Straż Skarbowa i jej burzliwe losy
- Służba Celno-Skarbowa jest stosunkowo nową formacją, jednak sama jej idea sięga czasów gdy Polska odzyskiwała niepodległość.
- To właśnie wtedy miała powstać Straż Skarbowa, której losy były bardzo burzliwe.
- W Polsce ścierały się w tym czasie różne pomysły na organizację organów zobowiązanych do ochrony granic, prowadzenia kontroli skarbowej oraz organów celnych.
Od momentu rozpoczęcia swoje działalności w początkach 1918 r. Ministerstwo Skarbu wielokrotnie optowało za powołaniem korpusu Straży Skarbowej wzorowanej na austriackiej straży skarbowej - Finanzwache. Stanowiła ona umundurowany i uzbrojony korpus, przeznaczony do kontrolowania podatków pośrednich i ceł oraz pełniła nadzór nad produkcją i obrotem wyrobów monopolowych podległych akcyzie, a także kontroli granicznej na lądzie i na wodach przybrzeżnych.
Tworzenie Straży Skarbowej rozpoczął rząd Jana Kantego Steczkowskiego (funkcjonujący w okresie od kwietnia do września 1918 r.). Przyjęto w tym okresie Tymczasowy Statut Organizacyjny i Regulamin Służbowy Straży Skarbowej. Pierwsze szkolenia strażników odbywały się na początku października 1918 r. na warszawskich Błoniach. Straż miała strzec granic państwa i współdziałać w poborze podatków.
Według planów z listopada 1918 r. do służby na granicy planowano użyć tysiąca strażników. Drugie tyle miało pełnić obowiązki wewnątrz kraju. W związku z tym Ministerstwo Skarbu zwróciło się do Ministra Spraw Wojskowych o przydzielenie Straży Skarbowej dwóch tysięcy karabinów z bagnetami i tyleż szabel.
W okresie odzyskiwania niepodległości ścierały się różne koncepcje i pomysły na ochronę granic, organizację kontroli skarbowej i władz celnych. Ministerstwo Skarbu optowało za austriackim modelem straży skarbowej. Ministerstwo Spraw Wojskowych było zwolennikiem modelu rosyjskiego. Dodatkowo trudności organizacyjne i duża liczba zadań spowodowały, że postanowiono wybrać model pośredni i rozdzielić kwestię ochrony granic i kontroli skarbowej. Powstało kilka formacji granicznych podległych Ministerstwu Spraw Wojskowych.
W styczniu 1920 r. Minister Skarbu zarządził zmianę nazwy Straży Skarbowej na Kontrolę Skarbową. Inspektorzy Kontroli Skarbowej mieli siedziby w miastach powiatowych. Do ich zadań należało sprawowanie kontroli i nadzoru nad przedsiębiorstwami zajmującymi się produkcją, handlem i przechowywaniem wyrobów akcyzowych i monopolowych.
W międzyczasie powrócono do koncepcji, zgodnie z którą Ministerstwo Skarbu miało nie tylko odpowiadać za administrację celną, ale również za kwestię ochrony granic. Powstały Bataliony Celne, a docelowo, organizowana od 1921 roku, Straż Celna. Ministerstwu Skarbu podlegała więc równocześnie Staż Celna i Kontrola Skarbowa. Postanowiono więc, w połowie lat 20. wrócić do koncepcji Straży Skarbowej, która miała powstać z połączenia dwóch wymienionych wcześniej organów. Plany były bardzo zaawansowane, na co dowodem jest prezentowany projekt ustawy o Straży Skarbowej z lutego 1926 r.
Projekt nie został jednak wdrożony. Powodem były zmiany polityczne wywołane przewrotem majowym oraz napięta sytuacja międzynarodowa, w szczególności w stosunkach polsko-niemieckich.
Unikalnym eksponatem z tego okresu jest Książka poborowa detalicznych sprzedawców wyrobów tytoniowych. Należała ona do Spółdzielni Siła w Mostach (obecnie Białoruś). W książce używanej w latach 30. XX wieku widoczna jest plomba z pieczęcią Posterunku Straży Skarbowej Nr 191. Co ciekawe używano pieczęci jeszcze z początku lat 20., mimo że formacji już w latach 30. nie istniała.
Zobacz też inne historie w ramach wystawy Jak to dawniej bywało – z kart historii podlaskiej KAS
#HistoriaPodlaskiejKAS
