Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu - Archiwum

[[jQueryInclude?preset=slides]]

fot. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu

fot. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu

fot. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu

fot. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu

Wystawę poświęconą ruchowi oporu w byłym niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz-Birkenau można oglądać w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Wystawa została otwarta w 78. rocznicę przybycia do obozu koncentracyjnego Auschwitz pierwszego masowego transportu 728 mężczyzn z więzienia w Tarnowie, obchodzonej  jako Narodowy Dzień  Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych i Obozów Zagłady.

Wystawa zlokalizowana jest na parterze bloku 11, który w czasie funkcjonowania obozu pełnił funkcję aresztu obozowego. Na jego dziedzińcu znajduje się Ściana Śmierci, gdzie rozstrzelano ponad pięć i pół tysiąca ludzi, w znacznej mierze zaangażowanych w działania ruchu oporu przeciw okupantowi hitlerowskiemu. Były to osoby skazane na śmierć w trybie „specjalnego potraktowania” (Sonderbehandlung), czyli na wniosek lokalnych placówek niemieckiej policji bezpieczeństwa, który zatwierdzał Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy. Od lutego 1943 r. sąd obradował na terenie samego obozu Auschwitz, a więźniów pozostających do dyspozycji policji określanych w obozie z tego względu jako „policyjnych” przetrzymywano do czasu rozprawy w początkowej fazie w bloku 2a, a następnie w bloku 11.

W podziemiach bloku 11 znajduje się cela, w której 14 sierpnia 1941 r. zamordowany został franciszkanin, św. Ojciec Maksymilian Maria Kolbe, beatyfikowany i kanonizowany przez św. Jana Pawła II. Podziemia te są także miejscem, gdzie zapoczątkowano mordowanie ludzi Cyklonem B w Auschwitz. Dla zwiedzających dostępne są podziemia tego bloku oraz jego parter z nową wystawą. Po zgłoszeniu obsłudze jest możliwość wejścia na piętro, gdzie znajduje się stara wystawa.

Ze względu na to, iż w ciągu ostatnich kilkunastu lat liczba odwiedzających Miejsce Pamięci wzrosła niemal pięciokrotnie, Muzeum ze względów techniczno-budowlanych (przeciążenia tras ewakuacyjnych, warunki przeciwpożarowe, bezpieczeństwo odwiedzających, zły stan stropów) nie jest w stanie w pełnym zakresie udostępnić w historycznym bloku 11 trzech kondygnacji (piętra, parteru i piwnic). Warunki techniczne historycznego budynku nie pozwalają na wprowadzanie do sal wystawowych na piętrze większych grup odwiedzających – dotąd możliwe to było dla ograniczonej liczby zwiedzających (maksymalnie 30 osób jednocześnie) po wcześniejszym ustaleniu z obsługą odwiedzających Muzeum. Ważne jest, aby blok 11 zwiedzali wszyscy odwiedzający Miejsce Pamięci dlatego Muzeum zdecydowało się na skupienie ruchu odwiedzających na dwóch kondygnacjach, które zachowały historyczny wygląd z czasów funkcjonowania obozu (piwnice i parter). Ze względu na stale rosnącą liczbę odwiedzających wypracowano także optymalne pod względem ewakuacji rozwiązanie ruchu osób odwiedzających budynek.

Wiele lat temu w dwóch salach na parterze bloku 11 znajdowała się niewielka prezentacja złożona z kilku paneli dotycząca egzekucji oraz historii więźniów policyjnych i „wychowawczych”. Jednak wykonane dekady temu tablice były w takim stanie, iż zdecydowano się na zamknięcie tej części wystawy. Teraz w salach tych znalazła się nowa wystawa o ruchu oporu. Konstrukcja nowej ekspozycji nie zaburza autentyzmu samych pomieszczeń. Zmiana wystawy była konieczna z kilku powodów związanych przede wszystkim z rozwojem badań na temat historii Auschwitz, ale także zmianą pokoleniową wśród odwiedzających Miejsce Pamięci. Dotychczasowa ekspozycja prezentowała najczęściej masowość dokonanej przez Niemców zbrodni, natomiast nowa narracja została rozszerzona m.in. o losy konkretnych osób i indywidualny wymiar zbrodni.

