Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu - Archiwum

Rada ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego zarekomendowała 4 wpisy na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz 1 wpis do krajowego rejestru dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego zostały wpisane:

Wycinanka kurpiowska z Puszczy Zielonej

Wycinankarstwo kurpiowskie z Puszczy Zielonej jest związane z obszarem północnego Mazowsza, z regionem Kurpie Zielone, obecnie powiat ostrołęcki i częściowo łomżyński. Wycinankarstwo kurpiowskie to umiejętność wycinania, przy pomocy nożyc do strzyżenia owiec z kolorowego, błyszczącego, gładkiego papieru, ozdób o motywach florystycznych, zoo- i antropomorficznych, zaczerpniętych z otaczającego krajobrazu przyrodniczo-kulturowego.

Do najbardziej wyróżniających się form należą: ażurowe firanki i taśmy zakończone ząbkami, drzewka i zielka, leluje, gwiazdy, wycinanki figuralne (ptaki, koniki, jeźdźcy na koniach) i tematyczne (np. las). Wycinanki te są najczęściej jednobarwne z jedną lub więcej osią symetrii, choć zdarza się, szczególnie wśród wycinanek figuralnych, że są one wielobarwnymi wycinanko-naklejankami.

Historia wykonywania wycinanek oraz ich wykorzystywania do przystrajania okien i ścian wnętrza domów sięga na terenach Kurpiowszczyzny połowy XIX wieku, a od lat 30. XX wieku zyskuje także odbiorców spoza rodzimego środowiska, przez co staje się jedną z form rękodzieła artystycznego. Wycinanka kurpiowska jest wyrazem wrażliwości estetycznej i wysokich umiejętności manualnych twórców. Wycinankarstwo stało się ważnym oraz żywym elementem kultury i tożsamości kurpiowskiej.

Krzyżoki w Borkach Małych

Zjawisko nazywane Krzyżoki (inne nazwy: boreckie krzyżoki, brama wielkanocna w Borkach Małych) występuje na trenie sołectwa Borki Małe, gmina Olesno, woj. opolskie. Według depozytariuszy tradycja ta sięga przełomu XIX i XX wieku.

Przejawia się tym, iż 12 kawalerów przez okres Wielkiego Postu przygotowuje bramę z wydmuszek kurzych jaj (ok. 5000 sztuk). Wieszana jest ona wieczorem w Wielką Sobotę, pomiędzy drzewami. W tym czasie dwóch innych członków grupy przygotowuje jajecznicę z części jaj (ok. 180 sztuk) dla całej grupy. Jest ona wspólnie spożywana w nocy, już po zawieszeniu bramy. Po zachodzie księżyca krzyżoki udają się do kościoła, gdzie po odśpiewaniu pieśni wielkanocnej zabierają figurę Zmartwychwstałego Chrystusa oraz chorągwie kościelne i przy dźwiękach dzwonów rozpoczynają obchód pól wokół wsi. Śpiewają przy tym pieśni wielkanocne, prosząc o urodzaj. Procesja kończy się ok. 6.00 rano na placu przed kościołem, tuż przed rezurekcją. Krzyżokami – jak nazywani są członkowie grupy pielęgnującej tradycję – mogą być tylko kawalerowie, w liczbie 12. Są oni wybierani przez całą grupę, która nie ma formalnego przywódcy. Kiedy któryś z nich zamierza wziąć ślub, w ostatnim roku uczestnictwa może nieść wspomnianą figurę. Następnie na jego miejsce dobiera się nowego krzyżoka. Opisywana tradycja jest mocno osadzona w lokalnej społeczności, żywa i przyczynia się do umacniania tożsamości mieszkańców wsi.

Babski Comber na Śląsku Opolskim

Babski comber to wywodząca się ze średniowiecza ludowa zabawa zapustna, odbywająca się zazwyczaj w tłusty czwartek. Według jednej z hipotez, zwyczaj ten trafił do Polski w wiekach średnich za sprawą osadników niemieckich i pochodzi od słowa Schemper (maska) lub zampern (biegać w masce). Zygmunt Gloger w swojej „Encyklopedii Staropolskiej” z 1900 r. wspomina o zabawie nazywanej cumber lub cumper, organizowanej przez wiejskie dziewczyny.

Babski comber na Śląsku był powszechny i miał wiele odmian lokalnych – cechą wspólną było pobieranie daniny od świeżo zaślubionych i ich wykupywanie się datkami lub wódką. Podczas zabaw kobiety tańczyły stare, ludowe tańce. Modne było również śpiewanie ludowych przyśpiewek. Dawniej comber był niezwykle huczną zabawą zamężnych kobiet, które umawiały się – pocztą pantoflową – w określonym miejscu i w określonym czasie. Czas i miejsce tej imprezy było tajemnicą pilnie strzeżoną przed mężczyznami.

Na spotkania kobiety stawiały się cudacznie ubrane i wymalowane. Przebierały się w rozmaite stroje, zakładały maski, a potem stawały do konkursów na najdowcipniejsze i najzabawniejsze przebranie. Niekiedy zabierały ze sobą miotły, kosy, misy – wszystko, za pomocą czego mogły wzniecać hałas i co mogło przydać się w czasie zabawy. Przede wszystkim babski comber był na Śląsku Opolskim wtajemniczeniem młodych mężatek. Była to zabawa wyłącznie kobiet, kończąca okres zapustów.

