Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Krośnie

Źródła promieniowania optycznego dzielą się na naturalne i sztuczne. Do sztucznych zaliczamy źródła elektryczne oraz procesy technologiczne.

Naturalne źródła promieniowania optycznego

Głównym naturalnym źródłem promieniowania optycznego jest Słońce. Do powierzchni  Ziemi docierają fale o długościach od około 290nm do 2700nm. Widmo tegoż promieniowania zawiera ok. 7% nadfioletu, 50% podczerwieni i 43% światła.

Sztuczne źródła promieniowania optycznego

Źródła elektryczne mogą emitować promieniowanie:

• nadfioletowe np. promienniki UV, diody LED UV, promienniki rtęciowe;
• widzialne np. żarówki głównego szeregu, świetlówki, źródła ledowe;
• podczerwone np. żarówki IR, promienniki ceramiczne lub kwarcowe, suszarki do włosów, żelazka, piekarniki.

Promienniki nadfioletu

Wysokoprężne promienniki emitujące głównie pasmo UV-A  znajdują zastosowanie np. do analiz laboratoryjnych, wywoływania różnego rodzaju reakcji fotochemicznych, identyfikacji materiałów, diagnostyki chorób skórnych. Niskoprężne lampy stosuje się głownie do odkażania powietrza, odzieży, wody i innych substancji, ponieważ ich promieniowanie jest silnie bakteriobójcze. Są to np. lampy owadobójcze oraz testery do banknotów. Promieniowanie nadfioletowe wykorzystywane jest również w przemyśle poligraficznym - w związku z wykorzystywaniem farb
i lakierów utwardzanych za pomocą promieniowania UV, oraz do dezynfekcji. Wyróżnia się dezynfekcję:

- powietrza: szpitale, wytwarzanie żywności, systemy wentylacji, oczyszczacze powietrza;

- powierzchniową: opakowania, warzywa, przyprawy;

- płynów: woda pitna, woda technologiczna, stawy rybne, akwaria, ścieki.

Źródła promieniowania widzialnego

Promieniowanie widzialne emitowane jest przez elektryczne źródła światła. Ze względu na sposób wytwarzanego światła, żarówki oraz żarówki halogenowe zaliczane są do grupy źródeł termicznych. Druga grupa to źródła luminescencyjne, znacznie bardziej efektywne niż źródła termiczne. Zaliczamy do nich lampy rtęciowe niskoprężne – świetlówki klasyczne i kompaktowe, lampy rtęciowe wysokoprężne, sodowe, lampy ksenonowe, diody elektroluminescencyjne (LED). Elektryczne źródła światła emitujące promieniowanie widzialne znajdują zastosowanie do oświetlania wnętrz, ulic oraz podświetleń obiektów architektonicznych.

Promienniki podczerwieni

Promienniki podczerwieni znajdują zastosowania w:

- przemyśle drukarskim i papierniczym,

- lakierniach i farbiarniach do suszenia lakieru,

- przemyśle spożywczym, gastronomii (podgrzewanie, rozmrażanie),

- przemyśle drzewnym – suszenie i produkcja forniru drewnianego,

- hodowli zwierząt,

- technice medycznej – urządzenia terapeutyczne

- procesach przemysłowych – do utrzymywania stałej temperatury.

Procesy technologiczne:

• Spawanie

W procesie spawania powstaje łuk spawalniczy, który stanowi szczególne źródło promieniowania. Składa się ono z intensywnego promieniowania termicznego rozgrzanych do wysokiej temperatury gazów spawalniczych, elementów spawanych lub ciętych, materiału elektrody i topnika.

• Procesy technologiczne podczas których emitowane jest promieniowanie podczerwone

Promieniowanie podczerwone (cieplne) emitują ciała ogrzane do bardzo wysokich temperatur.
W związku z tym występuje ono między innymi w hutnictwie, przemyśle metalowym, meblarskim np. do suszenia drewna i poligraficznym. Typowymi źródłami termicznymi są:

- otwory i ściany pieców topielnych, grzewczych, hartowniczych, ceramicznych, szklarskich,

- roztopiony metal lub masa szklarska

- rozgrzane do wysokiej temperatury elementy metalowe lub szklane, obrabiane plastycznie, hartowane lub formowane

- paleniska.

 

Wpływ oddziaływania promieniowania optycznego na organizm człowieka

Promieniowanie nadfioletowe może mieć zarówno pozytywny jak i negatywny wpływ na organizm człowieka. Wśród korzystnych skutków wymienić można m.in. powstawanie witaminy D₃, obniżenie ilości cholesterolu, szybsze gojenie się ran, ustępowania infekcji i niektórych chorób skóry. Natomiast wśród skutków niekorzystnych dla zdrowia człowieka podaje się przede wszystkim oddziaływanie na skórę i oczy. Promieniowanie UV może powodować poparzenia skóry, przyspiesza proces starzenia się skóry oraz może przyczyniać się do powstawania zmian nowotworowych. Do najczęstszych ostrych objawów narażenia oka na nadfiolet zalicza się stan zapalny rogówki i spojówek.

Intensywne promieniowanie widzialne, zwłaszcza tzw. światło niebieskie może powodować termiczne lub fotochemiczne uszkodzenia siatkówki oka. Emitowane jest np. podczas spawania.

Promieniowanie podczerwone powoduje przede wszystkim wzrost temperatury tkanek. Wykorzystuje się to w lecznictwie m.in. do miejscowej poprawy ukrwienia i pobudzenia przez to procesów metabolicznych. Jednak zbyt intensywne jego natężenie może powodować oparzenia skóry a także choroby oczu np. zaćmę, degeneracje naczyniówki lub siatkówki. Najpoważniejszą chorobą oczu jest tzw. zaćma podczerwienna (zaćma hutnicza), czyli zmętnienie soczewki.

Profilaktyka techniczna i organizacyjna

Należy unikać ekspozycji na promieniowanie optyczne. Natomiast jeśli nie jest to możliwe należy:

- ograniczyć czas ekspozycji

- zapewnić jak największą odległość pracownika od źródła promieniowania

- osłaniać przed promieniowaniem.

Aby ograniczyć ryzyko najlepiej usunąć zagrożenie albo zastąpić przez mniej niebezpieczny proces lub urządzenie. Jeśli nie jest to możliwe stosuje się środki techniczne, administracyjne i ochrony indywidualnej.  Środki techniczne to np. obudowy, ekrany ochronne , blokady bezpieczeństwa, zdalne sterowanie. Środki ochrony indywidualnej: okulary/ gogle ochronne, przyłbice, odzież, rękawice i obuwie ochronne.

Rozporządzenie MPiPS w sprawie bhp przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowanie optyczne z dnia 27 maja 2010r. (wraz z rozporządzeniem MPiPS z dnia 25 czerwca 2012r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowanie optyczne).