Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu - Archiwum

- Tegoroczne święto - Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków – spędzimy inaczej niż zwykle ze względu na pandemię koronawirusa i konieczność dostosowania się do nowej rzeczywistości. Uroczyste obchody połączone z rozstrzygnięciem Konkursu „Zabytek Zadbany” zostały przełożone.

Konkurs, którego inicjatorem był prof. Bohdan Rymaszewski, odbywa się już od 45 lat. To wydarzenie jest symbolicznym podziękowaniem zarządcom i właścicielom zabytków za ich troskę, wysiłek oraz za to, że przyczyniają się do wzbogacenia naszego dziedzictwa. Zainteresowanie konkursem wciąż wzrasta, poszerza się także grupa jego beneficjentów.

Do konkursu zgłaszają się parafie, jednostki administracji rządowej, samorządowej, fundacje, stowarzyszenia oraz prywatni właściciele. Sukcesywnie rośnie także liczba zgłoszeń obiektów architektury drewnianej. Za tak licznym gronem odbiorców jawi się i liczna grupa zabytków – odrestaurowanych, wyremontowanych, po pracach konserwatorskich – zabytków zadbanych  - powiedziała wiceminister kultury Magdalena Gawin, Generalny Konserwator Zabytków.

„Zabytek Zadbany” 2020

Do tegorocznej edycji konkursu zgłoszono 63 zabytki. W kategorii utrwalenia wartości zabytkowej obiektu – 25 obiektów, w kategorii rewaloryzacji przestrzeni kulturowej i krajobrazu – 5, w kategorii adaptacji – 13, w kategorii architektury i budownictwa drewnianego – 10 i tyle samo w kategorii specjalnej właściwego użytkowania i stałej opieki. Nie zgłoszono natomiast prac w kategorii zabytków techniki.

Przez ostatnie trzy lata wzrosła liczba zgłoszeń zabytków w kategorii architektury i budownictwa drewnianego. Architektura drewniana, zróżnicowana regionalnie, jest znaczącym i bardzo charakterystycznym obszarem naszego dziedzictwa. Mimo licznych zniszczeń, przede wszystkim pożarów, na które przez stulecia narażony był wrażliwy materiał drewniany, do naszych czasów przetrwało wciąż wiele tego typu obiektów, których właściciel podejmują wysiłki prac ratunkowych, konserwatorskich i rewaloryzacyjnych.

Zgłoszenia w kategorii architektury i budownictwa drewnianego w konkursie „Zabytek Zadbany” 2020:

1. Kościół parafialny Świętego Wawrzyńca w Bobrownikach, woj. śląskie.

2. Dawny dworzec cesarski w Gumniskach Małych (Budwity-Torfownia), woj. warmińsko-mazurskie, własność prywatna.

3. Kościół parafialny Świętych Piotra i Pawła w Hannie wraz z dzwonnicą – dawna cerkiew unicka, woj. lubelskie.

4. Lamus w Knyszynie, woj. podlaskie – własność parafii Świętego Jana Ewangelisty w Knyszynie.

5. Dzwonnica w Krzywem, woj. podkarpackie – własność gminy Horyniec-Zdrój.

6. Kościół parafialny Świętego Stanisława Biskupa i Męczennika w Sokolnikach, woj. wielkopolskie.

7. Kościół parafialny Świętego Jana Chrzciciela w Soninie, woj. podkarpackie.

8. Kościół parafialny Świętego Marcina Biskupa w Starej Wiśniewce, woj. wielkopolskie.

9. Dawna cerkiew grekokatolicka Wniebowstąpienia Pańskiego w Uluczu, woj. podkarpackie.

10. Dom podcieniowy z Kalwarii Pacławskiej, obecnie w Bolestraszycach, woj. podkarpackie – własność Arboretum i Zakładu Fizjografii w Bolestraszycach.

Zasady konkursu

W konkursie mogą brać udział obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych, zgłaszane przez ich właścicieli, posiadaczy lub zarządców, a także przez wojewódzkich konserwatorów zabytków, kierowników delegatur wojewódzkich urzędów ochrony zabytków oraz konserwatorów samorządowych. Spośród zgłoszeń spełniających kryteria formalne, jury konkursu, składające się ze specjalistów w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami, przyznaje w każdej z kategorii pojedynczy tytuł laureata oraz trzy wyróżnienia; w kategorii specjalnej przyznawane są dwa tytuły laureatów ex aequo, bez wyróżnień.

Jury ma prawo zmienić kategorię oceny zgłaszanego obiektu, jeśli jest to zgodne z charakterem zabytku i zakresem przeprowadzonych prac, a także przyznać mniejszą liczbę nagród. W kategorii specjalnej nagradzana jest długotrwała, co najmniej dziesięcioletnia opieka i systematyczne prace konserwatorskie i pielęgnacyjne przy zabytku, w pozostałych – prace ukończone w ciągu pięciu lat przed rokiem danej edycji konkursu. Nagrodzone zabytki oznaczane są specjalną tablicą z nazwą konkursu, rokiem otrzymania nagrody i charakterystycznym biało-niebieskim tzw. znakiem Zachwatowicza. Od 2016 roku wszystkie nagrodzone obiekty są opisane w specjalne, dedykowanej publikacji przygotowywanej przez NID, w której podsumowane są przeprowadzone i nagrodzone prace konserwatorskie.

Opieka nad zabytkami

Opieka nad zabytkami niesie z sobą wielorakie zobowiązania. Należy do nich prowadzenie prac badawczych, dzięki którym można właściwie rozpoznać wartości danego obiektu, prowadzenie robót budowlanych i prac konserwatorskich, a także – niejednokrotnie – konieczność znalezienia nowej funkcji dla zabytku, która pozwoli nadać mu nowe życie, a jednocześnie pozostanie w harmonii z nadrzędnymi wartościami autentyzmu dawnego układu przestrzennego, materiałów i technik wykonawczych, niezastępowalnego świadectwa przeszłości. Wszystkie te zagadnienia nie dotyczą jedynie jednostkowych budowli o wysokich wartościach artystycznych, o których myślimy najczęściej w kontekście zasobu zabytkowego, ale także skromnych zabytków dawnego budownictwa, zabytków inżynierii i techniki, przestrzeni miejskiego placu, dawnej zabudowy folwarcznej czy zabytkowej zieleni parku, niedołączonej składowej założeń rezydencjonalnych, tak istotnych dla historycznego krajobrazu kulturowego. Od właścicieli obiektów – od samorządów, instytucji kultury i nauki, szkół, przedsiębiorstw czy właścicieli prywatnych – opieka nad zabytkami wymaga zaangażowania, dostosowania prac organizacyjnych, badawczych i wykonawczych do jednostkowego charakteru obiektu, a także niebagatelnych nakładów finansowych. Z efektów prac podjętych przez właścicieli i zarządców wielokrotnie korzystamy bezpośrednio, zwiedzając obiekty i miejsca zrewaloryzowane dzięki pracom konserwatorskim, a pośrednio – uczestnicząc w życiu społecznym wzmocnionym poszanowaniem dla tradycji i wartości.