Wojewódzka Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Rzeszowie

1. Promieniowanie UV jest nam potrzebne do życia!

Zapoczątkowuje syntezę witaminy D (prewitaminy D), wskutek czego dochodzi do wzmacniania kości oraz mechanizmów obronnych organizmu. W naszej szerokości geograficznej, przy umiarkowanie jasnej karnacji wystarczy 15-minutowy spacer w letni dzień, a zimą - 45 minut, aby organizm wytworzył odpowiednią dawkę tej witaminy. Wyzwalają się przy tym cenne endorfiny, poprawiające samopoczucie i przemianę materii.

2. Promieniowania UV (UVA i UVB) ma też negatywne skutki na zdrowie!

Skutkiem nadmiernej ekspozycji na UV może być uszkodzenie oczu, poparzenia słoneczne (UVB), przyspieszenie procesu fotostarzenia skóry, pojawienie się zmian pigmentacyjnych, piegów, przebarwień oraz osłabienie aktywności układu odpornościowego (UVA).

Unikanie nadmiernej ekspozycji na UV jest szczególnie istotne w okresie dzieciństwa
i dojrzewania. Ponad połowę całego promieniowania, na jakie jesteśmy narażeni, pochłaniamy przed 20 rokiem życia. Każde poparzenie skóry, znacznie zwiększa ryzyko powstania nowotworów skóry w późniejszym wieku.

Promieniowanie UVA (320–400 nm) – promieniowanie długie

Do Ziemi dociera 95% promieniowania UVA. Dłuższa fala przenika znacznie głębiej niż UVB,
a około 50% dostaje się do skóry właściwej. Skutki promieniowania UVA nie są widoczne od razu, inicjując proces fotostarzenia skóry, które powoduje destrukcyjne zmiany w wyglądzie, strukturze i funkcjonowaniu skóry. Pojawiają się zmarszczki, skóra jest zwiotczała wskutek degradacji włókien kolagenowych, mniej jędrna i elastyczna. Uszkodzona zostaje bariera hydrolipidowa, przez co skóra staje się sucha i bardziej podatna na podrażnienia.

Promieniowanie UVB (280–320 nm) – promieniowanie krótkie  

Niewiele, bo zaledwie 5% promieniowania UVB dociera do Ziemi. Większość jest zatrzymywana w warstwie ozonowej razem z UVC. Za wakacyjną opaleniznę w postaci rumienia, czerwonych ramion, piekącego karku (poparzenia słoneczne) odpowiada właśnie UVB. Dociera ono głównie do warstwy rogowej skóry, choć niewielka część (9-14%) przedostaje się do głębszych warstw skóry. Najsilniej działa w lecie, w szczególności między godziną 10:00 a 15:00.

3. Dobór ochrony przeciwsłonecznej a fototyp skóry!

Jeszcze w 1975 r. amerykański dermatolog Thomas B. Fitzpatrick wyróżnił u ludzi 6 typów skóry (tzw. fototypy), w zależności od reakcji skóry na promieniowanie ultrafioletowe.

 Fototyp I – celtycki: skóra bardzo jasna, często pokryta piegami, włosy w kolorze jasny blond bądź rude. Skóra nigdy się nie opala i łatwo ulega oparzeniu, jest ekstremalnie wrażliwa na słońce. Wymaga stosowania najwyższego SPF 50+ i unikania ekspozycji słonecznej.

Fototyp II – północnoeuropejski: skóra jasna, włosy blond lub jasnobrązowe. Łatwo ulega poparzeniu, opala się w minimalnym stopniu, jest bardzo wrażliwa na słońce. Również wymaga stosowania wysokich filtrów SPF 50 i SPF 50+ oraz ochrony przed bezpośrednim nasłonecznieniem.

Fototyp III – środkowoeuropejski: skóra jasnobrązowa, włosy – ciemny blond lub brązowe. Jest wrażliwa na słońce i przy braku należytej ochrony może ulec poparzeniu. Opala się wolno, możliwe jest uzyskanie jasnobrązowej barwy. Wymaga stosowania przynajmniej średniej ochrony - najlepiej SPF 30 i więcej.

Fototyp IV – południowoeuropejski: skóra średnio brązowa, śniada, włosy – ciemnobrązowe lub czarne. Łatwo się opala, ryzyko poparzeń jest minimalne. Zalecana ochrona to SPF 15.

Fototyp V – azjatycki i północnoafrykański. Skóra ciemnobrązowa, ciemne lub czarne włosy. Skóra jest odporna na poparzenia, łatwo się opala.

Fototyp VI – afrykański. Skóra i włosy ciemnobrązowe lub czarne. Wysoka zawartość melaniny chroni ten fototyp przed poparzeniami.

Polacy to w większości osoby o fototypie 1-2, rzadziej 3. Dlatego zaleca się stosować jak najwyższe filtry, zwłaszcza przez pierwsze dni ekspozycji słonecznej – potem stopniowo zmniejszając ich wartość (nie na niższe niż SPF 30).

Samo określenie koloru skóry, włosów i oczu nie jest wystarczające i powinno uwzględniać  informacje od poszczególnych osób, o tym jak ich skóra reaguje na promieniowanie (szybkość opalania i podatność na oparzenia). Zalecana konsultacja z dermatologiem!

4. Ochrona przeciwsłoneczna – filtry w kosmetykach

Na terenie Unii Europejskiej producenci kosmetyków z ochroną przed UV muszą podać wskaźnik ochrony przed promieniowaniem UVB, czyli wartość SPF (Sun Protection Factor).

Obok wartości współczynnika SPF na etykiecie umieszczane są komunikaty słowne odnoszące się do stopnia ochrony: 

• niska (SPF 6, 10)
• średnia (SPF 15, 20, 25)
• wysoka (SPF 30, 50)
• bardzo wysoka (SPF 50+).

