Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Gryficach

1. Czym jest wszawica

Wszawica jest chorobą pasożytniczą, wywołaną przez wesz głowową. Występuje we wszystkich krajach świata. Wesz ludzka, może się pojawić na każdej głowie i w każdym wieku. Jest to powszechny problem - choroba, której nie trzeba się wstydzić!!!!

Nie ma wiarygodnych danych o częstości występowania tej choroby w Polsce, ale rokrocznie sprzedawanych jest około milion opakowań preparatów na wszy. Mimo popularności wszawicy nadal bywa ona postrzegana jako wstydliwa, kojarzona z brudem i zaniedbaniem. To nieprawda – poziom higieny nie ma żadnego związku z wszawicą – wszy żywią się krwią, a nie brudem. Tabu związane z wszami utrudnia otwartą komunikację, a tym samym eliminację wszawicy z danego środowiska. Edukacja, świadomość oraz odpowiednie nawyki higieniczne są kluczem do zapobiegania i kontrolowania wszawicy.

Najczęściej występujące w Polsce wszy – wszy głowowe nie przenoszą żadnych chorób w klimacie umiarkowanym. Zaobserwowano jednak, że sporadycznie stają się wektorami niektórych schorzeń na terenie Afryki Równikowej. 

 

2. Jak wyglądają wszy?

Wesz ludzka to niewielkich rozmiarów szaro- biały lub lekko różowy owad, a najedzony – brązowy. Samice mają około 3–4 mm długości, samce są nieco mniejsze. Można zaobserwować je gołym okiem na skórze owłosionej człowieka, najczęściej w postaci nimf (młode osobniki, które w krótkim czasie osiągają dojrzałość płciową i po kolejnych dwóch tygodniach od wyklucia zaczynają składać własne jaja) oraz osobników dorosłych, lub można uwidocznić ich jaja Owady te mają typowo jak wśród stawonogów 3 pary odnóży, dzięki którym poruszają się, ale nie skaczą ani nie latają. Jaja (gnidy) przytwierdzone są do łodygi włosa substancją przypominającą cement. Najczęściej bytują one za uszami, w okolicy potylicznej, ciemieniowej i skroniowej. Generalnie tam gdzie jest im najcieplej.

Wesz głowowa żyje około 1 miesiąca. W tym czasie składa 200–300 jaj, które dojrzewają przez 2–3 tygodnie. Jaja, czyli gnidy, wraz ze wzrostem włosa przesuwają się dystalnie w stosunku do powierzchni skóry, co może stanowić pewien wykładnik długości trwania choroby.

Dorosłe wszy mogą przeżyć tylko około 48 godzin bez żywiciela, a nimfy (czyli larwy, młode wszy) wytrzymują nawet krócej. Mimo to, zarażenie wszami przebywającymi bez żywiciela jest bardzo rzadkie. Zdrowe wszy nie odpadają z głowy człowieka, mają też bardzo utrudniony powrót – niezdarnie poruszają się po powierzchniach innych niż włosy, słabo widzą, kierują się węchem, którego zasięg jest niewielki – tylko kilka centymetrów!

3. Co powoduje wszawicę?

Najczęściej zarażają się dzieci w wieku 3-12 lat, które nie stronią od wspólnych zabaw z rówieśnikami. Przedszkola oraz szkoły podstawowe są częstymi ogniskami tej choroby, podobnie jak obozy czy kolonie. Innym sposobem na zarażenie się wszami jest korzystanie z przedmiotów osobistych nosiciela wszawicy, np. stosowanie wspólnych przedmiotów (szczotki, spinki, grzebienie, ubrania, nakrycia głowy, pluszowe zabawki, materace, pościel).

4. Jakie są objawy wszawicy i jak ją rozpoznać?

Głównym sposobem przenoszenia się wszy jest kontakt głowa do głowy. Szacuje się, że w ten sposób powstaje aż 95-98% zarażeń.

