Komenda Powiatowa
Państwowej Straży Pożarnej
w Świdnicy

„Bezpieczeństwo pożarowo-wybuchowe podczas eksploatacji urządzeń oraz aparatury medycznej wykorzystującej tlen medyczny w budynkach placówek medycznych.

Szanowni Państwo.

W związku z występującymi licznymi pożarami na całym świecie, w placówkach usług medycznych takich jak szpitale, przedstawiamy Państwu kilka istotnych informacji w zakresie oceny bezpieczeństwa i wprowadzenia odpowiednich działań zapobiegawczych dla pomieszczeń, w których występuje aparatura medyczna wykorzystująca tlen medyczny.

Od początku pandemii w marcu 2020 r. w wyniku pożarów w szpitalach w różnych krajach na całym świecie doszło do śmierci blisko 70 osób, z których większość stanowili pacjenci w skrajnie ciężkich stanach spowodowanych COVID-19. Część z tych pożarów spowodowanych było usterkami elektrycznymi. Wszystkie one cechowały się bardzo szybkim rozprzestrzenianiem się ognia (płomieni). Łatwość zapłonu i szybki rozwoju pożaru są typowymi oznakami obecności atmosfery bogatej w tlen.

Przykładowe pożary w szpitalach z pacjentami COVID-19

29 czerwca 2020 r. usterka elektryczna jednego z generatorów zasilających układ klimatyzacji na oddziale intensywnej terapii w szpitalu w Aleksandrii w Egipcie, spowodowała pożar w wyniku którego zginęło 7 pacjentów chorych na COVID-19, a 9 pracowników szpitala zostało rannych. Wg świadków zdarzenia pożar charakteryzował się bardzo szybkim rozwojem i eskalacją płomieni – typowymi oznakami pożaru w obecności atmosfery wzbogaconej w tlen.

7 sierpnia 2020 r. na oddziale intensywnej terapii w prywatnym szpitalu w Ahmedabad w Indiach powstał pożar, w którym zginęło 8 pacjentów chorujących na COVID-19.

W dniu 14 listopada 2020 r. na oddziale COVID-19 w szpitalu Piatra Neamt w Bukareszcie doszło do pożaru, w wyniku którego zginęło 10 osób, z których wszyscy byli pacjentami leczonymi na COVID-19. Kolejne 4 osoby zostały ranne, w tym dwóch lekarzy. Pożar najprawdopodobniej spowodowało zwarcie w sprzęcie elektrycznym (wentylator). Ogień szybko się rozprzestrzenił ze względu na wysoki poziom tlenu w pomieszczeniu, w którym intubowano pacjentów.

W dniu 19 grudnia 2020 r. w wyniku pożaru aparatu do tlenoterapii o wysokim przepływie doszło do śmierci 10 pacjentów chorych na COVID-19 na szpitalnym oddziale intensywnej terapii w Gaziantep w Turcji.

W dniu 29 stycznia 2021 r. w wyniku pożaru w szpitalu Matei Bals w Bukareszcie zajmującym się pacjentami chorymi na COVID-19 zginęły 4 osoby.

Zagrożenia związane z atmosferą wzbogaconą w tlen

Atmosfera wzbogacona w tlen stwarza zagrożenie pożarowe/wybuchowe. Tlen posiada niebezpieczne własności, może przyspieszać zachodzenie reakcji chemicznych (np. spalania). Czysty tlen reaguje z powszechnie dostępnymi materiałami takimi jak olej czy smar powodując pożary.

W atmosferze wzbogaconej w tlen materiały mogą ulec łatwiejszemu zapaleniu, a pożary mają wyższą temperaturę i gwałtowniejszy przebieg niż w warunkach normalnych.

Potencjalnie zagrożenie stwarza także stosowanie produktów na bazie etanolu i rozpuszczalników organicznych jako środków czyszczących w atmosferach bogatych w tlen. Zapłon może być zainicjowany nawet na skutek tarcia oraz być spowodowany przez sam aparat tlenowy (np. niewłaściwa obsługa lub konstrukcja), a także przez czynniki zewnętrzne.

Obsługa instalacji tlenowych

Kwestie dotyczące prawidłowej obsługi instalacji tlenowych powinny co do zasady być określone przez służby szpitala zajmujące się zagadnieniami bezpieczeństwa i higieny pracy, na podstawie dostępnej dokumentacji projektowej (w szczególności dotyczącej wentylacji), Polskich Norm (np. PN-EN ISO 7396-1:2016), jak również dokumentacji techniczno-ruchowej oraz instrukcji obsługi, opracowanych przez producentów urządzeń do tlenoterapii.

Zalecenia dotyczące stosowania tlenoterapii w pomieszczeniach (obiektach) wykorzystywanych do zwalczania COVID-19.

