Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Kolbuszowej

 

Rakotwórczość (kancerogenność)- właściwość czynnika chemicznego, fizycznego lub biologicznego, warunkująca wywołanie nowotworów u ludzi lub zwierząt. W praktyce właściwość tą można ustalić jedynie na podstawie udokumentowanej zależności między narażeniem na dany czynnik, a wzrostem częstości występowania nowotworów u narażonych ludzi lub zwierząt. Zmiany nowotworowe mogą ujawnić się po upływie wielu lat od chwili pierwszego narażenia. Okres tego opóźnienia jest nazwany okresem latencji.

 

Kancerogen (czynnik rakotwórczy) – czynnik chemiczny, fizyczny lub biologiczny zdolny do zwiększenia częstotliwości występowania nowotworów.

 

Kancerogeneza – proces przekształcania się komórek prawidłowych w komórki nowotworowe wraz z ich rozrostem prowadzącym do nowotworu.

 

Mutagenność – dotyczy wszystkim substancji, które powodują zmiany w materiale genetycznym (DNA) głównie w komórkach rozrodczych u ludzi, które mogą zostać przekazane potomstwu.

 

Kategorie zagrożeń dla substancji rakotwórczych

 

KATEGORIA 1: substancje, co do których wiadomo lub istnieje domniemanie, że są rakotwórcze dla człowieka. Substancję klasyfikuje się jako rakotwórczą kategorii 1 na podstawie danych epidemiologicznych lub wyników badań przeprowadzonych na zwierzętach. Substancja może być następnie rozróżniana jako:

kategoria 1A: jeżeli ma potencjalne działanie rakotwórcze dla ludzi, przy czym dowody przemawiające za daną klasyfikacją opierają się przede wszystkim na danych dotyczących ludzi

kategoria 1B: zakładając, że ma potencjalne działanie rakotwórcze dla ludzi, przy czym klasyfikacja opiera się na badaniach przeprowadzonych na zwierzętach.

KATEGORIA 2: substancje, co do których podejrzewa się. że są rakotwórcze dla człowieka. Przypisania substancji do kategorii 2 dokonuje się na podstawie dowodów uzyskiwanych z informacji dotyczących ludzi lub badań przeprowadzanych na zwierzętach, które jednak nie są wystarczająco przekonujące, by umieścić substancję w kategorii 1A lub 1B.

Mieszaninę klasyfikuje się jako substancję rakotwórczą, gdy co najmniej jeden składnik zaklasyfikowano jako substancję rakotwórczą kategorii 1A, kategorii 1B lub kategorii 2 i jest on obecny na poziomie równym lub wyższym od odpowiedniego ogólnego stężenia granicznego, odpowiednio dla kategorii 1A, kategorii 1B i kategorii 2, jak pokazano w poniższej tabeli.

 

Ogólne stężenia graniczne składników mieszaniny zaklasyfikowanych jako rakotwórcze, które powodują klasyfikację mieszaniny

	Ogólne stężenia graniczne powodujące klasyfikację mieszaniny jako:
Klasyfikacja	Rakotwórcza kategorii 1A	Rakotwórcza kategorii 1B	Rakotwórcza kategorii 2
Rakotwórcza kategorii 1A	≥ 0.1%	—	—
Rakotwórcza kategorii 1B	—	≥ 0.1 %	—
Rakotwórcza kategorii 2	—	—	≥ 1.0%

 

Elementy oznakowania

Piktogram dla oznakowania działania rakotwórczego

Kategoria 1A i 1B

Hasło ostrzegawcze: niebezpieczeństwo

Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia: H350: może powodować raka (podać drogę narażenia, jeżeli definitywnie udowodniono, że inna droga narażenia nie powoduje zagrożenia)

Kategoria 2

Hasło ostrzegawcze: uwaga

Zwrot wskazujący rodzaj zagrożenia: H351: podejrzewa się, że powoduje raka (podać drogę narażenia, jeżeli definitywnie udowodniono, że inna droga narażenia nie powoduje zagrożenia)

Kategorie zagrożenia dla działania mutagennego na komórki rozrodcze

Klasa zagrożenia działania mutagennego na komórki rozrodcze dotyczy przede wszystkim substancji, które mogą spowodować mutacje w komórkach rozrodczych u ludzi, które mogą zostać przekazane potomstwu. Przy klasyfikowaniu substancji i mieszanin w niniejszej klasie zagrożenia bierze się również pod uwagę wyniki badań in vitro mutagenności lub genotoksyczności oraz in vivo w komórkach somatycznych i rozrodczych ssaków.

