Prokuratura Okręgowa
w Sieradzu

Obchodzony 18 czerwca Międzynarodowy Dzień Przeciwdziałania Mowie Nienawiści to jedno z najważniejszych wydarzeń organizowanych przez ONZ. Dzieje się tak z uwagi na fakt, że mowa nienawiści jest wszechobecna we współczesnym świecie, w każdym praktycznie obszarze naszego życia. Choć nie stworzono w polskim systemie prawnym odrębnej regulacji dotyczącej stricte mowy nienawiści, to są zachowania z nią związane wyczerpujące znamiona przestępstwa.

Społeczna akceptacja mowy nienawiści może prowadzić do utrwalania się stereotypów i uprzedzeń. Skutkiem braku właściwej reakcji na to zjawisko mogą być także tzw. przestępstwa z nienawiści (ang. hate crimes).

Mowa nienawiści (ang. hate speech), zgodnie z definicją Komitetu Rady Europy, to każda forma wypowiedzi, która rozpowszechnia, propaguje lub usprawiedliwia nienawiść rasową, ksenofobię, antysemityzm lub inne formy nienawiści oparte na nietolerancji, w tym np. agresywny nacjonalizm, etnocentryzm, wrogość wobec przedstawicieli mniejszości, migrantów bądź imigrantów.

Język nienawiści to także wszelkiego rodzaju negatywne emocjonalnie wypowiedzi wymierzone przeciwko grupom lub jednostkom, ze względu na faktyczną lub domniemaną przynależność do określonej grupy.

Przyczynia się on do powstawania, rozpowszechniania oraz utrwalania negatywnych stereotypów dotyczących osoby lub grupy osób, a także może wspierać manipulowanie faktami i danymi.

Jednym z najbardziej powszechnych kanałów szerzenia mowy nienawiści jest Internet i umieszczane w sieci komentarze. Znajdują się one zarówno pod artykułami, jak i w mediach społecznościowych oraz na różnego rodzaju forach internetowych. Zapewniają tylko pozorną anonimowość ich autorów, przez co zawarty w nich poziom agresji jest niejednokrotnie bardzo wysoki.

Mowa nienawiści może występować zarówno w postaci słownej, ale też w formie grafiki, np. gifów, memów, ośmieszających czy poniżających filmów. Często bezrefleksyjnie są one kopiowane i rozsyłane wśród internautów. Formą mowy nienawiści mogą być także elementy gier, np. przedstawiające określoną grupę ludzi w negatywnym świetle, przypisujące im określone cechy, bądź zachęcające do ich eksterminacji. Treści umieszczane przez hejtera w sieci skierowane są pod adresem osób, np. ze względu na pochodzenie etniczne, rasę, wykonywany zawód, wiek, niepełnosprawność, wyznanie, tożsamość płciową, orientację seksualną, ale także wygląd, styl ubierania, rodzaj słuchanej muzyki, poglądy na istotne sprawy życia codziennego, niepełnosprawność, w tym intelektualną.

Oprócz wyrządzenia krzywdy moralnej i poniżenia osoby, do której są kierowane, nie przedstawiają one żadnych wartości merytorycznych. Co istotne, hejterskie komentarze adresowane do jednej osoby, będącej posiadaczem pewnej cechy (np. narodowość, kolor skóry, płeć, niepełnosprawność, wiek) dotykają wszystkie osoby, które tę cechę posiadają. Ten fakt znacząco zwiększa liczbę osób czujących się pokrzywdzonymi i czyni proceder mowy nienawiści czy przestępstw z nienawiści bardziej dotkliwy społecznie, niż się powszechnie uznaje.

W polskim kodeksie karnym mowa nienawiści nie jest przestępstwem jako takim, niemniej jednak istnieją przepisy, które umożliwiają walkę z tym zjawiskiem. Głównie mowa tu o art. 256 kk oraz art. 257 kk.

Art. 256 - Kto publicznie propaguje nazistowski, komunistyczny, faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Art. 257 – Kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub z takich powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Warto mieć także na uwadze inne regulacje wypełniające ustawowe znamiona czynu zabronionego, a pomocne w walce z tym zjawiskiem, takie jak np.:

• groźba karalna (art. 190 kk)
• uporczywe nękanie i wykorzystanie wizerunku (art. 190a. kk)
• zniesławienie (art. 212 kk)
• znieważenie innej osoby (art. 216 kk)
• złośliwe niepokojenie drugiego człowieka (art. 107 kw)

Pamiętajmy:

• nienawiści i hejtu nie da się niczym usprawiedliwić. U ich podłoża leżą najczęściej m.in. niskie poczucie własnej wartości, brak rzetelnej wiedzy, a także stereotypy dotyczące ludzi i otaczającej nas rzeczywistości;
• przyczyną hejtu bywa także strach przed innością – kulturową, religijną, seksualną oraz lęk i poczucie zagrożenia ze strony „innych” i „obcych”;
• powielanie nienawistnych treści, udostępnianie szyderczych, poniżających inne osoby tekstów, memów czy filmów to akceptacja hejtu i nakręcanie spirali nienawiści. Dlatego warto zastanowić się, zanim prześlemy dalej otrzymaną wiadomość;
• nienawiść i hejt to zjawiska bardzo powszechne, ale bywają też tragiczne w skutkach. Prowadzą do społecznej izolacji, szczególnie młodych ludzi, depresji, a także prób samobójczych;
• zanim napiszemy, udostępnimy lub polubimy jakiś komentarz w internecie, pomyślmy, czy niesie on za sobą istotny komunikat, czy nie zrani jego adresata, czy nie jest formą szyderstwa, dokuczenia i przede wszystkim, czy chcielibyśmy taki tekst usłyszeć pod swoim adresem.

Rodzicu:

• daj dziecku dobry przykład. Zwróć uwagę, w jaki sposób komentujesz otaczającą nas rzeczywistość i innych ludzi. Zastanów się, czy Twój język nie jest językiem nienawiści i uprzedzeń i nie eskaluje niechęci i nienawiści do drugiego człowieka;
• reaguj, gdy Twoje dziecko dotknie hejt. Porozmawiaj o sytuacji w szkole z wychowawcą lub pedagogiem szkolnym. Nie czekaj na eskalację problemu;
• nie bądź obojętny. Reaguj na mowę nienawiści i hejt w wykonaniu Twojego dziecka. Dziś może być ono ich autorem, jutro stać się jego ofiarą.