Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu - Archiwum

Dzisiejsza uroczystość jest dowodem na to, że dzieła utracone wracają, ale chcielibyśmy, żeby wracało ich więcej. Polska straciła - według bardzo oględnych szacunków - ok. pół miliona dzieł sztuki, głównie w czasie drugiej wojny światowej. Ponad 60 tys. cennych obiektów zostało zidentyfikowanych i opisanych w naszej bazie dzieł utraconych – powiedział podczas uroczystości prof. Piotr Gliński. 

Minister poinformował, że akwarela pojawiła się w tym roku na aukcji i została zidentyfikowana przez pracowników MKiDN jako polskie utracone dzieło sztuki.

I dzięki temu udało się ją odzyskać, ponieważ aktualny właściciel, gdy dowiedział się o proweniencji obrazu, zwrócił obraz bez żadnej dyskusji, za co jesteśmy mu oczywiście wdzięczni - dodał.

Historia obrazu

Akwarela Gryka powstała w 1924 roku i przed wojną była własnością Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Na początku wojny, jesienią 1939 roku, akwarela wraz z innymi dziełami ze zbiorów Zachęty została zabezpieczona w skrzyni w piwnicach budynku, a następnie, w 1942 roku trafiła do Muzeum Narodowego w Warszawie. Prawdopodobnie po upadku Powstania Warszawskiego dzieło zostało wywiezione do jednej z niemieckich składnic na terenie Dolnego Śląska. Tam też zostało odnalezione tuż po wojnie dzięki Akcji Rewindykacyjnej i w sierpniu 1945 roku wróciło do Muzeum Narodowego w Warszawie. Niestety wkrótce akwarela Masłowskiego zaginęła po raz drugi. W październiku 1946 roku wraz z innymi obiektami została wypożyczona z Muzeum Narodowego w Warszawie na okres jednego tygodnia do dekoracji wnętrz siedziby Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. W maju bieżącego roku Gryka została wystawiona na licytację w jednym z warszawskich domów aukcyjnych i natychmiast rozpoznana przez pracowników działającego w resorcie kultury Wydziału ds. Restytucji Dóbr Kultury, którzy każdego dnia monitorują rynek dzieł sztuki w poszukiwaniu obiektów zaginionych. Dotychczasowy właściciel obiektu, który pragnie pozostać anonimowy, po zapoznaniu się z historią i pochodzeniem pracy Masłowskiego, zdecydował się bezwarunkowo zwrócić obraz. 

Stanisław Masłowski (1853–1926) studiował w Warszawskiej Klasie Rysunkowej w pracowniach Wojciecha Gersona i Aleksandra Kamieńskiego. Duży wpływ na jego wczesną twórczość wywarło także malarstwo Józefa Brandta i Józefa Chełmońskiego. W latach 1875–86 jeździł na coroczne plenery malarskie na Ukrainę. Z tamtego okresu pochodzi wiele prac inspirowanych krajobrazem i folklorem tych ziem. Masłowski szukał swego indywidualnego stylu, czerpiąc z tradycji romantyzmu i impresjonizmu, a później także z secesji. Zasłynął przede wszystkim jako twórca pejzaży wykonanych w technice akwareli.

Sprawna i efektywna restytucja polskich dóbr kultury

Jednym z priorytetów Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego jest restytucja polskich dóbr kultury zagrabionych w czasie II wojny światowej. Od 2016 roku odzyskaliśmy ponad 500 cennych obiektów, które powróciły z Niemiec, Austrii, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii oraz zostały odnalezione na terenie kraju. To m.in. obrazy takie jak Przy fortepianie Jacka Malczewskiego czy Zima w małym miasteczku Maksymiliana Gierymskiego, ale też przedwojenna kolekcja etnograficzna z Muzeum Etnograficznego w Łodzi, XVII-wieczny sztambuch czy lekyt –  naczynie antyczne z IV w. p.n.e.

Akwarela Stanisława Masłowskiego Gryka to kolejny odzyskany obraz przekazany do zbiorów polskich muzeów w ciągu ostatnich tygodni. 6 października w Muzeum Narodowym w Poznaniu odbyła się prezentacja obrazu Chata w śniegu Michała Gorstkina-Wywiórskiego. Po 81 latach dzieło wróciło do macierzystych zbiorów.

Obecnie MKiDN prowadzi ponad 80 postępowań restytucyjnych na całym świecie.