1. Rozwiązania instalacji i urządzeń do tlenoterapii:

1. powinny być wykonane zgodnie z dokumentacją instalacji i urządzeń oraz uwzględniać przewidziane dla nich parametry i warunki pracy, jak również  procedury zarządzania ryzykiem, których celem jest m.in. identyfikacja podstawowych przyczyn i niebezpiecznych sytuacji (zob. np. Załącznik F do
   PN-EN ISO 7396-1:2016);
2. nie powinny negatywnie wpływać na warunki ochrony przeciwpożarowej,
   a w szczególności nie mogą ograniczać możliwości ewakuacji pacjentów oraz ingerować w funkcjonujące rozwiązania mające na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się pożaru (elementy oddzielenia przeciwpożarowego i inne elementy obiektu budowlanego, w których przejścia instalacyjne muszą być zabezpieczone pod względem przeciwpożarowym, a także drzwi, bramy lub inne zamknięcia przeciwpożarowe).

2. Zawory odcinające dopływ tlenu należy wyraźnie oznakować, a ponadto uwzględnić ich lokalizację na planach instrukcji bezpieczeństwa pożarowego.
3. Należy mieć świadomość zagrożeń związanych z powstaniem atmosfery wzbogaconej w tlen (powyżej 23,5 [%]) i zidentyfikować potencjalne miejsca, w których mogą one wystąpić. W tych przestrzeniach (pomieszczeniach lub miejscach) zasadne jest:

1. rezygnacja, a tam gdzie jest to niemożliwe ograniczenie do niezbędnego minimum stosowania materiałów palnych zwiększających ryzyko w omawianym zakresie, np. kremów z emolientami (których pozostałości na ubraniach i pościeli mogą wzmagać proces palenia się) oraz roztworów na bazie alkoholu etylowego, a przy ich stosowaniu zachowywanie ostrożności (np. usuwania nadmiaru materiału);
2. niedopuszczenie do używania otwartego płomienia i gorącego sprzętu oraz ścisłe kontrolowanie źródeł zapłonu, w szczególności w postaci:
   1. palącego się tytoniu (papierosów) oraz papierosów elektronicznych,
   2. iskier elektrycznych, które mogą być wytwarzane np. przez niektóre zabawki dziecięce oraz przy ładowaniu urządzeń elektrycznych i elektronicznych w przestrzeni łóżka pacjenta,
   3. urządzeń pracujących z wysoką częstotliwością lub laserowych źródeł światła – wszystkie mogą wytwarzać energię wystarczającą do spowodowania zapłonu (np. urządzenia wykorzystywane w diatermii chirurgicznej wytwarzają prąd zmienny o wysokiej częstotliwości do produkcji ciepła),
   4. urządzeń grzewczych (np. suszarek do włosów lub przenośnych podgrzewaczy potraw),
   5. wyładowań kardiowertera-defibrylatora,
   6. iskier wywoływanych elektrycznością statyczną;
3. unikanie stosowania olejów i smarów (w tym również na ubraniach lub dłoniach personelu obsługującego urządzenia do tlenoterapii), mogących ulec samozapłonowi w obecności tlenu;
4. stosowanie oznakowania bezpieczeństwa informującego o zagrożeniach związanych z możliwością występowania atmosfery wzbogaconej w tlen.

4. Wdrożenie okresowych kontroli (sprawdzeń) spełnienia wymagań, o których mowa w pkt. 3.
5. Zaleca się wietrzenie pościeli i odzieży osób przebywających w atmosferze wzbogaconej w tlen, zwłaszcza przed ich przemieszczeniem do innych pomieszczeń.
6. Przy ograniczonej wentylacji i kubaturze pomieszczeń oraz przy stosowaniu instalacji i urządzeń do tlenoterapii o dużej łącznej wydajności w stosunku do tej wentylacji i kubatury (w tym przede wszystkim urządzeń wysokoprzepływowych High Flow), jeżeli istnieje realna możliwość wzrostu stężenia tlenu w pomieszczeniu, należy przewidzieć środki do monitorowania tego stężenia oraz zastosowanie rozwiązań dodatkowych wspomagających wentylację, np. rozszczelnianie lub uchylanie okien.
7. Należy zapewnić odpowiednie przeszkolenie personelu obsługi urządzeń do tlenoterapii w zakresie zagrożeń związanych z użytkowaniem instalacji i urządzeń do tlenoterapii oraz zapobiegania tym zagrożeniom, a także postępowania w przypadku ich wystąpienia.
8. Należy zapewnić sprzęt do zwalczania zagrożeń pożarowych związanych z użytkowaniem przedmiotowych urządzeń i instalacji (np. dodatkowe gaśnice wodne mgłowe, koce gaśnicze).”