1. BADANIA I POMIARY czynników szkodliwych dla zdrowia w ŚRODOWISKU PRACY
CZYNNIKI SZKODLIWE dla zdrowia występujące w procesie pracy to czynniki, których oddziaływanie na pracownika prowadzi lub może prowadzić do powstania choroby zawodowej lub innego schorzenia związanego z wykonywaną pracą.
Czynniki szkodliwe, dla których wykonujemy badania i pomiary na stanowisku pracy oraz ich normatywy wskazano w rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
Zaliczamy do nich:
- chemiczne (np. substancje)
- pyły (np. azbestu, mąki, węgla kamiennego).
- fizyczne (np. hałas, drgania, mikroklimat, promieniowanie optyczne, pole elektromagnetyczne).
NAJWYŻSZE DOPUSZCZALNE STĘŻENIE (NDS) – wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń;
Pracodawca wskazuje czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy, dla których wykonuje się badania i pomiary, uwzględniając m.in:
• rodzaj tych czynników oraz ich właściwości;
• procesy technologiczne i ich parametry;
• wyposażenie techniczne, w tym maszyny, urządzenia, instalacje i narzędzia, które mogą być źródłem emisji, z uwzględnieniem wyników pomiarów tej emisji, dostarczanych przez producentów;
• środki ochrony zbiorowej i dane dotyczące ich użytkowania;
• organizację pracy i sposób wykonywania pracy;
• rzeczywisty czas narażenia na oddziaływanie czynników z uwzględnieniem rozkładu czasu pracy.
CZĘSTOTLIWOŚĆ BADAŃ I POMIARÓW:
wynika z rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 roku w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
§ 4 – czynnik chemiczny i pył (za wyjątkiem rakotwórczego lub mutagennego):
* co najmniej raz na 2 lata – ostatni wynik stężenia czynnika powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS,
* co najmniej raz w roku – ostatni wynik stężenia czynnika > 0,5 NDS.
§ 5 – czynnik chemiczny z NDSP - pomiary ciągłe (pracodawca we własnym zakresie zg. z PN)
§ 6 – czynnik rakotwórczy lub mutagenny
* co najmniej raz na 6 miesięcy – ostatni wynik stężenia czynnika powyżej 0,1 do 0,5 NDS,
* co najmniej raz na 3 miesiące – ostatni wynik stężenia czynnika > 0,5 NDS,
- w przypadku pyłu azbestu – co najmniej raz na 3 miesiące (jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów nie przekroczyły 0,5 NDS, częstotliwość ta może być zmniejszona do jednego pomiaru na 6 miesięcy).
§ 8 – promieniowanie optyczne nielaserowe [laserowe]
* co najmniej raz na 2 lata – ostatni wynik poziomu ekspozycji powyżej 0,4 do 0,7 MDE [0,8 MDE]
* co najmniej raz w roku – ostatni wynik poziomu ekspozycji > 0,7 MDE [0,8 MDE]
§ 13 – czynnik fizyczny (hałas, hałas ultradźwiękowy, drgania mechaniczne):
* co najmniej raz na 2 lata – ostatni wynik natężenia czynnika powyżej 0,2 do 0,5 wartości NDN,
* co najmniej raz w roku – ostatni wynik natężenia czynnika > 0,5 NDN.
Ponadto, badania i pomiary chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, o których mowa powyżej, wykonuje się każdorazowo, jeżeli nastąpiły zmiany w wyposażeniu technicznym, w procesie technologicznym lub w warunkach wykonywania pracy, które mogły mieć wpływ na zmianę poziomu emisji, poziomu narażenia albo wystąpiły okoliczności, które uzasadniają ich ponowne wykonanie. A także w terminie do 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności.
Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wykonują laboratoria, które uzyskały akredytację w tym zakresie. W przypadku braku laboratoriów akredytowanych do badania lub pomiarów określonego czynnika, badania i pomiary wykonują m.in:
1) laboratoria szkół wyższych, instytutów naukowych Polskiej Akademii Nauk lub instytutów badawczych, które prowadzą badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy
i mają wdrożony system zapewnienia jakości lub
2) laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej i Wojskowej Inspekcji Sanitarnej - jeżeli mają wdrożony system zapewnienia jakości.
Pracodawca ma obowiązek m.in.:
- konsultowania z pracownikami działań dotyczących typowania czynników szkodliwych,
- przechowywania przez okres 3 lat wyników badań i pomiarów, licząc od daty ich wykonania,
- niezwłocznego informowania pracowników o aktualnych wynikach badań i pomiarów,
- prowadzenia na bieżąco rejestru czynników szkodliwych występujących na stanowiskach pracy, którego wzór jest określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia;
- wpisywania na bieżąco wyników badań i pomiarów czynnika do karty badań i pomiarów, której wzór jest określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia;
- przechowywania rejestru czynników szkodliwych dla zdrowia oraz kart badań i pomiarów tych czynników przez okres 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu.
- niezwłocznego przekazania rejestru czynników szkodliwych dla zdrowia oraz karty badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu w przypadku likwidacji zakładu pracy.
Ochrona zdrowia pracujących przed wpływem niekorzystnych warunków związanych ze środowiskiem pracy, realizowana jest m.in. poprzez badania profilaktyczne pracowników (wstępne, okresowe
i kontrolne) wykonywane przez lekarzy posiadających dodatkowe kwalifikacje zawodowe. Badaniami objęci są wszyscy pracownicy, a obowiązek zapewnienia opieki profilaktycznej, jej zorganizowanie
i finansowanie należy do pracodawcy.
Najistotniejszym elementem charakteryzującym warunki zatrudnienia w narażeniu na czynniki chemiczne, pyłowe i fizyczne jest wielkość ich stężenia/natężenia w środowisku pracy. Dlatego też, ocena narażenia w odniesieniu do wartości normatywów higienicznych ma tak duże znaczenie podczas badań profilaktycznych.
Wykonanie lekarskich badań profilaktycznych nie wyczerpuje zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej, jaka przysługuje pracownikom na podstawie Kodeksu pracy. W przypadkach, gdy warunki pracy są szczególnie niebezpieczne (na przykład zostały przekroczone normy higieniczne, stwierdzono w zakładzie przypadek choroby zawodowej), podejmowane są dodatkowe przedsięwzięcia w celu ochrony zdrowia pracowników (skierowanie pracownika na badania lekarskie poza terminem ustalonym dla badań okresowych, wykonywanie badań celowanych, przeprowadzanie szkoleń pracowników). Szczególną ochroną objęci są pracownicy narażeni na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających w środowisku pracy, a także pracownicy młodociani i kobiety. W odrębnych przepisach określone zostały rodzaje prac, których wykonywanie przez pracowników młodocianych i kobiety (szczególnie kobiety w ciąży) jest zabronione. Pracownikom narażonym na czynniki rakotwórcze i pyły zwłókniające przysługuje prawo do bezpłatnych okresowych badań lekarskich również po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami.
Przekroczenia NDS substancji chemicznych i pyłów na stanowisku pracy NIEDOPUSZCZALNE!