie do transportu towarowego, zwłaszcza fosforytów i innych towarów. Tunezja ma 9 lotnisk międzynarodowych, z których największe znajduje się w Tunisie (Tunis-Carthage). Inne ważne lotniska to: Dżerba-Zarzis,  Monastir i Enfidha, które obsługują głównie turystów zagranicznych przybywających do kurortów tunezyjskich położonych nad Morzem Śródziemnym.  Tunezja ma kilka ważnych portów morskich, które odgrywają dużą rolę w handlu międzynarodowym (linia brzegowa liczy 1148 km). Największy z nich znajduje się w Rades (obok Tunisu), który obsługuje większość handlu kontenerowego w Tunezji oraz port La Goulette (największy dla obsługi ruchu turystycznego i pasażerskiego). Inne znaczące porty znajdują się w Sfaksie, Gabes, Bizerte, Sousse i Zarzis, które służą głównie do przeładunku towarów, w tym fosforytów i towarów przemysłowych i rolno - spożywczych. Infrastruktura w Tunezji, mimo że jest dobrze rozwinięta wymaga nakładów inwestycyjnych,  zwłaszcza w modernizację sieci kolejowej i rozwój portów morskich, aby poprawić konkurencyjność kraju w regionie.

• Kalendarz dni wolnych od pracy.
• 1 stycznia - Nowy Rok
• 20 marca - Święto Niepodległości (wyzwolenie spod francuskiego protektoratu w 1956 r.)
• 9 kwietnia – Święto Męczenników (Tunezyjczyków poległych podczas manifestacji  niepodległościowej w 1938r.)
• 1 maja – Święto Pracy
• 26 czerwca – Nowy Rok
• 25 lipca – Święto Republiki (proklamowanie Republiki w 1957 r.)
• 13 sierpnia – Dzień Kobiet i Rodziny
• 15 października – Święto Ewakuacji (Ewakuacja „ostatniego” żołnierza francuskiego z terytorium Tunezji)
• 17 grudnia -  Święto Rewolucji

• Święta muzułmańskie wolne od pracy w 2025 r.:
• 30 - 31 marca  – Aid el-Fitr (zakończenie Ramadanu)
• 06 - 07 czerwca – Aid el-Idha/Aid el-Kebir (święto upamiętniające ofiarę Abrahama)
• 26 lipca - Ras el-Am el Hejri – Nowy Rok muzułmański.
• 04 września – Muled (rocznica urodzin Mahometa – 570 r.)

Muzułmańskie święta religijne są ruchome, uzależnione od kalendarza księżycowego, dlatego też podane wyżej daty ulegają corocznym przesunięciom.

Administracja publiczna i sektor bankowy pracują w trybie pięciodniowym (dni wolne: sobota i niedziela ). W administracji i wielu przedsiębiorstwach sektora publicznego pracuje się w piątek do południa (ze względu na modlitwę piątkową w meczecie). Przedsiębiorstwa prywatne funkcjonują najczęściej w systemie sześciodniowego tygodnia pracy (dniem wolnym jest niedziela). W lecie (lipiec i sierpień) oraz w okresie ramadanu administracja publiczna i znaczna część przedsiębiorstw pracuje krócej (tzw. seance unique), przeważnie od 8:00 do 14:30.

Źródło: Międzynarodowy Fundusz Walutowy

Źródło: Międzynarodowy Fundusz Walutowy/Tunezyjski Urząd Statystyczny

W 2023 r. wartość tunezyjskiego eksportu (w cenach bieżących) wzrosła według Tunezyjskiego Urzędu Statystycznego o 7,9% (62,1 mld TND), natomiast import zmniejszył się o 4,4% (79,1 mld TND). Relacja ta przełożyła się na poprawę  deficytu handlowego, który wyniósł 17,1 mld TND (25,2 mld TN na koniec analogicznego okresu ub.r.). Większy eksport w 2023 r. był rezultatem wzrostu eksportu w takich sektorach jak: mechaniczno – elektryczny (15,9%), rolno – spożywczy (+17,8%) i tekstylno – obuwniczy (+6,9%). W sposób znaczący spadł eksport fosforytów i produktów pochodnych (-25,8%). UE pozostawała głównym partnerem regionalnym Tunezji. Na rynek unijny trafiło 70,3% całości eksportu. Po stronie importu, udział w nim państw UE wyniósł 43,5%. Tunezja eksportowała głównie towary przemysłowe, elektryczne i mechaniczne (46%), artykuły tekstylno – skórzane (19%) i rolno spożywcze (13%), natomiast importowała przede wszystkim: towary przemysłowe, elektryczne i mechaniczne (39%), energię elektryczną, olej napędowy oraz artykuły ropopochodne (17%), artykuły rolno – spożywcze (13%) i tekstylne (11%). Największymi odbiorcami tunezyjskich towarów były: Francja (14,1 mld TND), Włochy (11,4 mld TND), Niemcy (8,2 mld TND) i Hiszpania (3,3 mld TND). Tunezja importowała z kolei towary głównie z: Włoch (10 mld TND), Chin (8,5 mld TND), Francji (8,3 mld TND), Rosji (6,8 mld TND), Niemiec (5,4 mld TND) i Algierii (5,6 mld TND).

