Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad

Często w trakcie wykonywania inwentaryzacji przyrodniczej, stanowiącej jeden z podstawowych etapów przygotowania inwestycji drogowej, stwierdza się występowanie rzadkich i chronionych gatunków roślin. Taką sytuację mieliśmy przy budowie autostrady A2, gdzie w kolizji z projektowanym przebiegiem autostrady znalazły się stanowiska okazałych i cennych gatunków storczyków. W związku z tym podjęto decyzję o przeniesieniu kilkudziesięciu egzemplarzy stoplamka krwistego (Dactylorhiza incarnata) i stoplamka szerokolistnego (Dactylorhiza majalis) na nowe stanowiska. Nowa lokalizacja została wybrana po przeanalizowaniu występującej na niej warunków siedliskowych i dokonaniu oceny jej przydatności dla trwania populacji roślin w nowym miejscu.

Ze względu na harmonogram budowy autostrady i rozpoczęcie robót ziemnych w sezonie zimowym, wyznaczono strefę ochronną obejmującą stanowiska storczyków. W strefie tej do czasu przesadzenia roślin wstrzymano odhumusowanie i inne prace mogące mieć wpływ na pozostawione w ziemi kłącza i bulwy. W okresie wegetacyjnym (maj, czerwiec) potwierdzono występowanie (kwitnienie) chronionych gatunków stoplamków. Pojedyncze osobniki i ich zgrupowania oznakowano w terenie palikami z tabliczką informacyjną, aby łatwo było je zlokalizować kiedy przekwitną. W lipcu i sierpniu przygotowano stanowisko zastępcze, na które planowano przesadzić rośliny. Teren wykoszono i ogrodzono palikami oraz taśmą. We wrześniu przystąpiono do zasadniczych prac. Należało wybrać dzień o jak najlepszych warunkach pogodowych, tj. z umiarkowanym zachmurzeniem i temperaturą ok. 22^oC, a także przed  prognozowanymi, dłuższymi opadami deszczu.

Przenoszenie roślin wykonano pod nadzorem przyrodniczym specjalistów botaników przy zachowaniu warunku ograniczenia do niezbędnego minimum niszczenia roślin i ich siedlisk. Do głębszego podkopania miejsc występowania roślin użyto koparki. Następnie przy użyciu narzędzi ręcznych rośliny wykopywano z bryłą ziemi o wymiarach ok. 30 x 30 x 30 cm. Wykopane osobniki przetransportowano i posadzono w nowej lokalizacji. Oczekujemy, że rośliny zaaklimatyzują się w nowym miejscu, a populacja rzadkich i chronionych storczyków będzie się pomyślnie rozwijać.

Istotną kwestią przy realizacji inwestycji drogowej jest wpływ budowy drogi na warunki funkcjonowania obszarów chronionych zlokalizowanych w jej bliskim sąsiedztwie. W celu oceny tego oddziaływania prowadziliśmy monitoring na terenie rezerwatu przyrody Horowe Bagno zlokalizowanego obok niedawno wybudowanej drogi ekspresowej S8. Rezerwat obejmuje obszar wilgotnych lasów i torfowisk. W związku z tym badania skupiały się na monitoringu stosunków wodnych na terenie obszaru chronionego. Monitoring rozpoczęto przed rozpoczęciem prac budowlanych i zakończono po upływie roku po oddaniu drogi do eksploatacji. Założono 13 piezometrów oraz łatę wodowskazową na cieku odwadniającym teren rezerwatu.

Obserwacje prowadzono w 14-dniowych odstępach, w miesiącach kwiecień - październik. Mierzono poziom zwierciadła wody gruntowej stabilizujący się  w studzienkach (piezometrach). W tym celu odpowiednio przeszkoleni pracownicy wykorzystywali miernik akustyczny czyli tzw. świstawkę hydrogeologiczną oraz taśmę mierniczą. Przy opracowaniu wyników korzystano, m.in. z wykresów panujących temperatur i opadów atmosferycznych dla Warszawy. Wyniki kilkuletniego monitoringu nie wykazały niekorzystnego wpływu budowy drogi na warunki gruntowo-wodne w rezerwacie. Poziom wody gruntowej nie ulegał większym wahaniom w trakcie realizacji inwestycji i w głównej mierze zależał od rozkładu i wielkości opadów na terenie rezerwatu.

