Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu - Archiwum

Wiceminister przypomniał, że świątynia służyła wiernym od stuleci – ufundowana w XVII w. wraz z obrazem przez wojewodę kijowskiego, Janusza Tyszkiewicza, jako wotum za ocalenie z niewoli tatarskiej, otoczona opieką Ojców Karmelitów Bosych, była świadkiem wielu cudów, lecz także burzliwych dziejów Kijowszczyzny i Podola. W uznaniu licznych cudów, jakie dokonały się za sprawą Obrazu Matki Bożej Berdyczowskiej, 16 lipca 1756 r. biskup kijowski Kajetan Sołtyk, za zgodą papieża Benedykta XIV, dokonał aktu uroczystej koronacji Wizerunku.

Wiek dwudziesty to zarówno burzliwe i tragiczne lata sowieckiego totalitaryzmu, w trakcie których zaginął Wizerunek Matki Boskiej Berdyczowskiej, a Sanktuarium zamieniono na muzeum ateizmu, jak i odrodzenie Kościoła na Ukrainie pod koniec tego stulecia. Ponad dwieście lat od pierwszej koronacji Obrazu, 16 lipca 1998 r. odbyła się koronacja Jego kopii, koronami poświęconymi przez świętego Jana Pawła II w trakcie pielgrzymki do Polski w roku 1997 – przypomniał wiceminister Sellin.

Wiceszef resortu kultury i sportu wskazał, że w murach restaurowanego klasztoru Karmelitów Bosych znalazło się także miejsce dla muzeum poświęconemu Józefowi Teodorowi Konradowi Korzeniowskiemu, piszącemu pod pseudonimem Joseph Conrad.

Utwory Josepha Conrada, tłumaczone na wiele języków, stanowią kanon światowej literatury. Dlatego dzisiejsze uroczystości, oprócz aspektu ekumenicznego, duchowego mają także wymiar kulturowy w szerokim tego słowa znaczeniu – powiedział Jarosław Sellin.

Klasztor oo. karmelitów bosych w Berdyczowie wraz z Muzeum Josepha Conrada, mieszczącym się w jednym z budynków klasztoru, a także kościół św. Barbary i cmentarz żydowski – to obiekty wspólnego dziedzictwa, które odwiedził sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu Jarosław Sellin podczas dwudniowej wizyty na Ukrainie.

Wiceminister wziął także udział, wspólnie z Pełnomocnikiem Rządu do Spraw Polonii i Polaków za Granicą, sekretarzem stanu w KPRM Janem Dziedziczakiem oraz Marcinem Przydaczem – podsekretarzem stanu w MSZ, w uroczystości Matki Boskiej Szkaplerznej, przypadającej w dziesiątą rocznicę ustanowienia klasztoru karmelitów w Berdyczowie Narodowym Sanktuarium Maryjnym Ukrainy. Przed uroczystością polska delegacja złożyła kwiaty w bazylice pod tablicą upamiętniającą św. Jana Pawła II.

Klasztor karmelitów w Berdyczowie

Historia zabytkowego zespołu klasztornego zakonu karmelitów bosych w Berdyczowie sięga XVII w. Klasztor został ufundowany w 1630 roku na miejscu dawnej twierdzy rodu Tyszkiewiczów i nazwany był Fortecą Najświętszej Maryi Panny. Przez wieki był jednym z najważniejszych miejsc kultu religijnego, nauki i kultury na ziemiach ukraińskich. W XVII i XVIII wieku odgrywał także znaczącą rolę polityczną i militarną. Burzliwe dzieje regionu zmusiły zakonników do czterokrotnego opuszczenia klasztoru. W czasie II wojny światowej został spalony, a po wojnie odbudowany. W 2011 roku Kościół katolicki ogłosił go narodowym sanktuarium Ukrainy.

Remonty i konserwacje przeprowadzane w klasztorze karmelitów w Berdyczowie od wielu lat są wspierane ze środków MKiDN. Tylko w latach 2020-2021 Ministerstwo przeznaczył na remont klasztoru prawie 900 tys. zł.

W 2020 r. Instytut POLONIKA przeznaczył 210 tys. zł na remont dachu kościoła oraz przeprowadzenie odwodnienia wraz z założeniem systemu drenującego wzdłuż murów świątyni od strony dziedzińca gospodarczego. Dzięki zrealizowanym pracom mury dolnego kościoła i piwnice zostały częściowo zabezpieczone przed szkodliwym działaniem wód opadowych. Z kolei w ramach Programu Ministra „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” w 2020 r. zrealizowano renowację i rewaloryzację murów północnych klasztoru karmelitów za kwotę 206 tys. zł.