W 2023 r. nastąpił wzrost inwestycji w Tunezji. Według danych lokalnej Agencji Promocji Inwestycji Zagranicznych, ich wartość wyniosła 2,52 mld TND (ok. 0,75 mld euro) i była wyższa o 13,5% w porównaniu z analogicznym okresem ub.r.  Zdecydowaną większość inwestycji stanowiły Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne (BIZ), które wyniosły 2,38 mld TND (wzrost o 7,7%). Największe inwestycje lokowane są branżach produkcyjnych  i w sektorze usług. Odnośnie kierunku ich napływu, w zdecydowanej większości pochodziły one z państw unijnych, głównie z Francji, Włoch i Niemiec .  Spoza obszaru UE, najwięcej inwestował Katar i Szwajcaria.  

Tunezja bierze udział w inicjatywach i organizacjach wielostronnych o charakterze gospodarczym, dążąc do integracji gospodarczej i współpracy międzynarodowej.

Jest członkiem wielu międzynarodowych organizacji ekonomicznych, takich jak: Światowa Organizacja Handlu (WTO), Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), Bank Światowy (WB), Afrykański Bank Rozwoju (AfDB), Afrykańska Kontynentalna Strefa Wolnego Handlu (AfCFTA), Arabska Unia Maghrebu, Partnerstwo Euro-Śródziemnomorskie (Euromed), Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO), Arabski Fundusz Rozwoju Gospodarczego i Socjalnego  (AFESD), Islamski Bank Rozwoju (IDB), Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC) – członek Grupy Banku Światowego. 

W ramach członkostwa w WTO Tunezja wspiera rozwój handlu międzynarodowego, szczególnie z krajami Unii Europejskiej i Bliskiego Wschodu.  Aktywnie uczestniczy w Afrykańskim Banku Rozwoju (AfDB), który wspiera inwestycje i projekty rozwojowe w regionie. W ramach partnerstw afrykańskich, Tunezja angażuje się w implementację AfCFTA, co ma na celu promowanie integracji gospodarczej na kontynencie afrykańskim, poprzez rozwój handlu, inwestycji oraz infrastruktury. Współpracuje z Międzynarodowym MFW i WB w zakresie reform gospodarczych, finansowania projektów rozwojowych oraz wsparcia makroekonomicznego, mających na celu promowanie zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego.

Dwustronne relacje handlowe i inwestycyjne

Dwustronna wymiana handlowa 2023 r. wyniosła 585,2 mln USD, z czego na polski eksport przypadła wartość 158,2 mln USD. Polska eksportowała do Tunezji głównie: maszyny i urządzenia elektryczne, tworzywa sztuczne, kosmetyki, pojazdy drogowe oraz części samochodowe, różnego rodzaju przyrządy i aparatura precyzyjna, wyroby metalowe i produkty medyczne i farmakologiczne oraz kosmetyki. Z Tunezji Polska importowała  głównie: tkaniny, artykuły tekstylne i skórzane, maszyny i urządzenia elektryczne i mechaniczne, części samochodowe, artykuły żeliwne i stalowe, przyrządy i aparatura precyzyjna,  urządzenia telekomunikacyjne.  Relacje inwestycyjne pomiędzy Polską a Tunezją są niewielkie. Wg danych NBP, stan zobowiązań Polski z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich na koniec 2021, 2022 i 2023 wynosił odpowiednio: -12,9 mln USD, 0,7 mln USD i -5 mln USD a naszych należności z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich w Tunezji wyniósł na koniec 2021, 2022  i 2023 r. odpowiednio: 0,7mln USD, 0,7 mln USD i -0,6 mln USD. Tunezyjczycy zainteresowani są przede wszystkim prowadzeniem w naszym kraju działalności turystycznej i handlowej. Według danych szacunkowych działa ok. 40 przedsięwzięć tunezyjsko-polskich, głównie w branży turystyczno-gastronomicznej oraz w wolnych zawodach.

• Relacje z Unią Europejską.

