Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Bielsku Podlaskim

Na czym polega problem?

Miliony pracowników w całej Europie cierpią na zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą. Jak pokazują dane z szóstego europejskiego badania warunków pracy, około trzy piąte pracowników w UE uskarża się na takie dolegliwości.

Zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą to osłabienia struktur organizmu, na przykład mięśni, stawów i ścięgien, spowodowane lub nasilone głównie w wyniku pracy lub pod wpływem bezpośredniego otoczenia pracy. Mogą mieć bardzo szkodliwe skutki dla jakości życia osób i ich zdolności do pracy. Są jedną z najczęstszych przyczyn niepełnosprawności, zwolnień chorobowych i wcześniejszego przechodzenia na emeryturę.

Najczęstszymi zaburzeniami układu mięśniowo-szkieletowego związanymi z pracą są ból pleców oraz bóle kończyn górnych. Do pojawienia się objawów takich schorzeń przyczyniają się czynniki fizyczne, organizacyjne, psychospołeczne i indywidualne.

Zgodnie z przeprowadzonym w 2019 r. Europejskim badaniem przedsiębiorstw na temat nowych i pojawiających się zagrożeń najczęstszym rozpoznanym czynnikiem ryzyka w UE-27 jest powtarzalność ruchów rąk i ramion (zgłoszona przez 65% zakładów). Inne potencjalne przyczyny zaburzeń mięśniowo-szkieletowych obejmują: długotrwałe siedzenie (61%), które często uznaje się za nowe lub pojawiające się zagrożenie, podnoszenie lub przenoszenie osób lub ciężarów (52%), presję czasu (45 %) oraz męczące lub bolesne pozycje pracy (31%).

Choć zagrożeniom tym można zapobiegać, pozostają one najpowszechniejszym problemem zdrowotnym związanym z pracą w Europie. Są powodem do obaw nie tylko ze względu na ich skutki dla zdrowia poszczególnych pracowników, ale także z powodu ich wpływu na przedsiębiorstwa i gospodarki krajowe.

Dlaczego jest to tak istotne?

Pomimo starań na rzecz zapobiegania zaburzeniom układu mięśniowo-szkieletowego należą one do głównych problemów zdrowotnych związanych z pracą w Europie i często współwystępują z innymi schorzeniami. Ma to nieuchronny wpływ na pogorszenie się jakości życia osób i ich zdolności do pracy oraz negatywne skutki dla przedsiębiorstw i gospodarek.

Absencja w pracy spowodowana zaburzeniami układu mięśniowo-szkieletowego stanowi wysoki odsetek opuszczonych dni roboczych w UE. Okresy nieobecności pracowników z takimi schorzeniami są w ujęciu średnim dłuższe niż pracowników bez problemów zdrowotnych.

Zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą należą do najczęstszych przyczyn niepełnosprawności i zwolnień chorobowych oraz są najczęściej rozpoznawaną chorobą zawodową w takich krajach, jak Francja, Włochy, Łotwa i Hiszpania.

Jedna trzecia pracowników z takimi chorobami i innymi problemami zdrowotnymi uważa, że nie będą w stanie pracować na swoim stanowisku do wieku 60 lat.

Dodatkowo wskutek omawianych schorzeń zmniejsza się wydajność pracy, przy wyższych poziomach „prezenteizmu”, tj. przychodzenia do pracy mimo choroby, wśród osób z zaburzeniami mięśniowo-szkieletowymi niż wśród osób bez problemów zdrowotnych.

Ma to poważne skutki gospodarcze. Koszty bezpośrednie zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego związanych z pracą obejmują środki przeznaczone na opiekę zdrowotną (wydatki na diagnozę i leczenie chorób oraz rehabilitację) i leki, a także koszty odszkodowań dla pracowników. Do kosztów pośrednich zalicza się koszty wynikające z przerw w pracy zespołów, spadku wydajności, opóźnień w produkcji oraz zastępowania chorych pracowników (w tym szkolenia nowych pracowników) oraz koszty związane z absencjami. Szacuje się, że koszty pośrednie są kilkukrotnie większe niż koszty bezpośrednie przedsiębiorstw.

Istotne jest zatem, aby pracodawcy mieli świadomość problemu i uzyskiwali wsparcie i wskazówki w zakresie przeciwdziałania zaburzeniom układu mięśniowo-szkieletowego oraz zarządzania tym problemem.

Kto powinien się zaangażować?

Istotne znaczenie ma współdziałanie na rzecz zapobiegania zaburzeniom układu mięśniowo-szkieletowego w pracy. Współpraca między pracodawcami, kadrą kierowniczą i pracownikami prowadzi do wspólnego zrozumienia tego zagadnienia i trwałej poprawy.

Pracodawcy mają prawny obowiązek zapewnienia odpowiedniej oceny i kontroli zagrożeń w miejscu pracy oraz muszą uznać konieczność podejmowania inicjatywy i przyjmowania zapobiegawczego podejścia do omawianych schorzeń. Skuteczna ocena ryzyka i zapobieganie zagrożeniom wymagają od pracodawców zapewnienia personelowi dostępu do informacji i szkoleń.