W roku 2021 z budżetu Instytutu POLONIKA przeznaczono 350 tys. zł na pokrycie miedzianą blachą dachów bastionu oraz budynków gospodarczych, zaś w ramach Programu Ministra „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” z dotacji wynoszącej 132 tys. zł. realizowana jest renowacja wschodniego odcinka murów klasztornych.

Muzeum Josepha Conrada w Berdyczowie

W jednym z budynków klasztoru oo. karmelitów bosych w Berdyczowie znajduje się Muzeum Josepha Conrada - Józefa Korzeniowskiego. Inicjatorem powstania Muzeum był prof. Zdzisław Najder i Polskie Towarzystwo Conradowskie, wspierane przez podobne towarzystwa brytyjskie i francuskie.

Prace remontowe w pomieszczeniach klasztornych, dofinansowane ze środków MKiDN, zostały zakończone w 2012 r. Prac nad scenariuszem i projektem plastycznym ekspozycji podjęli się specjaliści z Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie (Elżbieta Szymańska, Piotr Prasuła) i ASP w Warszawie (Adam Orlewicz). Konsultantem projektu był prof. Zdzisław Najder. Prace nad stworzeniem muzeum wspierał o. Piotr Hewelt z Sanktuarium w Berdyczowie. Ekspozycja została sfinansowana ze środków MKiDN. Otwarcie Muzeum odbyło się 28 czerwca 2015 r.

Celem głównym ekspozycji jest opowieść o drodze życiowej Conrada: od narodzin w Berdyczowie do śmierci w Oswalds. Głównym wątkiem scalającym wystawę stał się motyw wędrówki, podróży ze wszystkimi jego konotacjami istotnymi z punktu widzenia biografii Conrada – Korzeniowskiego (urodzony w Berdyczowie, towarzyszy rodzicom na zesłaniu, kapitan handlowej marynarki brytyjskiej, wybitny pisarz).

Ekspozycja zajmuje pomieszczenia dolnej kondygnacji budynku klasztornego. Powierzchnia wystawy stałej składa się z dwóch pomieszczeń (ok. 100 m²). Zespoły tematyczne obejmują historię pisarza od momentu narodzin do wyjazdu do Krakowa w 1874 r., „morskie” lata – od Marsylii do Kongo i zejścia na ląd, lata pracy w Wielkiej Brytanii i ukazanie Conrada jako wielkiego pisarza języka angielskiego, osiadłego w hrabstwie Kent i tam zmarłego.

Wystawa prezentowana jest w języku polskim, ukraińskim i angielskim. Jedynym oryginalnym eksponatem, umieszczonym w specjalnie zaprojektowanej gablocie, jest fragment żaglowca Otago, którego kapitanem był Józef Konrad Korzeniowski. Eksponat wypożyczyło Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku.

Muzeum jest utrzymywane ze środków własnych oo. karmelitów oraz dobrowolnych ofiar składanych przez turystów. Muzeum pełni funkcję izby pamięci przeznaczonej do zwiedzania, nie prowadzi żadnej dodatkowej działalności.

Wsparcie MKDNiS dla polskiego dziedzictwa na Ukrainie

Ochrona spuścizny kulturowej historycznej wielonarodowej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jej rewaloryzacja po dekadach systematycznej degradacji, od lat stanowi jeden z priorytetów polityki Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. Od 2018 r. w realizację przedsięwzięć w tej sferze aktywnie włączył się Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA. Z racji uwarunkowań historycznych oraz współczesnego partnerstwa strategicznego znaczenie priorytetowe w sferze ochrony „wspólnego dziedzictwa kulturowego” ma współpraca z partnerami ukraińskimi.

W latach 2018-2020 Instytut POLONIKA przeznaczył na realizację projektów konserwatorskich na Ukrainie łączną kwotę przeszło 14,7 mln PLN. Ponadto na projekty konserwatorskie w obiektach „wspólnego dziedzictwa” na Ukrainie, zrealizowanych w 2020 r. ze środków Programu MKDNiS „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”, przeznaczono ogółem: 3 996 642 PLN, czyli 60,46% całego budżetu tego programu.