Po ponad 70 latach „Portret damy” Melchiora Geldorpa wrócił do Muzeum Narodowego w Warszawie

14.09.2018

[[jQueryInclude?preset=slides]]

fot. Danuta Matloch

XVII-wieczny obraz „Portret damy” Melchiora Geldorpa, zrabowany podczas II wojny światowej z Muzeum Narodowego w Warszawie, wrócił do macierzystych zbiorów. Uroczyste przekazanie obrazu, z udziałem Wicepremiera, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Piotra Glińskiego oraz Ambasador Stanów Zjednoczonych w Polsce Georgette Mosbacher, odbyło się 14 września 2018 r. w Muzeum Narodowym w Warszawie. Obraz udało się odzyskać dzięki współpracy MKiDN z amerykańską służbą śledczą DHS/ICE Homeland Security Investigations.

- Do macierzystych zbiorów, po przeszło 70 latach, powraca „Portret damy” Melchiora Geldorpa, obraz zrabowany w czasie II wojny światowej z tego właśnie muzeum. Odzyskanie tego dzieła Geldorpa jest efektem, i to chciałbym szczególnie podkreślić, niezwykle owocnej współpracy resortu kultury z amerykańskimi służbami śledczymi, w tym konkretnym przypadku z agentami Homeland Security Investigations, który jest kluczowym organem śledczym Departamenu Bezpieczeństwa Wewnętrznego Stanów Zjednoczonych - powiedział wicepremier, minister kultury prof. Piotr Gliński.

- Powrót obrazu do Polski stanowi nowy, kolejny rozdział współpracy pomiędzy naszymi dwoma krajami, zwłaszcza pomiędzy instytucjami zajmującymi się wymierzaniem sprawiedliwości, ściganiem przestępstw oraz ministerstwem kultury, zwłaszcza Wydziałem Strat Wojennych – podkreśliła ambasador USA w Polsce Georgette Mosbacher.

Przedstawicielka Homeland Security Investigations Heike Spelt zapewniła, że instytucja ta będzie nadal kontynuowała działania, których celem jest zwrot zagrabionych dzieł sztuki.

- Będziemy nadal prowadzić takie działania i będziemy to robić z prawdziwą dumą - powiedziała Heike Spelt z Homeland Security Investigations.

Efekty współpracy MKiDN z amerykańską służbą śledczą

Amerykańska służba śledcza DHS/ICE-Homeland Security Investigations odnalazła i zabezpieczyła obraz zrabowany w czasie II wojny światowej z Muzeum Narodowego w Warszawie w 2016 r. w Los Angeles.

Owocna współpraca Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z DHS/ICE-Homeland Security Investigations trwa od 2010 r., kiedy HSI na prośbę polskiego resortu kultury zabezpieczyło obrazy Juliana Fałata „Naganka na polowaniu w Nieświeżu” i „Przed polowaniem w Rytwianach”. Prowadzone przez DHS/ICE-Homeland Security Investigations śledztwo dotyczące sprzedaży obrazów Fałata w 2006 r. w Nowym Jorku doprowadziło do zidentyfikowania jeszcze czterech innych obrazów stanowiących polskie straty wojenne, wśród nich był „Portret damy” Melchiora Geldorpa. Wszystkie dzieła zrabowano z Muzeum Narodowego w Warszawie.

Do Polski wróciły cztery obiekty. Oprócz odzyskanego właśnie „Portretu damy”, w 2014 r. do Muzeum Narodowego w Warszawie powrócił obraz Johanna Conrada Seekatza „Święty Filip chrzci sługę królowej Kandaki”, a w 2011 r. - „Naganka na polowaniu w Nieświeżu” i „Przed polowaniem w Rytwianach” autorstwa J. Fałata.

Resort kultury nadal poszukuje dwóch obrazów: „Czerkiesi” Januarego Suchodolskiego (przed 1856 r.) oraz „Krajobraz z ludźmi i stadem” Jana van der Bendta (XVII w.).

Obraz M. Geldorpa „Portret damy” znajdował się w warszawskich zbiorach publicznych od 1935 r. Został zakupiony przez miasto wraz z kolekcją 94 obrazów od dr. Jana Popławskiego. Wojenne losy obiektu pozostają nieznane.
Po upadku powstania warszawskiego wiele ze znajdujących się jeszcze w obrębie miasta zbiorów padło ofiarą grabieży lub uległo zniszczeniu, inne Niemcy wywieźli do składnic na Dolnym Śląsku, w Austrii i w Niemczech. Wśród nich najprawdopodobniej znajdował się obraz Geldorpa.

W 2011 r. DHS/ICE-Homeland Security Investigations w trakcie prowadzonego śledztwia ws. obrazów J. Fałata ustaliło, że obraz Geldorpa został sprzedany w 2006 r. na aukcji w Nowym Jorku. Trafił wówczas w ręce posiadacza, którego tożsamość pozostawała nieznana. Wiadomo było tylko, że mieszka on na terenie Stanów Zjednoczonych.

