75 lat temu powstał Instytut Literacki
11.02.2021
W tym roku obchodzimy 75. rocznicę powstania Instytutu Literackiego - ośrodka polskiej myśli politycznej i twórczości literackiej, który skupiał najznamienitsze postaci polskiej emigracji wojennej i powojennej. Obecnie Maisons-Laffitte – siedziba Instytutu - pełni rolę bezcennego dla badaczy historii polskiej literatury i kultury archiwum, które dokumentuje blisko 65 lat funkcjonowania unikatowego na skalę światową środowiska niepodległościowego i kulturalnego, co potwierdziło UNESCO, wpisując zbiory Instytutu na listę „Pamięć świata”.
11 lutego 1946 generał Władysław Anders podpisał rozkaz powołujący zespół organizacyjny Instytutu Wydawniczego i polecający zakup drukarni, która miała stać się pierwszą siedzibą Instytutu Literackiego. Instytucja działała początkowo w Rzymie jako Instytut Wydawniczy Casa Editrice „Lettere”, by w 1953 roku przenieść swoją działalność do Francji. Historyczną siedzibą Instytutu do dziś jest Maisons-Laffitte pod Paryżem.
Działalnością Instytutu kierował nieprzerwanie - aż do śmierci w 2000 roku - Jerzy Giedroyc, a następnie Zofia Hertz i Henryk Giedroyc. Obok Giedroycia, dla którego Instytut był „dziełem życia”, wśród twórców Instytutu wymienić należy także najbliższych współpracowników Redaktora - Józefa Czapskiego, Zofię i Zygmunta Hertzów, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i wspomnianego już brata Jerzego - Henryka.
Jednym z najważniejszych przedsięwzięć Instytutu jest wydawanie miesięcznika „Kultura”. Pierwszy tom tego najważniejszego polskiego czasopisma emigracyjnego, ale prawdopodobnie także najbardziej rozpoznawalnego polskiego czasopisma XX wieku, ukazał się w maju 1947 r. Na łamach „Kultury” głos zabierali m.in. Witold Gombrowicz, Czesław Miłosz, Konstanty Jeleński, Juliusz Mieroszewski, Jerzy Stempowski, Stefan Kisielewski, Zbigniew Herbert czy Leopold Unger.
W latach 1947-2000 ukazało się 637 numerów „Kultury”. Ponadto Instytut Literacki wydawał „Zeszyty Historyczne” (171 numerów w latach 1962-2010), a od 1953 roku - serię Biblioteka „Kultury”, w ramach której ukazały się najważniejsze tytuły polskiej literatury powojennej, krajowej i emigracyjnej, a także publicystyka polityczna i książki o tematyce poświęcone historii XX wieku. Tylko w 1953 roku w ramach Biblioteki „Kultury” ukazały się m.in. „Transatlantyk. Ślub” Witolda Gombrowicza, „Zniewolony umysł” Czesława Miłosza czy „1984” George’a Orwella.
Spuścizną Instytutu opiekuje się powołane przez Redaktora Stowarzyszenie Instytut Literacki Kultura, którego dyrektorem jest od maja 2019 roku Anna Bernhardt.
Archiwalne numery „Kultury” oraz „Zeszytów Historycznych”, a także materiały związane z historią Instytutu Literackiego dostępne są pod adresem: www.kulturaparyska.com