Pierwszym sygnałem wskazującym na obecność wszawicy jest uporczywe swędzenie, najbardziej intensywny w miejscu występowania pasożytów tj. okolicy skroniowej, ciemieniowej i potylicznej głowy. Może temu towarzyszyć zaczerwienienie głowy, szczególnie na linii włosów lub za uszami. Mogą występować przeczosy tj. drobne ranki i zadrapania spowodowane uporczywym świądem i drapaniem. Konsekwencją tego jest uszkodzenie skóry głowy, które może prowadzi do stanów zapalny i otwiera drogę do zakażeń bakteryjnych i/lub grzybiczych. W skrajnych przypadkach na głowie osoby zarażonej wszawicą pojawia się tzw. „kołtun” tj. włosy zlepione ropno-surowiczą wydzieliną. Widoczne gołym okiem jajeczka o średnicy ok. 0,8 mm, przytwierdzone do włosów blisko skalpu oraz żywe owady, pełzające po skórze i/lub włosach

Z uwagi na niewielkie rozmiary wszy i rzadkość powikłań, choroba jest często diagnozowana dopiero po kilku tygodniach, gdy owady dostatecznie się namnożą. Przy wyczesywaniu włosów bardzo gęstym grzebieniem można zauważyć jaja, nimfy oraz dorosłe wszy. 

Wyklute osobniki – nimfy i dorosłe wszy – znaleźć jest dosyć trudno – uciekają od światła, chowają się, a do tego poruszają się bardzo szybko. Łatwiej znaleźć gnidy, każda gnida jest mocno przytwierdzona do jednego, osobnego włosa. Gnidy najczęściej lokują się za uszami i na karku – te rejony głowy są najcieplejsze i najbardziej wilgotne, więc wszom się tam najbardziej podoba.

5. Mieć wszy wcale nie jest łatwo.

Wszy mogą powodować u dziecka ogromny stres. Zazwyczaj mocno swędzi głowa, drapanie powoduje ranki, co po prostu boli. Im bardziej swędzi i boli tym trudniej się bawić, skoncentrować na nauce, spać.

Kolejnym problemem jest odbiór środowiska. Na jakimś etapie wszawica się ujawnia – ktoś z rodziny albo samo dziecko zauważy chodzącą wesz, wszawica może zostać odkryta podczas wizyty u fryzjera czy kontroli głowy w szkole. Żadna matka nie przyjmuje informacji o wszach u dziecka z radością.

Zazwyczaj powoduje to złość, frustrację, niedowierzanie. Dziecko – nawet małe – doskonale odbiera te emocje. Czuje się winne, myśli, że zrobiło coś źle, że coś zepsuło. Jeśli informacja o wszawicy dotrze do rówieśników – dziecko narażone jest na złośliwości, poniżanie, wyśmiewanie, alienację. Wiemy, że tak nie powinno być – ale tak się dzieje. Wszawica nadal jest tematem tabu, a wszy u dziecka bywają powodem do wstydu.

Proces usuwania wszy – podobnie jak np. zwyczajne strzyżenie u fryzjera – jest również niewygodne dla dziecka. Powinno cierpliwie siedzieć podczas kiedy ktoś robi coś z jego włosami. To trudne i często kompletnie niezgodne z temperamentem dzieci.

Dziecko nie jest winne tego, że ma wszy! Nie wolno go za to obwiniać, oskarżać, ani tym bardziej karać. Wszawica to zwyczajna przypadłość – przecież nie karzemy nastolatki za to, że ma trądzik – raczej współczujemy jej i staramy się pomóc! Identyczną postawę przyjmijmy wobec dziecka z wszami, niezależnie od naszej frustracji i złości. Współczuj mu i skoncentruj się na rozwiązaniu problemu. Będzie nam wszystkim łatwiej.

 

6. Jak leczyć wszawicę?

Jak stwierdzić, czy dziecko ma wszy?

Rozczesz włosy szczotką lub zwykłym grzebieniem.

 

Oddziel wąską sekcję od dołu włosów (na karku), a resztę podepnij klamra lub gumką.

 

 Oddzielaj kolejno wąskie pasma i przeglądaj dokładnie w dobrym oświetleniu w poszukiwaniu gnid, można używają do tego specjalnych lup.

 

Po ukończeniu danej sekcji oddziel od spiętych włosów kolejną i powtórz przeglądanie – pasmo po paśmie.

 

Przejrzyj dokładnie całą głowę, szczególnie miejsca z tyłu za uszami i na karku.

Jeśli jedna osoba choruje na wszawicę, można założyć, że wszyscy członkowie rodziny powinni przejść leczenie (nawet, jeśli nie wykazują objawów). Warto zachować również szczególną ostrożność, jeśli w przedszkolu lub szkole, do której chodzi dziecko, wystąpiły przypadki wszawicy. 

