Środowisko pracy
Warunki środowiska pracy
W latach 2020-2022 we wszystkich państwach Unii Europejskiej jest prowadzona kampania informacyjna pt.
"Zdrowe i bezpieczne miejsce pracy. Dźwigaj z głową".
Celem kampanii jest podniesienie poziomu wiedzy i świadomości na temat problemów mięśniowo-szkieletowych związanych z pracą.
Na poziomie europejskim kampania jest koordynowana przez Europejską Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA), a jej krajową edycję prowadzi Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy.
Więcej informacji na temat kampanii znajduje się na stronach internetowych:
1. Czynniki szkodliwe występujące w środowisku pracy
Czynnik szkodliwy - czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia, a w konsekwencji do schorzenia.
Informację o zagrożeniach występujących w środowisku pracy można znaleźź w bazach wiedzy wspomagających zadania związane z oceną narażenia i ryzyka zawodowego.
CHEMPYŁ - baza wiedzy o zagrożeniach chemicznych i pyłowych
BIOINFO - baza wiedzy o zagrożeniach szkodliwymi czynnikami biologicznymi
Wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń oraz natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy zawarte zostaływ rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
2. Badania i pomiary środowiska pracy
Art.227 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy nakłada na pracodawcę obowiązek stosowania środków zapobiegających chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, a w szczególności obowiązek przeprowadzania na swój koszt, badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom.
Zasady i częstotliwość przeprowadzania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
Pracodawca zapewnia wykonanie badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy, nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności /§ 3 ww. rozporządzenia/.
Kolejne badania i pomiary pracodawca powinien wykonywać z częstotliwością określoną w ww. rozporządzeniu.
Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wykonują laboratoria, które uzyskały akredytację w tym zakresie na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności.
W przypadku braku wymienionych w ust. 1 laboratoriów akredytowanych do badania lub pomiarów określonego czynnika, badania i pomiary wykonują:
- laboratoria szkół wyższych, instytutów naukowych Polskiej Akademii Nauk lub instytutów badawczych, które prowadzą badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy i mają wdrożony system zapewnienia jakości lub,
- laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Wojskowej Inspekcji Sanitarnej - jeżeli mają wdrożony system zapewnienia jakości lub,
- laboratoria prowadzone przez jednostki organizacyjne lub osoby fizyczne, które uzyskały certyfikat kompetencji w zakresie wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności, dysponujące aparaturą do badań i pomiarów tych czynników, która podlega udokumentowanemu nadzorowi metrologicznemu obejmującemu okresowe wzorcowania lub sprawdzania i konserwację.
3. Substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy
Rakotwórczość jest to właściwość czynnika chemicznego lub fizycznego, warunkująca wywoływanie przez dany czynnik nowotworów u ludzi lub zwierząt.
Zmiany nowotworowe mogą ujawnić się po upływie wielu lat od chwili pierwszego narażenia na czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. Okres latencji upływający od początku narażenia do wystąpienia klinicznych objawów chorobowych moze trwać od kilku do kilkudziesięciu lat (najczęściej dla nowotworów zawodowych jest dłuższy niż 20 lat).
Obowiązki pracodawcy w tym zakresie reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy.
Zgodnie z ww. rozporządzeniem substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym to:
1. Czynniki fizyczne - promieniowanie jonizujące
2. Czynniki chemiczne
- substancje chemiczne spełniające kryteria klasyfikacji jako rakotwórcze lub mutagenne: kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającym i uchylającym dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1907/2006,
- mieszaniny zawierające substancje chemiczne klasyfikowane jako rakotwórcze lub mutagenne: kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem, o którym mowa w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008.
3. Procesy technologiczne, w których dochodzi do uwalniania substancji chemicznych, ich mieszanin lub czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym:
- produkcja auraminy,
- procesy technologiczne związane z narażeniem na działanie wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, obecnych w sadzy węglowej, smołach węglowych i pakach węglowych,
- procesy technologiczne związane z narażeniem na działanie pyłów, dymów i aerozoli tworzących się podczas rafinacji niklu i jego związków,
- produkcja alkoholu izopropylowego metodą mocnych kwasów,
- prace związane z narażeniem na pył drewna,
- prace związane z narażeniem na krzemionkę krystaliczną - frakcję respirabilną powstającą w trakcie pracy,
- prace związane z narażeniem przez skórę na działanie olejów mineralnych użytych wcześniej w silnikach spalinowych wewnętrznego spalania w celu smarowania i schładzania części ruchomych silnika,
- prace związane z narażeniem na spaliny emitowane z silników Diesla.