KATEGORIA 1: Substancje, co do których wiadomo, że wywołują dziedziczne mutacje lub które uważa się za wywołujące dziedziczne mutacje w komórkach rozrodczych u ludzi.

Klasyfikacja w kategorii 1A oparta jest na pozytywnych dowodach pochodzących badań epidemiologicznych przeprowadzanych u ludzi.

Klasyfikacja w kategorii 1B oparta jest na:

• pozytywnym wyniku/wynikach badań dziedzicznej mutagenności komórek rozrodczych ssaków in vivo; lub
• pozytywnym wyniku/wynikach badań mutagenności komórek somatycznych ssaków in vivo, w połączeniu z pewnymi dowodami na to, iż substancja może potencjalnie powodować mutacje komórek rozrodczych. Te dowody na poparcie można uzyskać z badań mutagenności/genotoksyczności komórek rozrodczych in vivo lub poprzez wykazanie zdolności substancji lub jej metabolitu/-ów do wchodzenia w interakcję z materiałem genetycznym komórek rozrodczych lub
• pozytywnych wynikach z badań wykazujących skutki mutagenne w komórkach rozrodczych u ludzi bez wykazywania, że są to zmiany dziedziczne: na przykład, wzrost częstotliwości występowania aneuploidiów w męskich komórkach rozrodczych u osób narażonych na dziabnie substancji

KATEGORIA 2: Substancje dające powody do niepokoju u ludzi z uwagi na możliwość wywołania dziedzicznych mutacji w komórkach rozrodczych u ludzi.

Mieszaninę klasyfikuje się jako mutagenną, gdy co najmniej jeden składnik zaklasyfikowano jako mutagen kategorii 1A, kategorii 1B lub kategorii 2 i jest on obecny na poziomie równym lub wyższym od odpowiedniego ogólnego stężenia granicznego, odpowiednio dla kategorii 1A, kategorii 1B i kategorii 2, jak pokazano w poniższej tabeli.

 

Ogólne stężenia graniczne składników mieszaniny zaklasyfikowanych jako działające mutagennie na komórki rozrodcze, które powodują klasyfikację mieszaniny.

	Limity stężeń powodujące klasyfikację mieszaniny jako:
Klasyfikacja:	Mutagenna kategorii 1A	Mutagenna kategorii 1B	Mutagenna kategorii 2
Mutagen kategorii 1A	≥ 0.1 %	—	—
Mutagen kategorii 1B	—	≥ 0.1 %	—
Mutagen kategorii 2	—	—	≥ 1.0%

 

Elementy oznakowanie

Piktogram dla oznakowania działania mutagennego na komórki rozrodcze

Hasło ostrzegawcze: uwaga

Zwrot wskazujący rodzaj zagrożenia: H341: podejrzewa się, że powoduje wady genetyczne (podać drogę narażenia,  jeżeli definitywnie udowodniono, że inna droga narażenia nie powoduje zagrożenia)

 

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U.2022.1510)

 

Pracodawca na mocy art. 222 ustawy jw. zobowiązany jest:

• w razie zatrudnienia pracownika w warunkach narażenia na substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, zastępować te substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosować inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki;

• rejestrować wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami (...), a także prowadzić rejestr pracowników zatrudnionych przy tych pracach.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz.U.2021.2235), które określa m.in:

• wykaz substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym i sposób ich rejestrowania;

• szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;

• warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym

Wykaz substancji chemicznych, mieszanin, czynników lub procesów technologicznych stanowią:

1) substancje chemiczne spełniające kryteria klasyfikacji jako rakotwórcze lub mutagenne kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającym i uchylającym dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353 z 31.12.2008, str. 1);

2) mieszaniny zawierające substancje wymienione w pkt 1 w stężeniach powodujących spełnienie kryteriów klasyfikacji mieszaniny jako rakotwórczej lub mutagennej kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem, o którym mowa w pkt 1;

3) czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym – czynniki fizyczne – promieniowanie jonizujące.

4) procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym:

• produkcja auraminy,
• procesy technologiczne związane z narażeniem na działanie wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, obecnych w sadzy węglowej, smołach węglowych i pakach węglowych,
• procesy technologiczne związane z narażeniem na działanie pyłów, dymów i aerozoli tworzących się podczas rafinacji niklu i jego związków,
• produkcja alkoholu izopropylowego metodą mocnych kwasów,
• prace związane z narażeniem na pył drewna,
• prace związane z narażeniem na krzemionkę krystaliczną – frakcję respirabilną powstającą w trakcie pracy,
• prace związane z narażeniem skórę na działanie olejów mineralnych użytych wcześniej w silnikach spali-nowych wewnętrznego spalania w celu smarowania i schładzania części ruchomych silnika,

• prace związane z narażeniem na spaliny emitowane z silników Diesla.