Poinformuj o wszawicy szkołę i przedszkole Twojego dziecka. W placówkach najlepszym rozwiązaniem jest otwarta komunikacja i zorganizowanie przeglądu głów wszystkich dzieci. Do zwalczenia wszawicy konieczne jest zastosowanie odpowiedniego preparatu, który skutecznie likwiduje pasożyty. Obecnie stosowane są preparaty w postaci lotionu, żelu, szamponu i/lub kremu, można je dostać w aptekach. W trakcie leczenia należy bezwzględnie przestrzegać zasad i zaleceń co do sposobu użycia, tj. właściwej aplikacji, czasu działania oraz powtarzania kuracji. Po użyciu preparatu należy wyczesać włosy gęstym grzebieniem (zabieg ten usuwa martwe wszy oraz odklejone gnidy). Potem grzebień należy starannie oczyścić (można wykonać to przez zamrażanie lub zanurzenie we wrzącej wodzie).

Zastosowanie preparatu należy powtórzyć po 7-10 dniach. Specjalnym czynnościom poddane powinny być również rzeczy osobiste osoby zarażonej i osób z najbliższego otoczenia. Wszelkie ozdoby do włosów, grzebienie, szczotki należy wygotować lub zniszczyć. Ubrania, pościel (tylko poszewki) ręczniki należy wyprać w temperaturze co najmniej 60°C (temp. 53.5°C zabija wszy i ich jaja) lub chemicznie i wyprasować żelazkiem z funkcją pary szczególnie przy szwach. Rzeczy, których nie można wyprać trzeba spryskać preparatem owadobójczym, a następnie szczelnie zamknąć na 10 dni w foliowym worku, następnie wyczyścić na sucho lub mokro. W pomieszczeniach należy odkurzyć podłogę i meble. Pluszowe zabawki wyprać lub przetrzymać w zamrażalniku ok. 24-48 godzin. Pamiętaj też o fotelikach i fotelach samochodowych którymi podróżował zarażony

Odłóż na 48 godzin używane ostatnio czapki. Pamiętaj o kaskach rowerowych! Możesz wyczyścić je odkurzaczem bądź klejącą rolką do ubrań.

Dla przerwania zarażenia ZAWSZE  najważniejsze jest pozbycie się wszy i gnid z głowy.

Jeśli usuwałeś wszy samodzielnie regularnie sprawdzaj włosy po kuracji – najlepiej przez kilka najbliższych tygodni. Upewnisz się, że zarażenie zostało skutecznie przerwane. 

Nawroty wszawicy nie biorą się z niewysprzątanego domu (powtarzamy – zarażenia w innym kontakcie niż głowa do głowy to jedynie 2-5% przypadków), ale z przeoczonych gnid. Lub też są to ponowne zarażenia, gdy wszy nadal występują u bliskiej osoby.

 

7. Profilaktyka wszawicy?

Dobre nawyki higieniczne i wiedza na temat wszawicy pozwolą na wczesne wykrycie obecności pasożytów i ich szybką eliminację. Najprostszym sposobem zapobiegania wszawicy jest w pierwszej kolejności edukacja, która powinna doprowadzić do powstania właściwych nawyków higienicznych od najmłodszych lat, związanych z korzystaniem z rzeczy osobistych (grzebienie, szczotki do włosów, ozdoby do włosów, itp.), zwłaszcza nakryć głowy.

Kolejnym krokiem jest systematyczna kontrola i sprawdzanie skóry głowy, a także właściwa jej pielęgnacja poprzez mycie włosów w miarę indywidualnych potrzeb (ale nie rzadziej niż raz w tygodniu), stosowanie odżywek ułatwiających rozczesywanie, codzienne czesanie i szczotkowanie włosów, związywanie dług ich włosów lub krótkie włosy ułatwiające pielęgnację.

Z czym można pomylić gnidę:

z łupieżem - łupież nie jest przytwierdzony do jednego włosa, zmienia położenie przy ruszeniu palcem, nie jest wyczuwalny w palcach i ma nieregularny kształt

 

 

z piaskiem - piasek leży na skórze pomiędzy włosami i nie jest przytwierdzony do włosa

 

 

 

z supełkiem - supełek nie przesuwa się po włosach i powoduje zmianę ułożenia włosa

 

 

z ciemieniuchą - ciemieniucha występuje na skórze głowy, a nie na włosach, a obsypująca czy łuszcząca się – podobnie jak łupież nie jest przytwierdzona do jednego włosa, zmienia położenie i nie ma regularnego kształtu

 

i na koniec – najtrudniejszy orzech do zgryzienia – NIBY GNIDY / PSEUDO GNIDY

są to pozostałości preparatów do włosów – również preparatów na wszy – posklejanych ze złuszczonym naskórkiem/łupieżem.

