Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu - Archiwum

W uroczystości podpisania umowy uczestniczyli również Dyrektor Muzeum Treblinka Edward Kopówka, Dyrektor Muzeum Getta Warszawskiego Albert Stankowski, Dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego Paweł Śpiewak, Gideon Nissenbaum reprezentujący Fundację Rodziny Nissenbaumów oraz Dyrektor Gabinetu Politycznego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Michał Góras.

- Dzisiejsza uroczystość podpisania umowy w sprawie prowadzenia jako wspólnej instytucji kultury pod nazwą Muzeum Treblinka. Niemiecki nazistowski obóz zagłady i obóz pracy (1941-1944) wieńczy długi okres naszych wspólnych – z Panem Marszałkiem Województwa Mazowieckiego oraz z Urzędem Marszałkowskim – starań mających na celu otoczenie miejsca pamięci w Treblince troskliwą opieką i zapewnienie godnego upamiętnienia więźniów i ofiar obu obozów: zagłady oraz pracy, a także na podniesienie stanu wiedzy o tym miejscu. Stanowi ona kolejny akt w realizacji polityki historycznej Państwa Polskiego – powiedział wiceminister Sellin.

Wiceszef resortu kultury podkreślił, że skala zagłady dokonanej nazistowskie Niemcy w Treblince jest wręcz niewyobrażalna.

- Mówiąc o II wojnie światowej i jej ofiarach przywykliśmy operować wielkimi liczbami, co sprawia, że przestają one działać na naszą wyobraźnię. W przypadku obu placówek Treblinki, mówimy o prawie milionie ofiar! Tylu mieszkańców liczyła Warszawa w 1921 roku! Myślę, że to pozwala nam zrozumieć zgubne skutki Holokaustu i nazistowskich zbrodni wojennych – podkreślił.

Wiceminister Sellin podziękował wszystkim zaangażowanym w proces, który doprowadził do uczynienia z muzeum samodzielnej instytucji współprowadzonej przez władze państwowe i samorządowe, a który został zainicjowany już w lipcu 2017 roku podpisaniem Listu Intencyjnego.

- Ta ogromna szansa pozwoli na długofalowy rozwój instytucji, której już dziś życzę wielu sukcesów w realizacji jej ważnej misji – zakończył minister.

Warunki umowy

Zgodnie z umową Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zobowiązuje się zapewnić Muzeum środki finansowe w formie dotacji podmiotowej. W 2018 r. będzie to 250 tys. zł, a od 2019 r. – 1,5 mln zł. Dotacja samorządu Mazowsza w 2018 r. kształtuje się na poziomie 841 tys. zł, a od 2019 r. będzie to 1 mln zł. Ministerstwo przekaże także Muzeum środki na modernizację placówki i zakup niezbędnego wyposażenia.

Umowa będzie obowiązywać do końca 2028 r. Muzeum w Treblince pozostanie w rejestrze instytucji kultury prowadzonych przez samorząd województwa mazowieckiego.

O Muzeum

Teren byłego niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady i obozu pracy w Treblince to największy cmentarz polskich obywateli – ofiar II wojny światowej. Życie straciło tam 900 tysięcy ludzi, wśród których 90% stanowili polscy obywatele narodowości żydowskiej.

Muzeum Treblinka zostało wyodrębnione z będącego jednostką samorządu województwa mazowieckiego Muzeum Regionalnego w Siedlcach. Swoją działalność rozpoczęło 1 lipca 2018 r. Muzeum zarządza obszarem o powierzchni 132,64 ha., na którym znajdują się: Obóz Zagłady, Karny Obóz Pracy, kopalnia żwiru (w której pracowali więźniowie), Miejsce Straceń i tzw. Czarna Droga łącząca oba obozy.

Historia

Karny obóz pracy w Treblince (niem. Der SS- und Polizeiführer im Distrikt Warschau Arbeitslager Treblinka), znany również jako Treblinka I – niemiecki nazistowski obóz pracy, funkcjonował od późnego lata 1941 roku do 23 lipca 1944 roku. Początkowo zsyłano do niego przede wszystkim Polaków z terenów dystryktu warszawskiego, z czasem wzrosła liczba więźniów żydowskich.

