Meningokoki
Co to są meningokoki?
Meningokoki to bakterie z gatunku Neisseria meningitidis zwane również dwoinkami zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Meningokoki dzieli się na wiele grup serologicznych, jednak w Polsce najczęściej występują meningokoki z grupy B i C, które stanowią przyczynę 90 proc. wszystkich zachorowań w Europie. Jednak to meningokoki z grupy C częściej wywołują epidemie i są odpowiedzialne za groźniejsze przypadki choroby menigokokowej, powodując posocznicę, zwaną potoczne sepsą, a co za tym idzie wiążą się z wysoką śmiertelnością.
Co to jest posocznica?
Posocznica nie jest chorobą, jest zespołem objawów organizmu pojawiających się w odpowiedzi na zakażenie. Jest to nadmierna reakcja układu odpornościowego człowieka, która może pojawić się w wyniku zakażenia krwi różnorodnymi gatunkami bakterii, grzybów, a nawet wirusów.
Posocznica i wstrząs septyczny to terminy określające nasilenie reakcji organizmu na zakażenie krwi.
Posocznica stanowi bezpośrednie zagrożenie życia pacjenta, ponieważ w jej przebiegu dochodzi do niewydolności wielu kluczowych dla życia narządów, takich jak nerki, wątroba, serce i płuca.
Należy odróżnić posocznicę tzw. szpitalną od posocznicy wywołanej przez zakażenia nabyte poza szpitalem. Ta pierwsza (szpitalna) dotyczy pacjentów obciążonych wieloma czynnikami ryzyka, to znaczy takimi, u których stwierdzono jakąś chorobę towarzyszącą, pacjentów po operacjach, długotrwałej antybiotykoterapii, chemio- i radioterapii lub pacjentów z cewnikami naczyniowymi lub założonymi do pęcherza moczowego. To wszystko obniża odporność pacjenta i ułatwia wniknięcie drobnoustrojów do organizmu. Posocznica szpitalna wywoływana może być przez bardzo wiele różnych bakterii, w tym bakterii szpitalnych, zazwyczaj opornych na szereg antybiotyków. Posocznica pozaszpitalna dotyczy na ogół dzieci, młodzieży i ludzi młodych, bez wyraźnych czynników ryzyka. Przypadki posocznicy pozaszpitalnej występują często u osób wcześniej zupełnie zdrowych. Zakażenia przybierające postać takiej posocznicy są najczęściej wywoływane przez niewielką liczbę gatunków bakteryjnych, takich jak Neisseria meningitidis, Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Streptococcus pyogenes.
Chorzy z sepsą zarówno szpitalną, jak i pozaszpitalną, ze względu na gwałtowny przebieg i ciężki stan wymagają leczenia głównie na oddziałach intensywnej opieki medycznej.
Jakie są objawy inwazyjnej choroby meningokokowej?
Diagnoza inwazyjnej choroby meningokokowej jest niezwykle trudna. Pierwsze objawy choroby nie różnią się od pierwszych oznak przeziębienia czy grypy, dlatego też choroba diagnozowana jest w wielu przypadkach bardzo późno.
Dodatkowo choroba rozwija się bardzo szybko, a jej przebieg jest zwykle bardzo ciężki. Po okresie wylęgania, który trwa od 2 do 7 dni pojawiają się pierwsze objawy: wysoka gorączka, bóle głowy i kończyn, a u niemowląt: wymioty, przeraźliwy krzyk i brak apetytu. Następnie bóle głowy i gorączka nasilają się, chory nie może swobodnie poruszać głową w przód i w tył, pojawia się sztywność karku, odrętwienie, oszołomienie i zakłócenia świadomości, a w końcu dochodzi do śpiączki.
Dalsze objawy inwazyjnej choroby meningokokowej to powstające u ok. 10 – 50 % pacjentów plamy na skórze nie ustępujące pod naciskiem tzw. „test szklanki”. Inwazyjną chorobę meningokokowa leczy się antybiotykami, jednak leczenie musi być rozpoczęte jak najszybciej, aby można było zapobiec trwałym powikłaniom.
Jak postępować w przypadku wystąpienia posocznicy?
W przypadkach podejrzenia posocznicy, chorego należy jak najszybciej zawieźć do szpitala.