Filtr SPF 15 blokuje 94%, SPF 30 – 97%, a SPF 50 – ok. 98% promieniowania UVB.

Wartość SPF informuje nas o tym, ile razy wydłuży się czas od ekspozycji na promieniowanie UVB do momentu powstania rumienia. Jeśli rumień na naszej skórze pojawia się po ok. 10 minutach intensywnego opalania, to po użyciu kosmetyku np. z filtrem SPF = 15, w tych samych warunkach, powinniśmy zaobserwować pojawienie się rumienia po około 150 minutach (10 x 15). Nie oznacza to jednak, że można bezpiecznie tak długo wystawiać skórę na słońce!

Podanie zaś wskaźnika ochrony przed promieniowaniem UVA nie jest obowiązkowe (UVA-PF lub PPD), choć obecnie to powszechna praktyka i cenna informacja dla konsumenta.

Taki symbol na opakowaniu kosmetyku z filtrami oznacza, że ochrona przed UVA wynosi, co najmniej ⅓ wartości deklarowanej ochrony UVB (SPF) oraz zapewnia ochronę przed minimalną krytyczną długością fali (370 nm).

5. Rodzaje substancji promieniochronnych

Obecnie na rynku dostępne są produkty kosmetyczne, w których możemy spotkać różne konfiguracje filtrów chroniących nas przed UV:

• mineralne (fizyczne, nieorganiczne) - odbijają promienie UV, np. dwutlenek tytanu (wg  INCI: Titanium Dioxide) lub tlenek cynku (wg INCI: Zinc Oxide); są uważane za nieuczulające, łagodne dla skóry i fotostabilne,
• chemiczne (organiczne) – pochłaniają promienie UV, a następnie zmieniające w energię cieplną,
• mieszane (to połączenie kilku różnych filtrów mineralnych i chemicznych w jednym kosmetyku, co zapewnia ochronę w szerszym spektrum UV).

Wykaz substancji promieniochronnych dozwolonych w produktach kosmetycznych z uwzględnieniem ich stężenia i zakresu zastosowania znajduje się w załączniku VI Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczącego produktów kosmetycznych.

6. Promieniowanie UV a nowotwory skóry

Promieniowanie słoneczne może uszkodzić materiał genetyczny (DNA) zawarty w komórkach skóry, zaburzając ich prawidłowe funkcje (uszkodzone w ten sposób geny nie produkują prawidłowych białek). Mutacje w materiale genetycznym oraz niekontrolowane podziały komórek, mogą prowadzić do powstania nowotworów skóry.

Promieniowanie UV przyczynia się do powstawania trzech rodzajów raka skóry:

•  raka podstawnokomórkowego,
•  raka kolczystokomórkowego,
•  czerniaka złośliwego.

Zgodnie z danymi Krajowego Rejestru Nowotworów (KRN) niebarwnikowe nowotwory skóry są najczęściej występującymi nowotworami w Polsce – zaraz po raku płuca oraz raku piersi.

30% wszystkich rozpoznawanych nowotworów złośliwych to nowotwory skóry. 80% przypadków to rak podstawnokomórkowy. Na drugim miejscu jest rak kolczystokomórkowy stanowiący 15%. Czerniak złośliwy, mimo że stanowi tylko 5%  wszystkich przypadków, charakteryzuje się największą śmiertelnością. W Europie, w latach 90. XX wieku częstotliwość zachorowań na złośliwe nowotwory skóry była dwukrotnie większa niż trzy dekady wcześniej. Obecnie liczba stwierdzonych przypadków czerniaka w krajach europejskich podwaja się co dziesięć lat.

Większość przypadków raka kolczystokomórkowego skóry stwierdza się u osób, które z uwagi na wykonywane zawód przebywają długo na słońcu (ogrodnicy, rolnicy, pracownicy budowlani, rybacy, piloci).

Pamiętajmy, że szybkie rozpoznanie zmian nowotworowych skóry może nam i naszym bliskim – uratować życie! Zalecamy systematyczne oględziny znamion na naszej skórze, przynajmniej raz do roku (badanie dermatoskopowe u dermatologa)!

7. Właściwe (skuteczne) użycie kosmetyków z substancjami promieniochronnymi

• Zastosowanie kremu z filtrem UV około 30 minut przed wyjściem na słońce!
• Użycie produktów promieniochronnych w zalecanej ilości (co najmniej 2 mg/cm² - zbyt mała ilość znacząco zmniejsza poziom ochrony przeciwsłonecznej)!
• Podczas smarowania skóry nie zapomnijmy o karku, uszach, nosie, ustach oraz grzbiecie stóp (najczęściej pomijane okolice)!
• Konieczność reaplikacji kosmetyku z filtrami - zawsze po wyjściu z wody, która go spłukuje, a ręcznik wyciera! Bez wchodzenia do wody, ponowna aplikacja produktu
  – raz na 2 godziny (w odpowiedniej ilości - 2 mg/cm² - „łyżeczka od herbaty”)!
• Dzieci nie powinny przebywać bezpośrednio na słońcu, szczególnie w godzinach największego nasłonecznienia (10-15)!
• Pamiętajmy, że nie ma 100% ochrony przed promieniami UV!
• Nie zapominajmy też o ochronie naszych oczu! Używajmy okularów przeciwsłonecznych z prawdziwym filtrem UV400. Bezpieczne, chroniące wzrok okulary najlepiej jest kupować u optyka. Użycie „kolorowych okularów za 20 zł” może doprowadzić do uszkodzenia oczu!

 

Tomasz Kamiński