Na pierwszy rzut oka potrafią zmylić nawet doświadczone osoby. Są łudząco podobne – trzymają się jednego włosa. Ale mają jednak kilka różnicujących cech:

• mają różną wielkość (gnidy są bardzo podobnej wielkości);
• mają nieco nieregularne kształty;
• łatwiej niż gnidy schodzą z włosa (można je zdjąć “w bok”, nie przesuwając do końca);
• w dotyku są bardziej miękkie i plastyczne;
• i najważniejsza różnica – obklejają włos dookoła (gnidy są przyczepione z jednej strony włosa);

Nic nie da gwarancji, że Ty lub Twoje dziecko ponownie nie złapiecie wszy. Są jednak proste rzeczy, które możesz robić, żeby utrudnić wszom zasiedlenie głowy:

• zawsze związuj i spinaj długie włosy na czas kontaktów dziecka z rówieśnikami. Im włosy ciaśniej upięte, wyżej i bardziej z tyłu – tym szansa zarażenia mniejsza;
• używaj preparatów odstraszających wszy, zwłaszcza, gdy wszawica panuje w otoczeniu dziecka;
• ucz dziecko nie pożyczania akcesoriów do włosów (chociaż wiemy, jak fajna jest zabawa we fryzjera, każde dziecko powinno mieć własne spinki, szczotki i grzebienie);
• regularnie przeglądaj głowy dziecka – im wcześniej zidentyfikujesz ewentualne zarażenie tym łatwiej będzie je zwalczyć;
• zawsze rozmawiaj o przypadkach wszawicy z osobami z otoczenia dziecka – rodzice kolegów i szkoła czy przedszkole powinni zostać powiadomieni o każdym epizodzie wszawicy! Tylko tak możemy skutecznie zwalczyć wszy w środowisku dziecka!

Domowe sposoby na wszy 

W domu warto skupić się na profilaktyce nawrotów zakażenia, czyli dokładnym usunięciu jaj wszy. W tym celu należy najpierw rozpuścić wydzielinę, która przytwierdza gnidy do włosów – na przykład poprzez wypłukanie włosów w mieszance octu z wodą. Następnym krokiem powinno być wyczesanie jaj. Do tej czynności warto użyć specjalistycznego grzebienia na wszy i gnidy. W sprzedaży dostępne są także elektryczne grzebienie na wszy, które nie tylko wyczesują, ale także zabijają pasożyty. 

Niekiedy można spotkać się z pomysłem zastosowania na wszy prostownicy do włosów. Warto pamiętać, że zarówno wszy, jak i gnidy giną w temperaturze powyżej 60℃. Potraktowanie każdego pasma włosów prostownicą, która osiąga znacznie wyższe temperatury, stanowi więc dość skuteczny sposób na pozbycie się wszy. 

8. Mity i fakty o wszawicy

Problem z wszawicą polega na tym, że jest to choroba, wokół której narosło mnóstwo nieprawdziwym mitów. Jednym z nich jest ten mówiący, że rzekomo wszy mają tylko osoby, które nie dbają o higienę i nie myją włosów. To oczywista nieprawda. Wszawicą można się zarazić niezależnie od pieczołowitości w dbaniu o higienę. Dlatego nie należy się wstydzić, gdy stwierdzimy obecność gnid i wszy we włosach dziecka.

 

• Mit: Wszawica wynika z brudu i braku higieny.
• Fakt: Wszawica nie jest związana z poziomem higieny ani statusem społecznym. To choroba, którą można złapać w różnych środowiskach.
• Mit: Wszy potrafią skakać i pływać. 
• Fakt: Wszy nie potrafią skakać ani pływać. Poruszają się poprzez pełzanie.
• Mit: Wszawica jest wyłącznie problemem estetycznym
• Fakt: Wszawica jest także problemem zdrowotnym. Powoduje wystąpienie swędzących grudek zapalnych, które po zdrapaniu mogą ulec wtórnym zakażeniom bakteryjnym.
• Mit: Osobie dotkniętej wszawicą należy ogolić głowę.
• Fakt: Nie ma potrzeby golenia głowy chorego. Golenie może uszkodzić skórę, co sprzyja infekcjom.
• Mit: Wystarczy zastosować dostępne preparaty przeciw wszawicy.
• Fakt: Preparaty trzeba dokładnie przestrzegać i powtarzać po określonym czasie.
• Mit: Zwierzęta domowe mogą być źródłem wszawicy.                                                       
• Fakt: Wesz ludzka nie bytuje na zwierzętach, więc nie ma potrzeby sprawdzania sierści zwierząt.