Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu - Archiwum

W uroczystości prezentacji dokumentów wzięli udział m.in. prezydent RP Andrzej Duda, wicepremier, minister kultury Piotr Gliński, wiceministrowie kultury Magdalena Gawin oraz Paweł Lewandowski, ambasador Polski w Szwajcarii Jakub Kumoch, dyrektor Muzeum Auschwitz-Birkenau Piotr Cywiński. Obecni byli także m.in. przedstawiciele Izraela, Ukrainy, organizacji żydowskich, MSZ, Instytutu Pamięci Narodowej; na uroczystość przybyli także polscy Sprawiedliwi wśród Narodów Świata.

- Archiwum Eissa udało się odzyskać dzięki zaangażowaniu wielu osób i instytucji, szczególnie dzięki zaangażowaniu ambasadora Polski w Szwajcarii p. Jakuba Kumocha. Należy tu podkreślić rolę pana Prezydenta, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, instytucje z nami związane, muzea, Instytut Pileckiego; wszyscy zaangażowali się w to, żeby można było tę kolekcję pozyskać i żeby ona stała się własnością państwa polskiego. Teraz Archiwum Eissa trafi do Muzeum Auschwitz-Birkenau, ale część kolekcji w przyszłości znajdzie się np. w Muzeum Historii Polski – powiedział wicepremier, minister kultury prof. Piotr Gliński.

W 2018 r., po blisko 75 latach i po ponad rocznych negocjacjach, Polska odzyskała tzw. Archiwum Eissa dokumentujące akcję ratunkową prowadzoną w okresie II wojny światowej z Berna przez ówczesnego polskiego ambasadora Aleksandra Ładosia i jego dyplomatów oraz współpracujące z nimi organizacje żydowskie. W czasie tej akcji wystawiono kilka tysięcy uzyskanych nielegalnie paszportów Ameryki Łacińskiej, ratując życie setkom osób.

We wrześniu 2018 r. wicepremier prof. Piotr Gliński wziął udział w otwarciu wystawy nt. Archiwum Eissa w Rezydencji Ambasadora RP w Bernie. Podczas uroczystości minister kultury wręczył odznaczenie "Zasłużony dla Kultury Polskiej" konsulowi honorowemu RP w Zurychu Markusowi Blechnerowi, który przyczynił się do odzyskania przez Polskę archiwum.

Kolekcja Eissa obejmuje sfabrykowane paszporty Paragwaju, unikalne i nigdy nie wykorzystane zdjęcia osób ubiegających się o te dokumenty, oryginalną listę z kilkoma tysiącami nazwisk Żydów z gett, którzy w ten sposób próbowali się ratować przed zagładą oraz szereg dokumentów, w tym korespondencję pomiędzy polskimi dyplomatami i organizacjami żydowskimi. W skład zbioru wchodzi również imienna lista polskich i europejskich Żydów i lista dzieci z warszawskich sierocińców. Dokumenty te stanowią bardzo ważny dowód dramatycznych losów polskich rodzin żydowskich, a z drugiej strony – pokazują systemowe, współorganizowane przez państwo polskie próby uratowania jak największej liczby osób z zamykającego się nad nimi piekielnego kręgu zagłady.

Dokumenty należące do rebbe Chaima Eissa (1876 – 1943) zostały odnalezione wiele lat po wojnie. Ten pochodzący z Ustrzyk zuryski kupiec, jeden z liderów ortodoksyjnego ruchu Agudat Yisrael, był członkiem tzw. Grupy Berneńskiej, która pod kierownictwem polskiego posła (ambasadora) Aleksandra Ładosia fabrykowała paszporty państw latynoamerykańskich, które – jako dokumenty państw neutralnych – miały stanowić ochronę dla europejskich Żydów przed zsyłką do obozów Zagłady. Sam Chaim Eiss zajmował się dostarczaniem polskim dyplomatom list beneficjentów oraz przemytem wyrobionych już paszportów do Generalnego Gubernatorstwa. Po śmierci Eissa w listopadzie 1943 r. zachowała się część jego korespondencji z ówczesnym konsulem Rzeczpospolitej Polskiej Konstantym Rokickim dotycząca wyrabiania paszportów Paragwaju. W korespondencji z kierownictwem Agudat Yisrael Eiss wielokrotnie bardzo wysoko oceniał rolę Ładosia i Rokickiego. To na podstawie jego relacji Agudat wystosowała w styczniu 1945 r. pismo z podziękowaniami dla polskich dyplomatów zaangażowanych w tę wyjątkową akcję.