Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu - Archiwum

Austriackie media informują, że rząd federalny postanowił rozpocząć negocjacje z właścicielami gruntów dawnego obozu koncentracyjnego w Gusen. To wstęp do realizacji zapisu dotyczącego wykupu działek i dalszej rozbudowy miejsca pamięci w Gusen, który w styczniu znalazł się w umowie koalicyjnej nowego austriackiego rządu. Wykup działek będzie zwieńczeniem kilkuletnich starań polskich władz, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ambasady RP w Wiedniu, ekspertów, jak również byłych więźniów KL Gusen (miejsca kaźni polskiej inteligencji zwanego „drugim Katyniem”).

Naszym obowiązkiem jest pamiętać ich historię. Warto jednak, żeby ta pamięć miała również swój materialny wymiar w postaci godnego upamiętnienia. Pamięć to również przywrócenie godności ofiarom, to szacunek, to w końcu miłość do drugiego człowieka. To ekspiacja, manifestacja  wartości, które starali się podeptać obozowi oprawcy i ich mocodawcy” – mówił w niedawnym wystąpieniu z okazji 75. rocznicy wyzwolenia KL Gusen wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego, prof. Piotr Gliński. Podkreślał, że Polska zawsze będzie pamiętać o ofiarach obozów Mauthausen i Gusen

Polska polityka historyczna, polityka upominania się o sprawy najważniejsze, nieustającego przypominania, że we współczesnej Europie są sprawy, które trzeba do końca wyjaśnić i załatwić w należny sposób, przynosi efekty”  – mówi minister kultury. Podkreśla istotną rolę, jaką w tym procesie odgrywają lokalne grupy, komitety społeczne i osoby nieustająco tam w Austrii upominające się o pamięć o tym miejscu, jak m.in. burmistrz St. Georgen i Gusen Erich Wahl czy szefowa Komitetu Pamięci Gusen Martha Gammer, a także przewodniczący Międzynarodowego Komitetu Mauthausen, Guy Dockendorf oraz polska ambasador w Austrii, Jolanta Róża Kozłowska.

Na konieczność wykupu działek leżących na terenie obozu w Gusen wicepremier Gliński zwracał uwagę w bezpośredniej rozmowie z kanclerzem Austrii, Sebastianem Kurzem, podczas obchodów 74. rocznicy wyzwolenia Mauthausen Gusen w 2019 r. Wyraził wtedy oczekiwanie, że "trwałe świadectwa okrutnej przeszłości, jakimi są pozostałości po obozie Gusen, zostaną zagospodarowane w sposób zapewniający byłym więźniom, ich rodzinom oraz wszystkim odwiedzającym, chcącym czcić ofiary KL Gusen, godne upamiętnienie oraz pełną informację o historii tego miejsca". „Oczekujemy tego także w imieniu 44 tysięcy zamordowanych w tym obozie niewinnych ludzi. Oni zdecydowanie zbyt długo czekają na ten ostatni akt łaski i akt pamięci, jaki winny jest im rząd Republiki Austrii” –  mówił.

Przedstawiciele MKIDN, m.in. wiceministrowie Magdalena Gawin i Jarosław Sellin, wielokrotnie w trakcie wizyt w byłym obozie upominali się o załatwienie sprawy upamiętnienia ofiar i miejsca KL Gusen.  Na początku grudnia 2019 o możliwości zakupu działek w Gusen przez polski rząd mówił premier Mateusz Morawiecki.  Wypowiedź polskiego premiera odbiła się mocnym echem w prasie austriackiej i niemieckiej.

KL Gusen był jednym z najważniejszych ogniw systemu obozów koncentracyjnych Mauthausen-Gusen, gdzie osadzono 34 tysięcy polskich więźniów – głównie przedstawicieli inteligencji, z których życie straciło 27 tysięcy. Z uwagi na fakt, iż pozostałości po KL Gusen zostały w znacznej części zniszczone, zaś tereny poobozowe podzielone i sprzedane prywatnym właścicielom, doprowadziło to w konsekwencji do powstania na obszarze dawnego obozu zabudowy mieszkalnej oraz zakładów przemysłowych. Jednym z kluczowych celów MKiDN, po przejęciu w roku 2016 kompetencji w zakresie Miejsc Pamięci za Granicą, była kwestia wykupu, zabezpieczenia oraz właściwego zagospodarowania obszaru będącego częścią tego dawnego obozu koncentracyjnego.

Pierwsze działania przyniosły już efekt w roku 2016, gdy wskutek zabiegów kierownictwa MKiDN oraz Ambasady RP w Wiedniu, austriacki parlament w ustawie o ustanowieniu federalnego urzędu Miejsce Pamięci KZ Mauthausen rozszerzył odpowiedzialność polityczną i finansową Republiki Austrii o KL Gusen oraz ok. 50 wymienionych z nazwy podobozów. Otworzyło to możliwości do bardziej intensywnych działań związanych z możliwością budowy godnego upamiętnienia w KL Gusen. Starania te były prowadzone na wielu płaszczyznach, w ścisłej współpracy pomiędzy MKiDN, MSZ, Ambasadą RP w Wiedniu, środowiskiem byłych więźniów obozu czy przedstawicieli świata nauki.  Liczne wizyty studyjne i robocze w Austrii kierownictw MKiDN oraz MSZ zaowocowały podjęciem tematu godnego upamiętnienia KL Gusen przez austriackich partnerów.

Zespół byłych niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych Mauthausen-Gusen położony jest w pobliżu Linzu w Austrii. Obóz funkcjonował do 5 maja 1945 r. i wchodził - wraz z powstałymi później Gusen II i Gusen III - w skład sieci blisko 50 podobozów KL Mauthausen, które Niemcy zbudowali na terenie zaanektowanej Austrii. Wśród więźniów obozu w latach 1940-1945 największą grupę stanowili Polacy.

Po wojnie na miejsce upamiętnienia działających na terenie Austrii obozów zaadaptowany został obóz w Mauthausen. Pozostałości po KL Gusen zostały w znacznej części zniszczone, zaś tereny poobozowe - podzielone i sprzedane prywatnym właścicielom, co doprowadziło w konsekwencji do powstania na obszarze dawnego obozu zabudowy mieszkalnej oraz zakładów przemysłowych. W prywatne ręce przeszły również nieliczne istniejące nadal materialne pozostałości po Gusen, w tym budynek bramy obozowej (i zarazem wartownia SS), tzw. Jourhaus, oraz byłe baraki SS, które zostały przekształcone w domy mieszkalne.