Польшча ў Беларусі

Крызіс “каранавіруса” ці хутчэй яго эканамічныя наступствы могуць разваліць Еўрапейскі саюз?

Цяперашнія падзеі, звязаныя з пандэміяй каранавіруса, і іх эканамічныя наступствы больш маштабныя,чым усе крызісы апошняга стагоддзя. Яскравым прыкладам, які паказвае маштаб праблем, з’яўляецца беспрэцэдэнтная колькасць беспрацоўных у ЗША, якая дасягнула праз 7 тыдняў 38,6 млн. 

Некалькі тыдняў таму я пісаў на старонках “FAZ”, што стратэгія зацягвання паясоў у перыяд крызісаў у 2007-2013 гг. не апраўдала сябе. Таму адказ ЕС павінен быць станоўчы і павінен стаць імпульсам для развіцця кантынента. Падчас драматычных перамен у сусветнай эканоміцы гэта павінен быць імпульс для інвестыцый у інфраструктуру, інавацыі і чалавека. Мы не можам застацца ззаду ўжо на самым пачатку гэтага новага глабальнага суперніцтва.

A якія будуць наступствы крызісу для маладых членаў ЕС – Польшчы і краін Вышаградскай групы? Ці можа крызіс паглыбіць эканамічны падзел паміж маладымі і старымі членамі ЕС?

Толькі сумесна мы можам дасягнуць добрых, еўрапейскіх вынікаў. Пандэмія каранавіруса сіметрычна закранула ўсю Еўропу, і сіметрычнай павінна быць таксама рэакцыя. Фіскальная і манетарная рэакцыя Цэнтральна-Усходняй Еўропы стала магчымай дзякуючы  прадуманай палітыцы, якая праводзілася ў апошнія гады. Адзін з двух інструментаў, Фінансавы шчыт, ужо трапіў у 170 тыс. кампаній, дзе працуюць 1,7 млн чалавек. Агульная вартасць пакета – гэта прыкладна 20% ВУП. Аднак наступствы крызісу датычацца ўсіх нас у аднолькавай ступені.

Я веру, што спакуса запуску “двух хуткасцей”, якая дастаткова часта з’яўлялася ў дыскусіях пра будучыню ЕС, цяпер, у зусім новых абставінах, будзе канчаткова адкінута, таму што асноўная ўмова поспеху антыкрызісных мер – захаванне прынцыпу салідарнасці ўсіх краін-членаў ЕС.    

У пэўным сэнсе гэта ўжо трэці раз, пасля фінансавага і міграцыйнага крызісаў, калі “хворы чалавек Еўропы”, які адчувае праблемы, знаходзіцца дзесьці на поўдні кантынента.  A здаровыя “тыгры” знаходзяцца ў Цэнтральна-Усходняй Еўропе і ў прынцыпе ўжо не патрабуюць дапамогі – такое ўражанне можа замацавацца. Як вы гэта бачыце?

Цяпер мы, перш за ўсё, павінны пазбягаць падзелу на хворых і здаровых. Гэта ацэначны і нават стыгматызацыйны падзел. У той час калі няма лепшай і горшай Еўропы. Ёсць адзіная Еўропа, якой патрэбны салідарнасць і супрацоўніцтва, бо толькі так яна можа выбрацца з гэтага крызісу мацнейшай. Той факт, што ў апошнія гады Польшча і краіны Вышаградскай групы развіваліся найбольш інтэнсіўна, спрыяе таму, што ў гэты складаны час мы можам дадаць еўрапейскай супольнасці больш сіл і свежасці.

Існуюць розныя канцэпцыі, як фінансаваць барацьбу з крызісам у ЕС. Германска-французская, нідэрландска-аўстрыйская, канцэпцыя Еўрапейскай камісіі. З пункту гледжання Польшчы, якая з іх здаецца найбольш адпаведнай і чаму? 

З пункту гледжання Польшчы найлепшай была б канцэпцыя, якая рэалізавала б прынцып гібкасці ЕС, “аб’яднанага ў разнастайнасці”. Ён павінен адказваць на розныя патрэбы краін, якія пацярпелі. 