Dzisiaj, bardzo często babskie combry odbywają się przy okazji Dnia Kobiet i przybierają coraz bardziej masowy charakter. Spełnia rolę zabawy karnawałowej w damskim gronie. W zabawach uczestniczą kobiety w różnym wieku, o różnym statusie społecznym, światopoglądzie, czy narodowości. Zabawa ma charakter międzypokoleniowy – biorą w niej udział babcie, córki oraz wnuczki. Zwyczaj jest kultywowany przez grupy kobiet, które definiują tę tradycję jako swoje dziedzictwo.

Boże Ciało z tradycją dywanów kwietnych w Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce

Tradycja dywanów kwietnych, przygotowywanych przez mieszkańców wsi Klucz, Olszowa, Zimna Wódka oraz Zalesie Śląskie w woj. opolskim jest związana z obchodami Bożego Ciała – jednego z ważniejszych świąt w liturgii kościoła katolickiego. Zjawisko występuje na obszarze Śląska Opolskiego, na terenie dwóch gmin: Ujazd i Leśnica. Na Śląsku Opolskim procesje Bożego Ciała są ważnym wydarzeniem dla społeczności lokalnych, których przedstawiciele wspólnie przygotowują swoje parafie na uroczystości związane z przebiegiem procesji Bożego Ciała. W ten sposób wyrażają swoje przywiązanie do miejsca zamieszkania, identyfikując się z działaniami podejmowanymi przez członków wspólnoty parafialnej.

W kultywowanie tradycji zaangażowane są całe, wielopokoleniowe rodziny, które każdego roku angażują się w układanie dywanów kwietnych. Zjawisko istnieje nieprzerwanie od ponad 120 lat, jest przekazywane na drodze bezpośredniej transmisji międzypokoleniowej. Układanie dywanów kwietnych z okazji Bożego Ciała jest czynnością integrującą depozytariuszy, którzy dbają o to, by tradycja nie zaginęła oraz by w jej kultywowaniu brały udział kolejne pokolenia. Zjawisko stanowi wyróżnik kulturowy i przyczynia się do budowania tożsamości lokalnej i regionalnej.

Do Krajowego rejestru dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego został wpisany:

Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych z Targami Sztuki Ludowej

Festiwal w to ogólnopolskie przedsięwzięcie odbywające się nieprzerwanie od 53 lat w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą. Przez 4 dni trwania festiwalu na Dużym i Małym Rynku odbywają się koncerty, warsztaty tańca i śpiewu ludowego, zabawy taneczne, spotkania z artystami ludowymi, prezentowane są widowiska teatralne, wystawy i projekcje filmów, a także odbywa się seminarium folklorystyczne.

Na Dużym Rynku organizowane są Targi Sztuki Ludowej – największy plenerowy kiermasz rękodzieła ludowego, podczas którego wielu twórców dokonuje pokazów warsztatowych tworzenia swoich wyrobów. Eliminacje i przeglądy służące wyłonieniu artystów, prezentujących najbardziej reprezentatywny regionalny repertuar i styl wykonania odbywają się niemal w całej Polsce.

Depozytariuszami są artyści ludowi – śpiewacy, członkowie grup śpiewaczych, soliści instrumentaliści i członkowie kapel - dorośli, młodzież i dzieci oraz twórcy ludowi z całej Polski. Co roku w festiwalu bierze udział ok. 120 kapel, grup śpiewaczych, solistów śpiewaków i instrumentalistów oraz grup w kategorii Duży-Mały, łącznie ok. 800 osób. W odbywających się podczas festiwalu Targach Sztuki Ludowej rokrocznie bierze udział ok. 100 twórców.

Krajowa Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego

Polska ratyfikowała Konwencję UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego i rozpoczyna systemowe działania na rzecz promocji i upowszechniania wiedzy o niedocenianych dotychczas elementach naszej tożsamości.

Niematerialne dziedzictwo kulturowe to tradycje i przekazy ustne, w tym również język, sztuki widowiskowe, zwyczaje, rytuały i obrzędy świąteczne, a także wiedza i umiejętności, związane z rzemiosłem tradycyjnym. Daje ono podstawę do określania własnej tożsamości poszczególnym osobom i całym grupom - społecznym, narodowym, etnicznym, religijnym. Pozwala na znalezienie i nazwanie wspólnych wartości i celów, a także sposobów funkcjonowania. Przyczynia się również do wzrostu poszanowania dla różnorodności kulturowej oraz jest źródłem inspiracji dla ludzkiej kreatywności.

Krajową listę prowadzi Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a wnioski o umieszczenie zjawisk dziedzictwa niematerialnego na Liście przyjmuje Narodowy Instytut Dziedzictwa. Wnioski mogą być składane przez społeczności lokalne, organizacje pozarządowe, instytucje i osoby prywatne. Szczegółowe informacje na temat procedury znajdują się na stronie niematerialne.nid.pl