Ważne jest, aby zachęcać pracowników do otwartego i jak najwcześniejszego mówienia o zaburzeniach mięśniowo-szkieletowych. Pracownicy swobodnie mówiący o swoim zdrowiu fizycznym chętniej dbają o siebie i zwracają się o wczesne wsparcie i leczenie.

W obecnej kampanii nie chodzi tylko o zwiększenie wiedzy o zaburzeniach układu mięśniowo-szkieletowego związanych z pracą oraz ich negatywnych skutkach dla osób, przedsiębiorstw i społeczeństwa, ale również o promowanie współpracy na rzecz zapewnienia skutecznych środek zapobiegawczych w odniesieniu do tych schorzeń.

Jak można radzić sobie z tym problemem?

Zaburzeniom układu mięśniowo-szkieletowego można zapobiegać i można zarządzać tym problemem. Zasadnicze znaczenie ma w tym względzie przyjęcie zintegrowanego podejścia, opartego na zasadach określonych w dyrektywie ramowej w sprawie BHP, oraz propagowanie kultury zapobiegania wśród pracodawców i pracowników.

• Ocena ryzyka w miejscu pracy: ma zasadnicze znaczenie dla skutecznego zapobiegania zagrożeniom i powinna obejmować przygotowanie, ocenę i wdrażanie środków zapobiegawczych i ochronnych. Proces oceny ryzyka trzeba poddawać regularnym przeglądom i aktualizacjom.
• Łączenie środków zapobiegawczych w celu eliminacji/kontroli ryzyka: powinno być priorytetem w każdym miejscu pracy. Jako że zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego mogą mieć wiele różnych przyczyn, najlepszym rozwiązaniem jest łączenie środków, na przykład działań odnoszących się do miejsc pracy (np. rozwiązania ergonomiczne), organizacji pracy (np. wprowadzenie przerw), czynników psychospołecznych (np. przekazanie pracownikom kontroli nad tempem pracy) i rozwiązań dla pracowników (np. zapewnienie szkoleń dotyczących odpowiedniej postawy).
• Wspieranie zaangażowania pracowników: pracownicy powinni uczestniczyć w rozpoznawaniu zagrożeń związanych z zaburzeniami mięśniowo-szkieletowymi i określaniu rozwiązań zapobiegawczych, aby pomóc przedsiębiorstwom w opracowaniu kompleksowej polityki w zakresie zarządzania tym problemem. Aby ułatwić grupowe rozmowy w miejscu pracy lub podczas szkoleń, można wykorzystywać pomysły EU-OSHA na rozpoczęcie rozmowy w miejscu pracy na temat zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego.

W ramach kampanii „Zdrowe i bezpieczne miejsca pracy – Kręgosłup i spółka proszą o uwagę” stworzyliśmy bazę praktycznych narzędzi, wytycznych oraz przykładów dobrych praktyk, aby zachęcić pracowników do zaangażowania się i pomóc zakładom pracy w zarządzaniu takimi problemami zdrowotnymi. Inne użyteczne materiały do prowadzenia kampanii oraz publikacje znajdują się w części Narzędzia i publikacje.

Uzasadnienie ekonomiczne

Zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego wpływają na zdolność osób do pracy i w związku z tym stanowią poważny koszt dla przedsiębiorstw i gospodarek:

• Absencja: absencja w pracy spowodowana zaburzeniami układu mięśniowo-szkieletowego stanowi wysoki odsetek opuszczonych dni roboczych w państwach członkowskich UE. Pracownicy z takimi dolegliwościami są również częściej nieobecni przez dłuższy czas.
• Prezenteizm: odczuwanie bólu w pracy na skutek zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego może wpływać na wyniki i wydajność.
• Wcześniejsze lub konieczne odchodzenie na emeryturę: pracownicy z zaburzeniami układu mięśniowo-szkieletowego mogą być zmuszeni do całkowitej rezygnacji z pracy; częściej niż osoby zdrowe uważają, że nie będą w stanie wykonywać tej samej pracy w wieku 60 lat.

Biorąc pod uwagę powszechność zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego związanych z pracą, z punktu widzenia przedsiębiorstw uzasadnione jest inwestowanie w zapobieganie ich występowaniu. Problem ten można kontrolować i można mu zapobiegać, a zatem możliwe jest ograniczenie kosztów z nim związanych. Jeśli u pracownika wystąpią już zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego, podjęcie prostych działań — takich jak zapewnienie profesjonalnego wsparcia i dostosowanie środowiska pracy — natychmiast po pojawieniu się objawów znacznie zmniejsza możliwość jego długotrwałej nieobecności w pracy.

Profilaktyka i wczesna interwencja mogą ograniczyć absencje, zwiększyć wydajność i doprowadzić do realnych oszczędności w przedsiębiorstwach, a także w krajowych systemach opieki zdrowotnej i opieki społecznej. Kampania „Zdrowe i bezpieczne miejsca pracy – Kręgosłup i spółka proszą o uwagę” obejmuje dowody i przykłady oraz odniesienia do zasobów mogących pomóc przedsiębiorstwom w radzeniu sobie z problemem zaburzeń mięśniowo-szkieletowych w ramach bieżącego zarządzania BHP.