Натуральна, што краінам з традыцыйна вялікай роляй турызму, будуць патрэбны іншыя інструменты падтрымкі, чым краінам, у якіх нацыянальны прадукт фарміруецца дзякуючы аўтамабільнай прамысловасці.  Яшчэ іншы інструментарый павінен быць даступны краінам, якія праз заняпад з часоў камунізму, патрабуюць палітыкі адзінства, інвестыцый у масты, дарогі, чыгунку, энергетыку.

На жаль, крызіс нясе страты ўсім нам. Аднак калі мы зможам хутка прыняць праграму адбудовы, новы еўрапейскі план Маршала, мы зможам перакаваць посткавідны заняпад у поспех, умацаваць Еўропу.

Цяпер там кіруе палітык, які перавярнуў дагары нагамі традыцыйную знешнюю палітыку ЗША і як ніхто з яго папярэднікаў спрыяе адчужэнню даўніх партнёраў. Вас як прадстаўніка Польшчы гэта павінна вельмі непакоіць.

Сапраўды, у апошні час парушаны крэдыт даверу паміж партнёрамі ў ЗША і ЕС, хоць я ўстрымаўся б ад пошуку вінаватых, асабліва толькі з аднаго боку. 

ЗША і Еўропа падзяляюць аднолькавыя каштоўнасці – дэмакратыю, годнасць і правы чалавека. Калі мы хочам, каб гэтыя каштоўнасці працягваліся і развіваліся, неабходна еўраатлантычнае супрацоўніцтва. 

Мы жывём у часы перамен, нестабільнасці, у небяспечную i дынамічную эпоху. Еўропа павінна паклапаціцца пра сваю бяспеку. Архітэктуру еўрапейскай і сусветнай бяспекі складана ўявіць без амерыканскага ўдзелу. Добрае, прадуманае супрацоўніцтва ЗША і Еўропы – гэта ўмова справядлівага сусветнага парадку.  

Яраслаў Говін, былы міністр, сваёй упартасцю дабіўся пераносу  прэзідэнцкіх выбараў, якія немагчыма было арганізаваць 10 мая. Гэта быў акт нелаяльнасці, ці асабіста вы можаце ўявіць сабе калісьці супрацоўніцтва з ім у чарговым урадзе?

Правыя з’яўляюцца шырокім палітычным лагерам, які аб’ядноўвае розныя плыні. Так было з самага пачатку, і без гэтага былі б немагчымы поспехі падчас выбараў.

Давер да палітычных партнёраў у рамках лагера правых з’яўляецца ўмовай эфектыўнай рэалізацыі вызначаных намі мэтаў. Гэты давер з’яўляецца нязменным і ён не пацярпеў падчас дыскусій і пастаноў, якія датычацца выбараў. 

 Хутка адбудуцца прэзідэнцкія выбары. Ці грамадзяне могуць быць упэўнены, што гэта будуць выбары “free and fair”, таксама для новага кандыдата найвялікшай апазіцыйнай партыі – Рафала Тшаскоўскага? І што выбары не будуць сумнеўнымі?

Прэзідэнцкія выбары, да якіх мы зараз рыхтуемся, згодна з дэмакратычнымі прынцыпамі будуць непасрэднымі, раўнапраўнымі, усеагульнымі, галасаванне будзе таксама тайным. Такімі яны былі і такімі заўсёды будуць, намёкі, што можа быць інакш, абсалютна недапушчальныя. 

Канечне, існуе палітычны выклік, звязаны з эпідэміялагічнай сітуацыяй, але перад такім выбарам стаялі таксама іншыя краіны, якія арганізавалі выбарчыя працэдуры. Аднак у Германіі, Францыі і Швейцарыі выбары не былі ўсеагульнымі і не датычылі выбару самага важнага чалавека ў дзяржаве. З гэтым звязаны больш высокі градус дыскусіі пра яго форму, чым у іншых краінах.

Сёння здаецца магчымай перамога аднаго з апазіцыйных кандыдатаў. Вы гатовы да суіснавання з прэзідэнтам з іншага лагера?

Прэзідэнта Анджэя Дуду падтрымлівае вялікая колькасць палякаў, і ён фаварыт на гэтых выбарах. Супрацоўніцтва з ім складваецца вельмі добра, што ў рэаліях пандэміі мае ключавое значэнне. 

