Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu - Archiwum

Można powiedzieć, że uroczystości jubileuszowe to nie czas i nie miejsce by mówić o rzeczach trudnych. Nie sposób jednak nie wspomnieć w tym dniu o tym, co zdaje się być nieuchronne, czyli o konieczności przeniesienia zbiorów Muzeum poza mury rapperswilskiego zamku. Wszyscy zdajemy sobie sprawę z tego, jak trudny jest to czas dla dyrekcji Muzeum, jego przyjaciół, darczyńców i wszystkich osób zaangażowanych w ochronę tej części polskiego dziedzictwa, która na przestrzeni piętnastu dziesięcioleci właśnie w Rapperswilu znalazła bezpieczną przystań. Pragnę zapewnić o mojej nieustającej woli współpracy oraz wsparcia dla inicjatyw Muzeum” – napisał prof. Gliński. Podkreślił, że muzeum gromadzi wspaniałe zbiory pochodzące od Polaków rozrzuconych po świecie, obejmujące cenną kolekcję sztuki, ale także bibliotekę i archiwa dokumentujące historię kontaktów między Polską a Szwajcarią oraz życie naszych rodaków na emigracji. - „To także, i może przede wszystkim, wielki wysiłek jej pracowników i przyjaciół włożony w zabezpieczanie tych bezcennych dokumentów, historycznych pamiątek i licznych dzieł sztuki, które w wyniku zawirowań historii znalazły się poza granicami Polski oraz w propagowanie polskiej kultury w Europie. To także miejsce refleksji nad polską historią, jej rolą w kulturze zachodnioeuropejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem wolnościowych i chrześcijańskich ideałów.

Uroczystości obchodów 150. rocznicy powołania Muzeum Polskiego w Rapperswilu odbędą się 25 października 2020 r. w Sali Rycerskiej Zamku.

MUZEUM POLSKIE W RAPPERSWILU

Muzeum Polskie w Rapperswilu to jedna z najstarszych instytucji polonijnych, gromadząca zbiory polskiego dziedzictwa historycznego i kulturowego, obchodzi jubileusz stupięćdziesięciolecia istnienia. Muzeum zostało założone 23 X 1870 r. przez Władysława Ewarysta hr. Broel Platera (1806-1889)
w średniowiecznym zamku, które władze kantonu oddały w dzierżawę na 99 lat z możliwością przedłużania na kolejne lata. Ideą założyciela było zbieranie pamiątek narodowych i ich przechowanie do czasu odzyskania niepodległości, co znalazło wyraz w akcie fundacyjnym z 14 IV 1881 r., w którym muzeum wraz ze zbiorami zostało przekazane na własność Narodowi Polskiemu. Do czasu odzyskania państwowości zbiory miały pozostać w Rapperswilu.

Burzliwe wydarzenia, w które obfitował wiek XX sprawiły, że dzieje tej ważnej instytucji polonijnej trzeba podzielić na trzy okresy, przyjęte umownie w literaturze przedmiotu jako Rapperswil I, II i III, o czym szerzej poniżej. Obecne Muzeum Polskie w Rapperswilu jest instytucją stworzoną przez polską emigrację po roku 1945 i formalnie rozpoczęło działalność 21 VI 1975 r. Utrzymywane jest przez Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Polskiego w Rapperswilu. Jest członkiem Stałej Konferencji Archiwów, Bibliotek i Muzeów Polskich na Zachodzie i było jedną z trzech instytucji emigracyjnych inicjujących powstanie tego ważnego nieformalnego zgromadzenia, zrzeszającego obecnie 25 polskich muzeów, archiwów i bibliotek z siedzibami w dziewięciu krajach, na czterech kontynentach.

HISTORIA MUZEUM

Muzeum Narodowe Polskie („I Rapperswil”)

Gromadzone przez pół wieku staraniem założyciela i jego następców zbiory obejmowały: druki, rękopisy, autografy, grafikę, obrazy, rysunki oraz pamiątki narodowe i stanowiły pierwszorzędne źródło do badań przede wszystkim dziejów walk narodowo-wyzwoleńczych Narodu Polskiego w XIX w. oraz Wielkiej Emigracji. Powstały głównie dzięki hojnym darom Polaków rozrzuconych po świecie w wyniku powstań i represji zaborców. Obszerny opis zbiorów z lat dwudziestych XX w. przed przewiezieniem ich do kraju zawdzięczamy Edwardowi Chwalewikowi (Zbiory polskie archiwa, biblioteki, gabinety, galerie, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w ojczyźnie i na obczyźnie, Warszawa 1927, t. 2, s. 141-151).

Zgodnie z uchwałą Sejmu Ustawodawczego z dn. 21 X 1921 r., powołującą się na testament Władysława hr. Broel Platera, zbiory zostały przewiezione do kraju 14 X 1927 r.
i rozmieszczone w kilku instytucjach w Warszawie. Uległy one niemal całkowitej zagładzie w 1939 i 1944 r. Szczególnie dotkliwa była strata zbiorów rękopiśmiennych, w niewielkim stopniu wykorzystanych przez historyków międzywojennych. Ich jedynym świadectwem pozostał dwutomowy katalog pt. Zbiory Biblioteki Rapperswilskiej w opracowaniu Adama Lewaka i Haliny Więckowskiej (Warszawa 1929-1938) z opisem 2299 rękopisów. Przepadł także w całości dział kartograficzny, który miał stanowić podstawę przyszłego zbioru organizowanej wówczas Biblioteki Narodowej, bogaty w wydania map i atlasów dotyczących ziem polskich tłoczonych w oficynach Europy Zachodniej (M. Małuszyński: Zbiory kartograficzne Biblioteki Rapperswilskiej, Warszawa 1931).