Całkowita liczba więźniów, którzy przeszli przez Treblinkę I jest szacowana na około 20 tys. osób. Bazując na wynikach oględzin masowych grobów i zeznaniach świadków, historycy oceniają, że liczba ofiar Treblinki I wyniosła około 10 tys. osób. Liczba ta nie obejmuje jednak więźniów, których pogrzebano w innych miejscach lub jako niezdolnych do pracy wysłano na śmierć do komór gazowych w pobliskim obozie zagłady.

Treblinka II – niemiecki nazistowski obóz zagłady funkcjonował od lipca 1942 do listopada 1943 roku. Pierwszy transport z getta warszawskiego odjechał z Warszawy do Treblinki 22 lipca, pierwszego dnia tzw. wielkiej akcji wysiedleńczej. Początkowo w części obozu, w której zlokalizowano obszar zagłady zw. Totenlager, funkcjonowały trzy komory gazowe. Na początku września 1942 roku rozpoczęto budowę kolejnego obiektu eksterminacyjnego. W „nowych” komorach Niemcy byli w stanie jednorazowo zgładzić 2300 lub 3800 ludzi. Do połowy sierpnia 1942 r. Treblinka przyjmowała dziennie około 5–7 tys. ofiar, później liczba wzrosła do 10–12 tys. dziennie.

Pod względem liczby ofiar Treblinka II była największym ośrodkiem zagłady akcji „Reinhardt”. W Treblince ginęli głównie polscy Żydzi z transportów z getta warszawskiego i innych gett dystryktów: warszawskiego, radomskiego, lubelskiego i okręgu białostockiego oraz z Czech (Terezin), Niemiec, Austrii, Słowacji, Grecji, Bułgarii. Mordowano tu również Romów (szacunkowo 3-4 tys. w obu obozach).

2 sierpnia 1943 r. więźniowie obozu podjęli bunt. Spośród około 840 więźniów, prawie 400 udało się zbiec, od 350 do 400 Żydów zginęło w czasie walki lub forsowania ogrodzenia, a ponad 100 schwytano na terenie obozu. Wojnę przeżyło niespełna siedemdziesięciu uciekinierów, w tym dwie kobiety. Wśród Żydów zabitych w czasie powstania i ucieczki znaleźli się wszyscy przywódcy powstania.

 

Likwidacja obozu

W związku ze zbliżaniem się Armii Czerwonej, Niemcy przystąpili do likwidacji obozu. Przez cały wrzesień i październik 1943 r. więźniowie rozbierali budynki, które przetrwały sierpniowe powstanie, oraz ogrodzenie i wieżyczki strażnicze. Opróżnione groby zasypano ludzkimi popiołami i piaskiem, a następnie obsiano łubinem. Na terenie poobozowym wzniesiono gospodarstwo rolne otoczone ogrodzeniem z siatki; przy jego budowie wykorzystano cegły pozostałe po budynku z komorami gazowymi. Osadzono na nim dwóch byłych wachmanów z rodzinami. 17 listopada 1943 r. rozstrzelano wszystkich pozostałych (ok. 30) więźniów w pobliskim lesie, a następnie spalono ich ciała. W gronie zamordowanych znalazły się trzy kobiety. Były to ostatnie ofiary Treblinki.

Upamiętnienie

Oficjalne odsłonięcie założenia przestrzenno-pomnikowego upamiętniającego ofiary obu obozów o nazwie Mauzoleum Walki i Męczeństwa w Treblince nastąpiło 10 maja 1964 roku.

Do 2011 roku 91 mieszkańców powiatu sokołowsko-węgrowskiego, na którego terenie znajdowały się obozy Treblinka I i Treblinka II, zostało odznaczonych medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. 44 mieszkańców powiatu zostało zamordowanych przez Niemców w odwecie za szeroko rozumianą pomoc Żydom.