Складваецца ўражанне, што “радыкальнае крыло” ў кіруючым лагеры, як яго назваў старшыня партыі Права і Справядлівасць Яраслаў Качынскі, ублытала людзей, якія змагаюцца за мадэрнізацыю краіны і тое, каб польская рыначная эканоміка стала таксама сацыяльнай і справядлівай эканомікай, у дадатковыя войны светапоглядаў (пра сексуальныя меншасці, гістарычную палітыку і г.д.). Ці не лепш зрабіць крок назад у гэтых войнах?

Спадар Качынскі сказаў таксама, што мы вельмі шырокае аб’яднанне, і гэта з’яўляецца крыніцай нашага поспеху.

Так, гэта праграма мадэрнізацыі. Аднак гэта не азначае, што мы адмовімся ад сваіх каштоўнасцей. Нашай мэтай з’яўляецца разумная мадэрнізацыя, якая не выракаецца традыцый. 

Гэта крыло ў вашым урадзе фарсіруе чарговыя змены ў судовай сістэме, за што хутка (наконт Вярхоўнага Суда) могуць пагражаць  фінансавыя санкцыі, а не толькі пагаршэнне іміджу. Вас гэта засмучае?

Арганізацыя судовай сістэмы належыць да суверэннага рашэння краін-членаў ЕС. Хачу падкрэсліць, што Польшча згодна з палажэннямі Канстытуцыі арганізуе правасуддзе такім чынам, каб яно было справядлівым, транспарэнтным і эфектыўным у рэалізацыі асноўных прынцыпаў. 

Назіраючы за падобнымі працэсамі ў іншых краінах, я не заўважыў, каб назначэнне новага старшыні Вярхоўнага Суда Чэшскай Рэспублікі Пятра Андзялошы ці былога палітыка ХДС Штэфана Харбарта старшынёй Канстытуцыйнага трыбунала шырока абмяркоўвала і крытыкавала Еўрапейская камісія? Польшча заўсёды гатова да дыялогу, прымае ў ім актыўны ўдзел, аднак ён павінен адбывацца ў атмасферы разумення і павагі да закона і гістарычных абставін.

Пасля аб’яднання Германіі адбылася люстрацыя суддзяў і пракурораў з ГДР. Засталося толькі 30%. У Польшчы ніколі не было магчымасці ачысціцца як Германія ад рэштак камуністычнай сістэмы.

 

Аднак у 2020 годзе гаворка ідзе галоўным чынам не пра персаналіі, старшыня партыі Права і Справядлівасць імкнецца, перш за ўсё, да абмежавання “checks and balances”, і ў судовай сістэме, і ў СМІ. Іх існаванне ён слушна ўспрымае як тормаз для планаў улад.   

Усе меры прымаюцца ў межах права і вынікаюць з палажэнняў Канстытуцыі і законаў. Гэту дыскусію я мог бы звесці да нахабнага выказвання аднаго з дэпутатаў тагачаснай кіруючай партыі, які ў 2014 годзе гаварыў, што “калі пераможаце на выбарах, тады будзеце галасаваць за што заўгодна”. Аднак ужо пяць гадоў мы сутыкаемся са сцвярджэннем, што мы не можам прымаць законы, нягледзячы на наша дэмакратычнае права. Права, пацверджанае падчас леташніх парламенцкіх выбараў.

Ягелонскі клуб пасля 2015 года напісаў, што партыя Права і Справядлівасць здолее знішчыць старую сістэму, але не здолее пабудаваць новую. Падзеі апошніх месяцаў пацвярджаюць гэты прагноз?

Якое памылковое меркаванне. Гэта дазволіла перабудаваць сацыяльны лад, перамагчы крайняе ўбоства сямей (адно з найбольшых у Еўропе), зменшыць сацыяльную няроўнасць. Мы стварылі таксама эфектыўную сістэму інстытутаў развіцця. У нас атрымалася перавесці ў лічбавы фармат сістэму аховы здароўя і шмат сацыяльных паслуг. Мы рэалізуем шэраг інфраструктурных праектаў. Я мог бы яшчэ доўга пералічваць, але я імкнуся да таго – нягледзячы на ярлык, які нам спрабуюць прыклеіць – што мы, перш за ўсё, палітычная сіла мадэрнізацыі, стварэння эфектыўных грамадскіх інстытутаў, лепшага сацыяльнага забеспячэння.