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wszczęło wówczas proces restytucji dzieła (2011 r.). Dalsze prowadzone przez HSI działania doprowadziły do odnalezienia obiektu w 2016 r. w Los Angeles. Znajdował się on rękach prywatnych.

Odzyskany obraz to portret nieznanej z imienia i nazwiska kobiety o wymiarach 88 x 65 cm. Malowany jest techniką olejną na dębowej desce. Opatrzony został sygnaturą: ANNO 1628/ÆTATIS. 44 oraz monogramem: M(?).G. F.

O autorze odzyskanego dzieła

Melchior Geldorp (1607–1637) – malarz niemiecki, prawdopodobnie syn i uczeń Gortziusa Geldorpa. Był członkiem cechu malarzy w Kolonii. Malował przede wszystkim portrety i sceny religijne.

Autorstwo obrazu badacze przypisywali wcześniej także Cornelisowi Ketelowi (1548–1616) i Gortziusowi Geldorpowi (1553–1618). Atrybucje te jednak wykluczono ze względu na daty życia artystów.

Homeland Security Investigations

Homeland Security Investigations jest jednym z komponentów Immigration And Customs Enforcement (ICE) – największej agencji dochodzeniowej, podległej Departamentowi Bezpieczeństwa Wewnętrznego Stanów Zjednoczonych (Department of Homeland Security – DHS).

Homeland Security Investigations (HSI) zajmuje się m.in. prowadzeniem dochodzeń związanych z kradzieżą lub grabieżą dóbr kultury oraz ich zwrotem do krajów pochodzenia. Specjalnie przeszkolony personel pracujący w biurach krajowych i międzynarodowych współpracuje z agencjami federalnymi, stanowymi i lokalnymi, a także instytucjami prywatnymi oraz rządami innych państw. Federalne prawo importowe daje HSI możliwość odgrywania wiodącej roli w dochodzeniach dotyczących przestępstw obejmujących nielegalny import oraz dystrybucję dóbr kultury i sztuki. Prawo celne zezwala zaś HSI na konfiskatę dóbr kultury i sztuki, które trafiły do USA nielegalnie – w szczególności, jeśli wcześniej zgłoszono ich kradzież lub utratę.

Działania MKiDN na rzecz poszukiwania i odzyskiwania utraconych dzieł sztuki

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego stale monitoruje międzynarodowy rynek dzieł sztuki w poszukiwaniu polskich strat wojennych, weryfikuje zdigitalizowane zbiory publiczne za granicą oraz korzysta z wielu innych możliwości w zakresie odzyskiwania utraconych dóbr kultury. Odnalezione dobro kultury może stać się dziełem odzyskanym w przypadku pozytywnie zakończonego procesu restytucji, który wymaga przeprowadzenia badań proweniencyjnych, rekonstruujących i dokumentujących jego pochodzenie, negocjacji lub drogi prawnej. W ostatnich latach Wydział ds. Restytucji Dóbr Kultury, działający w strukturach Departamentu Dziedzictwa Kulturowego
za Granicą i Strat Wojennych, nawiązał ścisłą współpracę z policją i prokuraturą oraz organami ścigania w innych krajach, m.in. Interpolem, Federalnym Biurem Śledczym (FBI), Homeland Security Investigations (HSI). Niejednokrotnie też korzystał z pomocy polskich placówek dyplomatycznych i konsularnych.

W ciągu ostatnich pięciu lat, dzięki staraniom ministerstwa, odzyskano ponad 400 obiektów, które powróciły z Niemiec, Austrii, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii oraz zostały odnalezione na terenie kraju. Są wśród nich m.in. obrazy: Aleksandra Gierymskiego „Portret mężczyzny w renesansowym stroju” (1882 r.), „Św. Filip chrzci sługę królowej Kandaki” (XVIII w.) Johanna Conrada Seekatza, „Schody pałacowe” (XVIII w.) Francesco Guardiego, „Św. Iwo wspomaga biednych” (1645 r.) Jacoba Jordaensa, „Dziewczynka z kanarkiem” (ok. 1878) Leopolda Löfflera, „Portret młodego mężczyzny” (1728 r.) Krzysztofa Lubienieckiego, „Wzburzone morze z okrętami” (1630 r.) Simona de Vliegera, „Zesłanie Ducha Świętego” (ok. 1610 r.) Izaaka van den Blocke, a także rzeźba „Diana” (ok. 1780 r.) Jeana Antoine’a Houdona, stolik do gry w karty z kolekcji króla Stanisława Augusta, kabinet chiński i biurko z XVIII w. ze zbiorów Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie oraz kolekcja zabytków etnograficznych z Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi.

Januay Suchodolski, „Czerkiesi” (przed 1856)

Jan van der Bendt, „Krajobraz z ludźmi i stadem” (XVII w.)