W salach bloku 11 znajdowały się poobozowe prycze. Nie stanowiły one jednak wyposażenia sal w czasie istnienia obozu. Nie były to zatem te same prycze, na których „spali przed śmiercią więźniowie”. Teraz dla bezpieczeństwa konserwatorskiego zostały one przeniesione do poobozowych bloków 2 i 3. Są to tzw. bloki rezerwatowe. Ich wnętrza zachowały się w stanie niemal nienaruszonym od czasu wyzwolenia obozu, a dzięki przeprowadzonej kilka lat temu pełnej konserwacji panują w nich odpowiednie i bezpieczne warunki klimatyczne. W samym bloku 11 odwiedzający cały czas mogą zobaczyć dwie inne sale z pełnym wyposażeniem (prycze, sienniki, zydle, stoły i szafy), a także salę, w której odbywały się posiedzenia sądu doraźnego. Ze względów bezpieczeństwa konserwatorskiego odwiedzający Miejsce Pamięci nie wchodzą do pomieszczeń, gdzie znajduje się oryginalne poobozowe wyposażenie. Zatem pozostawienie prycz (które oglądać można w innych salach parteru bloku 11) uniemożliwiałoby odwiedzającym poruszanie się po pomieszczeniu i dostrzeżenie oryginalnych poruszających napisów pozostawionych przez skazańców.

Ekspozycja nowej wystawy ukazuje historię ruchu oporu tworzonego przez polskich więźniów wojskowych i cywilnych – m.in. działalność rotmistrza Witolda Pileckiego oraz powołanego przez niego Związku Organizacji Wojskowej, jak również działania podejmowane przez więźniów z innych krajów: sowieckich jeńców wojennych, Czechów, Francuzów. Rotmistrzowi Pileckiemu poświęcono również odrębną część ekspozycji zamieszczając fragmenty meldunków powstałych na podstawie jego doniesień z obozu. Zwiedzającym udostępniono najważniejsze dokumenty przekazane przez obozowy ruch oporu takie jak lista 6868 nazwisk polskich więźniarek, które zginęły w obozie od sierpnia 1943 r. do stycznia 1945 r. czy fotokopie komór gazowych i krematoriów w Birkenau. Odrębną część wystawy stanowi zagadnienie konspiracji tworzonej przez więźniów Sonderkommando – ściśle odizolowanych grup więźniów, przede wszystkim pochodzenia żydowskiego, zmuszonych przez niemiecki aparat terroru do obsługi komór gazowych i krematoriów.

W bloku 11 dostępne są także wykonane na ścianach i belkach stropowych napisy wykonane przez tzw. „więźniów policyjnych” – Polaków przywożonych m.in. z więzienia śledczego w Mysłowicach od lutego 1943 r., którzy w tych salach oczekiwali na rozprawę i wyrok doraźnego sądu gestapo. Skazanych na karę śmierci rozstrzeliwano pod Ścianą Straceń lub likwidowano w krematoriach w Auschwitz II-Birkenau. Napisy, które pozostawili, znajdują się pod opieką konserwatorów. Mogą je teraz oglądać odwiedzający. Inskrypcje te, w opracowaniu dr. Adama Cyry pt. „Pozostał po nich ślad”, udostępnione zostały także na platformie Google Cultural Institute https://artsandculture.google.com/exhibit/5QLSTeQR2E--LA.

Historia bloku 11 jest ściśle związana z historią ruchu oporu w niemieckim obozie Auschwitz. Wielu członków organizacji konspiracyjnych było przetrzymywanych, przesłuchiwanych i torturowanych w obozowym więzieniu. Wielu rozstrzelano pod Ścianą Śmierci na dziedzińcu bloku 11. Udostępnienie pomieszczeń na parterze bloku 11 i zachowanie oryginalnych śladów pozostawionych tam przez więźniów to upamiętnienie zarówno historii więźniów policyjnych, innych ofiar egzekucji przez rozstrzelanie, a także członków obozowego ruchu oporu, którzy tam ginęli. Wszystkim im należy się pamięć i szacunek.