 

Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym obowiązany jest m.in. do:

• przeprowadzania badań i pomiarów, zgodnie z częstotliwością określoną w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Z 2011 r. Nr 33, poz. 166 z późn. zm).

• prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;

• prowadzenia rejestru pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;

• przechowywania rejestru pracowników przez okres 40 lat po ustaniu narażenia, a w przypadku likwidacji zakładu pracy – przekazanie właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu;

• informowania pracowników o opakowaniu, zbiorniku i instalacji zawierającej substancję chemiczną, mieszaninę lub czynnik o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, a także o wymaganiach dotyczących oznakowania i znakach ostrzegawczych;

• zapewnienia udziału pracowników lub ich przedstawicieli w projektowaniu i realizacji działań zapobiegających narażeniu na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym lub ograniczających poziom tego narażenia;

• przeprowadzania okresowych szkoleń pracowników;

• przekazywania właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu niezwłocznie po rozpoczęciu działalności oraz corocznie do dnia 15 stycznia o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

• informowania na bieżąco pracowników i ich przedstawicieli o narażeniu na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, a w przypadkach narażenia powstałego w wyniku awarii i innych zakłóceń procesu technologicznego lub w wyniku podejmowanych prac remontowych, konserwacyjnych i w innych okolicznościach – o przyczynach powstałego narażenia oraz o środkach zapobiegawczych, jakie już zostały lub będą podjęte w celu poprawy sytuacji.

 

 

Pracodawca prowadzi rejestr prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, zawierający następujące dane:

• wykaz procesów technologicznych i prac, w których substancje chemiczne i ich mieszaniny lub czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym są stosowane, produkowane lub występują jako zanieczyszczenia bądź produkt uboczny, oraz wykaz tych substancji chemicznych i ich mieszanin oraz czynników wraz z podaniem ilościowej wielkości produkcji lub stosowania;
• uzasadnienie konieczności stosowania substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;
• wykaz i opis stanowisk pracy, na których występuje narażenie na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;
• liczbę pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, w tym liczbę kobiet, zwanych dalej "pracownikami";
• określenie rodzaju substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powodujących narażenie, drogę i wielkość narażenia oraz czas jego trwania;
• rodzaje podjętych środków i działań ograniczających poziom narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

 

Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, który zawiera:

• datę wpisu do rejestru;
• imię, nazwisko pracownika oraz jego stanowisko pracy,
• numer PESEL, a w przypadku jego braku - numer dokumentu potwierdzającego tożsamość.

 

 

Dane z obu rejestrów są udostępniane:

• lekarzom sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, których dane dotyczą, oraz przedstawicielom instytucji wykonujących z mocy odrębnych przepisów nadzór nad realizacją zadań z zakresu bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników;
• lekarzom uprawnionym do orzekania w zakresie chorób zawodowych określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 237 § 1 pkt 3-6 i § 11 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy;
• pracownikom – w zakresie informacji, które dotyczą ich osobiście, oraz przedstawicielom pracowników – w zakresie anonimowych informacji zbiorowych.

 

Lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami jest obowiązany zapoznać się z warunkami ich pracy i posiadać udokumentowane informacje dotyczące rodzaju i wielkości narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

Pracodawca jest obowiązany, na wniosek lekarza zlecić prowadzenie biologicznego monitorowania narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym oraz zastosować inne metody umożliwiające wczesne wykrycie skutków tego narażenia.

Lekarz jest obowiązany do udzielania informacji:

• pracownikowi – o wynikach badań i ocenie jego stanu zdrowia oraz o zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej, jakiej powinien się poddać po ustaniu pracy w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;

• pracodawcy, przedstawicielom pracowników oraz działającej w zakładzie pracy komisji bezpieczeństwa i higieny pracy – o ocenie stanu zdrowia pracowników, dokonanej z uwzględnieniem tajemnicy lekarskiej.

W przypadku rozpoznania lub podejrzenia u pracownika zmian w stanie zdrowia, stwarzających podejrzenie, że powstały w wyniku narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca, na wniosek lekarza , jest obowiązany zlecić przeprowadzenie dodatkowych badań stanu zdrowia innych pracowników narażonych w podobny sposób, dokonać weryfikacji uprzedniej oceny tego narażenia, a w razie potrzeby - zastosować odpowiednie dodatkowe środki zapobiegawcze.