Tunezja jest pierwszym państwem śródziemnomorskim, które zawarło układ stowarzyszeniowy z UE (podpisany w 1995 r., wszedł w życie w 1998 r.), znoszący bariery taryfowe i handlowe dla większości towarów (przemysłowych). Umowa zakładała stopniową redukcję i likwidację ceł na towary importowane UE w celu utworzenia od 2008 r. Strefy Wolnego Handlu i zastosowania zerowych stawek celnych na towary przemysłowe pochodzące z UE. 19.11.2012 r. UE i Tunezja uzgodniły ustanowienie „partnerstwa uprzywilejowanego”, w którym postawiły sobie za cel zacieśnienie stosunków dwustronnych, poprzez pogłębioną integrację, sformalizowaną podpisaniem umowy dwustronnej. W październiku 2015 r. zostały rozpoczęte negocjacje dotyczące zawarcia Układu o Pogłębionej i Całkowitej Strefie Wolnego Handlu (fr. ALECA, ang. DCFTA), która obejmie nowe obszary ścisłej współpracy gospodarczej, w tym rolnictwo i usługi. Od 2017 r., w związku z pogarszaniem się sytuacji gospodarczej, Tunezja zwolniła tempo negocjacji, wskazując na zagrożenia dla jej gospodarki jakie niesie podpisanie tej umowy, szczególnie dla jej sektora rolno – spożywczego i przemysłowego. Z tego samego powodu, Tunezja zaczęła również od 2018 wprowadzać nowe stawki celne oraz ograniczenia techniczne na szereg towarów pochodzących z UE, stojące w sprzeczności z postanowieniami Układu z 1995 r. UE od lat jest największym regionalnym partnerem handlowym Tunezji. W 2023 r. tunezyjski eksport i import  z UE wyniosły odpowiednio 43,6 mld TND i 34,4 mld TND. Na rynek unijny trafiło prawie 70 % tunezyjskich towarów. Z kolei udział towarów unijnych w tunezyjskim imporcie nie jest już tak wysoki (44%), za sprawą znaczącego napływu towarów z innych kierunków, zwłaszcza z Chin, Turcji, Rosji czy Algierii. Tunezja eksportowała do państw unijnych głównie maszyny i urządzenia, surowce mineralne - fosforyty i ropę naftową, tekstylia i artykuły odzieżowe artykuły metalowe, tworzywa sztuczne i wyroby gumowe. Importowała natomiast przede wszystkim: maszyny i urządzenia, tekstylia i artykuły odzieżowe, surowce mineralne, artykuły metalowe i środki transportu.

•          Baza traktatowa - porozumienia, umowy i konwencje dwustronne pomiędzy UE, Polską a Tunezją

Podstawowym dokumentem prawnym, określającym współpracę gospodarczą Polski z Tunezją jest „Umowa Stowarzyszeniowa pomiędzy Unią Europejską a Republiką Tunezyjską”, podpisana w 1995 roku i obowiązująca od 1 marca 1998 r.

Polsko – tunezyjskie stosunki gospodarcze regulują dodatkowo następujące porozumienia, umowy i konwencje dwustronne:

1. Umowa między Rządem PRL a Rządem Republiki Tunezji o współpracy naukowej i technicznej (1961.09.16)
2. Umowa między Rządem PRL a Rządem Republiki Tunezyjskiej o transporcie lotniczym (1970.03.31)
3. Umowa między Rządem PRL a Rządem Republiki Tunezyjskiej o międzynarodowych przewozach drogowych (1981.10.26)
4. Umowa między PRL a Republiką Tunezyjską o pomocy prawnej w sprawach cywilnych i karnych (1986.12.11)
5. Umowa między Rządem RP a Rządem Republiki Tunezyjskiej w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji (1993.09.22)
6. Konwencja między Rządem RP a Rządem Republiki Tunezyjskiej w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu (1993.11.15)
7. Porozumienie zawarte w formie wymiany dotyczące zmiany art. 6 Umowy między Rządem PRL a Rządem Republiki Tunezyjskiej o transporcie lotniczym podpisanej 12 lutego 1969 roku w Tunisie (1994.08.03)
8. Umowa między Rządem RP a Rządem Republiki Tunezyjskiej o współpracy w dziedzinie turystyki (2000.06.29)
9. Porozumienie między Rządem RP a Rządem Republiki Tunezyjskiej o zmianie art. 14 Umowy między Rządem PRL a Rządem Republiki Tunezyjskiej o międzynarodowych przewozach drogowych z dnia 24.12.1980, w formie wymiany not (2003.07.07)
10. Umowa między Rządem RP a Rządem Republiki Tunezyjskiej w dziedzinie transportu morskiego (2004.06.09)