W przypadku zakażeń wywołanych przez meningokoki (nie dotyczy to innych bakterii), w środowisku chorego powinny zostać wprowadzone specjalne procedury profilaktyczne, mające na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia kolejnych przypadków zakażenia (tzw. przypadków wtórnych). Takie działania z urzędu koordynują służby sanitarne.
Profilaktyka w najbliższym otoczeniu chorego z rozpoznaną chorobą meningokokową polega na podaniu osobom blisko kontaktującym się z chorym odpowiednich antybiotyków. Ma to na celu zabicie bakterii, które mogą u tych ludzi być obecne w nosogardle, nie powodując jednak żadnych objawów. Likwidacja potencjalnego nosicielstwa meningokoków dotyczy wyłącznie osób, które w ciągu 10 dni przed wystąpienia zachorowania miały z chorym bardzo bliski (do 1 metra) i długotrwały kontakt, umożliwiający przeniesienie meningokoków wraz z wydzieliną z nosogardła.
O tym, czy dana osoba kwalifikuje się do przyjęcia profilaktyki decyduje osoba prowadząca dochodzenie epidemiologiczne we współpracy z lekarzem.
Jak można się zarazić?
Meningokoki żyją w wydzielinie jamy nosowo-gardłowej człowieka. Nosicielem bakterii może być nawet zdrowy człowiek, nie będąc świadomy tego faktu.
Do zakażenia dochodzi na skutek kontaktu z bezobjawowym nosicielem lub osobą już chorą. Przenoszenie meningokoków odbywa się podobnie, jak w przypadku wielu niegroźnych infekcji: drogą kropelkową (podczas kaszlu lub kichania), przez kontakt bezpośredni (np. podczas pocałunku) lub kontakt pośredni np. korzystając ze wspólnych naczyń czy sztućców.
Zachorowania wywołane przez meningokoki występują najczęściej jesienią i na wiosnę, ponieważ w tym okresie dochodzi do masowych infekcji górnych dróg oddechowych i bakterie przenoszą się w trakcie kichania lub kaszlu z człowieka na człowieka.
Kto może się zarazić?
Na zakażenie meningokokami narażeni są wszyscy, niezależnie od płci czy wieku. Jednak dzieci w wieku od 3 miesięcy do 6 lat, w porównaniu do innych grup wiekowych, są najbardziej podatne na zakażenie, ponieważ ich system odpornościowy nie jest jeszcze wystarczająco dobrze rozwinięty.
Około 40 proc. przypadków chorobowych rejestruje się w wieku dziecięcym. Drugą grupę ryzyka stanowi młodzież. Szczyt zachorowań notowany jest wśród młodych ludzi między 11 a 19 rokiem życia. Około 20 proc. wszystkich zachorowań spowodowanych przez meningokoki dotyczy nastolatków. Z jednej strony w związku ze zmianami w organizmie związanymi z okresem dojrzewania obniża się odporność młodych osób na wszelkiego rodzaju zakażenie, z drugiej w tym czasie wzrasta natężenie kontaktów społecznych, które także sprzyjają zarażeniu. Przebywanie w grupie, na dyskotekach, prywatkach oraz typowe dla młodzieży zachowania jak picie ze wspólnego naczynia czy pocałunki sprzyjają zakażeniom groźnymi bakteriami.
Ryzyko pojawienia się chorobom meningokokowym wzrasta również w dużych zbiorowiskach ludzkich, np. w szkołach, przedszkolach, żłobkach, internatach, akademikach czy koszarach. W takich warunkach ułatwione jest bowiem przenoszenie się bakterii poprzez bliski kontakt (np. kaszel, kichanie), co ułatwia powstawanie ognisk epidemicznych.
Jakich zachowań unikać?
By uniknąć zakażenia bakteriami mogącymi wywołać zakażenie prowadzące do posocznicy, należy ograniczyć możliwość nabycia drobnoustrojów od innych osób, np. od tych, którzy nie mają objawów choroby, pomimo że bakterie bytują w ich organizmie.
Nie ma konieczności ograniczania chodzenia na przykład do pubów czy na dyskoteki, należy jednak pamiętać, by nie spożywać z wieloma osobami tej samej kanapki, nie używać wspólnych szklanek, sztućców, nie palić tego samego papierosa. Tego rodzaju zachowania umożliwiają przeniesienie bakterii, wraz z wydzieliną z nosogardła z osoby na osobę.