Muzeum Polski Współczesnej („II Rapperswil”)

Po likwidacji Muzeum Narodowego Polskiego, w związku z przewiezieniem jego zbiorów do kraju, Ministerstwo Spraw Zagranicznych II RP powołało do życia placówkę kulturalną, zwaną później także Muzeum Polskim w Rapperswilu. Powstała wówczas ekspozycja stała, prezentująca dorobek Odrodzonej Rzeczpospolitej. W latach 1939-1945 Muzeum podlegało rządowi emigracyjnemu. Gromadzone były wówczas książki i materiały dydaktyczne z przeznaczeniem dla polskich placówek kulturalnych w Szwajcarii, w szczególności dla internowanych żołnierzy 2. Dywizji Strzelców Pieszych rozproszonych w obozach na terenie Szwajcarii. Po zakończeniu II wojny Muzeum przejęło w depozyt zbiory likwidowanych tego typu placówek, a także archiwum 2. Dywizji. Poszerzano także zakres kolekcji poprzez zakupy i darowizny poloników ukazujących się w okresie II wojny, głównie w Szwajcarii, lecz także w innych krajach Europy.

Nowa sytuacja polityczna w powojennej Europie wpłynęła znacząco na dalsze losy Muzeum
i jego zbiorów. 25 VIII 1945 r. placówka została przejęta przez rząd w Warszawie. Podjęte przez nowe władze działania (reorganizacja, wycofywanie częci zbiorów, zmiana personelu i próby przekształcenia Muzeum w placówkę propagandową PRL) skutkowały wypowiedzeniem umowy dzierżawnej przez gminę rapperswilską. Z dniem 28 IX 1951 r. kończy się działalność II Rapperswilu. Zbiory zostały przewiezione do Polski w lutym 1952 r. i rozproszone po różnych krajowych instytucjach kultury. Fragmenty księgozbioru znajdują się w Bibliotece Narodowej oraz w Bibliotece Głównej Województwa Mazowieckiego w Warszawie.

Po likwidacji Muzeum i przejęciu zamku przez władze gminy działało w nim do początku lat siedemdziesiątych Szwajcarskie Towarzystwo Zamków.

Muzeum Polskie w Rapperswilu („III Rapperswil”), Polenmuseum

Zorganizowana od podstaw nowa instytucja pod wyżej wymienioną nazwą rozpoczęła działalność 21 VI 1975 r. Impulsem do jej reaktywacji było kilka wystaw czasowych eksponowanych w salach zamkowych. Organizatorem ich było Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Polskiego w Rapperswilu założone w 1954 r. Po sukcesie wystawy upamiętniającej 500-lecie urodzin Kopernika władze gminy zaproponowały, by Towarzystwo stworzyło na zamku ponownie polskie muzeum.

W następnych latach rozszerzona została przestrzeń muzealna poprzez zakup kamienicy „Burghof” przez Fundację Kulturalną „Libertas” wspierającą działalność polskich instytucji kulturalnych na Zachodzie. Od 1987 r. zlokalizowano w niej zbiory biblioteczne.

Z biegiem lat powiększały się także zbiory. Ich stan aktualny i charakterystykę znajdzie czytelnik na stronie internetowej Muzeum. Warto podkreślić darowizny Polaków mieszkających w Szwajcarii, lecz także w innych państwach Europy i Ameryki Północnej. Wśród licznych donacji na rzecz Muzeum Polskiego w Rapperswilu trzeba wymienić dar płk. Romana Umiastowskiego, który stał się zaczątkiem zbioru kartograficznego powiększonego o inne przekazy i zakupy, który został naukowo opracowany i opublikowany (P. Mojski: Cartographia Rapperswiliana Polonorum. Katalog zbiorów kartograficznych Muzeum Polskiego w Rapperswilu. Rapperswil 1995). Licząca ponad 600 stron publikacja stanowi ważne źródło do badań kartografii staropolskiej i XIX w. Ten dział jest także najcenniejszy ze zbiorów specjalnych biblioteki.

Wśród różnorodnych form działalności Muzeum są spotkania towarzyszące wystawom czasowym i innym ważnym wydarzeniom kulturalnym. W programie wspomnianych na wstępie uroczystości obchodów 150. Rocznicy powołania Muzeum Polskiego w Rapperswilu znalazły się także referaty dotyczące dziejów tej instytucji i jej zbiorów. Będzie to kolejny przyczynek do zawiłych, lecz i dramatycznych losów Muzeum w ciągu 150 lat istnienia.

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wspiera działalność tej polonijnej instytucji  poprzez przyznawanie środków finansowych na poszczególne projekty głównie w ramach programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego za Granicą” oraz z budżetu Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych.

W związku z aktualną sytuacją związaną z przewidzianym remontem zamku i planami dotyczącymi przeznaczenia jego wnętrz w przyszłości, podejmowane są starania,  aby muzeum mogło działać nieprzerwanie, kontynuując swoją długoletnią i owocną aktywność na polu dziedzictwa kulturowego w kolejnych latach.