W związku z realizacją S2 Południowej Obwodnicy Warszawy, organ ochrony środowiska nałożył obowiązek wykonania kompensacyjnych działań przyrodniczych na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Ostatecznym efektem prac będzie wprowadzenie wybranych gatunków rzadkich i chronionych zwierząt, tj. ryb (strzebla błotna), płazów (kumak nizinny, traszka grzebieniasta) i bezkręgowców (rak błotny) do czterech zbiorników wodnych zlokalizowanych na terenie parku. Po dokonaniu wyboru odpowiednich zbiorników przystąpiono do ich powiększenia i pogłębienia. Ponadto oczyszczono je i doświetlono poprzez usunięcie zakrzaczeń. Bezpośrednie otoczenie zbiorników zostało równomiernie rozplantowane z pozostawieniem elementów naturalnych, takich jak karpy i gałęzie. W celu ułatwienia dostępu płazom wyprofilowano również brzegi, łagodząc ich spadek w wybranych miejscach linii brzegowej. Roboty prowadzono późną jesienią, pod stałym nadzorem przyrodniczym i z zachowaniem niezbędnych środków ograniczania ich wpływu na środowisko.

Podobnie jak przy zakładaniu akwarium, z wpuszczeniem zwierząt należy poczekać aż ustabilizują się warunki siedliskowe. W przypadku zbiorników zlokalizowanych na terenie parku krajobrazowego może to potrwać nawet kilka sezonów wegetacyjnych. Aktualnie prowadzone są obserwacje i badania ukierunkowane na ocenę osiągania przez akweny optymalnych dla poszczególnych gatunków warunków. Czekamy na odpowiedni moment kiedy będziemy mogli introdukować zwierzęta do zbiorników wodnych. Będzie to wykonywane stopniowo w kolejnych sezonach wegetacyjnych. Dodatkowym efektem projektu kompensacji przyrodniczej jest realizacja kładki pieszej po której poprowadzono ścieżkę edukacyjną przez tereny podmokłe. Ścieżka zapewnia dostęp do zbiorników i pozwala turystom poznawać atrakcje przyrodnicze parku krajobrazowego.

Zdarza się, że realizowana inwestycja drogowa koliduje z siedliskiem występowania pożytecznych gatunków zwierząt. Za takie należy uznać mrówki, w szczególności gatunki podlegające ochronie. W trakcie realizacji drogi ekspresowej S7 stwierdzono w pasie drogowym występowanie mrowiska mrówki rudnicy. Po otrzymaniu odpowiednich zezwoleń przystąpiono do realizacji projektu przeniesienia gniazda i kolonii na nowe miejsce. Kilka tygodni przed przeniesieniem mrowisko zostało zabezpieczone. Otoczono je plastikowym ogrodzeniem i deskami. W tym czasie na budowie wokół rozpoczęto już prace ziemne związane z realizacją S7.

W dniu przeniesienia usunięto tymczasowe zabezpieczenie. Przygotowano również docelowe miejsce przeniesienia w lesie, poprzez zdjęcie warstwy humusu z powierzchni ok. 2 kw. i wykopanie niewielkiego dołka głębokości ok. 50 cm. Przeszkoleni i odpowiednio zabezpieczeni pracownicy, przy użyciu łopat przenieśli główny substrat mrowiska z robotnicami, królową i jajami do niewielkiej plastikowej przezroczystej skrzyni. Obok mrowiska rozścielono geowłókninę. Przy pomocy chwytaka HDS przeniesiono pozostałą część mrowiska wraz z ziemią i owadami nad geowłókninę, którą owinięto chwytak wraz z zawartością. Mrówki w skrzyni plastikowej i w chwytaku przewieziono ok. 3 km od placu budowy na miejsce docelowe w borze sosnowym.  Po dotarciu na miejsce przeniesienia najpierw do przygotowanego zagłębienia wysypano zawartość czerpaka,  a następnie przy użyciu łopat ostrożnie umieszczono na tym substrat i mrówki ze skrzyni. Całość przeniesionego mrowiska osłonięto chrustem i gałęziami sosnowymi z igliwiem w celu ograniczenia nasłonecznienia i wysychania. Na czas aklimatyzacji w nowym miejscu wokół mrowiska ustawiono tymczasowy płotek z żerdzi i siatki plastikowej. Nadzór przyrodniczy został zobligowany do kontroli żywotności przeniesionej kolonii mrówek przez rok oraz do przekazania sprawozdania do organu ochrony środowiska.