229. godišnjica Trećemajskog ustava
03.05.2020
Ustav koji je 3. maja 1791. u Varšavi usvojio Sejm Republike Poljske (kasnije nazvan Veliki) bio je u Evropi prvi, a u svijetu drugi moderni ustav.
Kreatori ustava, crpeći inspiraciju iz političke misli i filozofije evropskog prosvetiteljstva i američkog ustava usvojenog 1787. godine, vjerovali su da vlast treba da služi boljitku cijelog naroda, a ne samo interesima privilegovanih klasa. Ustav je trebalo da pokrene dalje reforme usmjerene jačanju države. Akcije koje su u to vrijeme predstavnici društvenih elita preduzimali da bi Poljsku zaštitili od prijetnji susjeda i danas su primjer odgovornosti. Konačna podjela Poljske od strane Austrije, Pruske i Rusije 1795. dovela je do gubitka nezavisnosti. Ko-autori Trećemajskog ustava, Ignaci Potocki i Hugo Kolontaj su, nakon mnogo godina, ocijenili da je ustav bio "posljednja želja i testament umiruće domovine".
Proslave Trećemajskog ustava bile su zabranjene tokom podjela Poljske. Nakon što je Poljska ponovo stekla nezavisnost nakon Prvog svjetskog rata, godišnjica Trećemajskog ustava priznata je kao nacionalni praznik 1919. godine. Za vrijeme njemačke i sovjetske okupacije, praznik Trećemajskog ustava je bio zabranjen. Nakon Drugog svjetskog rata, komunističke vlasti u Varšavi željele su da likvidiraju proslave 3. maja zbog pozivanja na tradiciju poljske nezavisnosti i njihov nacionalno-katolički karakter. Istovremeno je kao alternativa promovisan i predstavljan Praznik rada. Dugi niz godina nije bilo državnih ceremonija povezanih sa godišnjicom Trećemajskog ustava, a svi pokušaji da se praznik proslavi obično su završavali pritvorima i šikaniranjima. Godine 1990., nakon pada komunizma i ponovnog suvereniteta Poljske, vraćena je i predratna tradicija i 3. maj je iznova proglašen nacionalnim praznikom.