Pracodawca jest obowiązany:
1) Informować pracownika o opakowaniu, zbiorniku i instalacji zawierających substancje chemiczne, ich mieszaniny lub czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, a także o wymaganiach dotyczących oznakowania i znakach ostrzegawczych;
2) Przeprowadzać okresowe szkolenia pracownika w zakresie:
- ryzyka dla zdrowia, jakie wynika z oceny narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym i dodatkowego ryzyka wynikającego z palenia tytoniu, oraz środków ostrożności, które powinny być podejmowane w celu ograniczenia tego narażenia,
- wymagań higienicznych, które powinny być spełnione w celu ograniczenia narażenia na działanie substancji
- chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,
- konieczności używania środków ochrony indywidualnej, w tym odzieży ochronnej,
- działań zapobiegających wypadkom oraz działań koniecznych do podjęcia przez pracowników, w tym pracowników pełniących obowiązki ratownicze, podczas działań ratowniczych oraz wypadków.
3) Zapewnić udział pracowników lub ich przedstawicieli w projektowaniu i realizacji działań zapobiegających narażeniu na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym lub ograniczających poziom tego narażenia;
4) Umożliwić pracownikom i ich przedstawicielom kontrolę stosowania wymagań określonych w rozporządzeniu oraz w innych przepisach regulujących zasady bezpieczeństwa i higieny pracy;
5) Prowadzić rejestr prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;
6) Prowadzić rejestr pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym i przechowywać go przez okres 40 lat po ustaniu narażenia, a w przypadku likwidacji zakładu pracy - przekazać właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu;
7) Przekazywać właściwemu PWIS informacji o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym - według obowiązującego wzoru stanowiącego załącznik nr 2 do rozporządzenia niezwłocznie po rozpoczęciu działalności oraz corocznie w terminie do dnia 15 stycznia.
Zobacz wzór Informacji o czynnikach rakotwórczych
8) Przeprowadzić pomiary stężeń czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.
4. Narażenie przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest
Wykonawca prac polegających na zabezpieczeniu lub usunięciu wyrobów zawierających azbest z miejsca, obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej zobowiązany jest zgłosić zamiar przeprowadzenia tych prac właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu w terminie co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem prac, zgodnie z § 6 ust. 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest.
Powyższe prace powinny być prowadzone w sposób uniemożliwiający emisję azbestu do środowiska oraz powodujący zminimalizowanie pylenia poprzez: nawilżanie wodą wyrobów zawierających azbest przed ich usuwaniem lub demontażem i utrzymywanie w stanie wilgotnym przez cały czas pracy; demontaż całych wyrobów bez jakiegokolwiek ich uszkadzania, tam gdzie jest to technicznie możliwe; odspajanie materiałów trwale związanych z podłożem przy stosowaniu wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze.
Szkodliwość włókien azbestowych zależy od średnicy i długości włókien. Krytyczne wymiary włókien respirabilnych azbestu to włókna o długości L>5 µm, średnicy d<3µm i stosunku długości do średnicy włókien L/d≥3:1 Wdychanie włókien azbestu może doprowadzić do groźnych chorób, wśród których najczęściej występują:pylica azbestowa, rak płuca, międzybłoniak opłucnej.
Ryzyko wchłaniania włókien azbestowych występuje podczas pracy z minerałami azbestowymi oraz podczas kruszenia i obróbki produktów azbestowo-cementowych.
W roku 1997 zakazano wprowadzania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej azbestu i wyrobów zawierających azbest, produkcji wyrobów zawierających azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest.
Uchwałą Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2009 r. został przyjęty „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu lata 2009-2032”. Program na celu zredukowanie negatywnych skutków zdrowotnych i szkodliwego oddziaływania na środowisko na terytorium kraju poprzez stopniowe usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest do 2032 roku. Zadaniem programu jest również upowszechnianie wiedzy dotyczącej szkodliwości azbestu oraz procedur bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest.
Zobacz ulotkę informacyjną dotyczącą zagrożeń wynikających ze stosowania wyrobów z azbestem.
5. Cytostatyki
Leki cytostatyczne to grupa substancji naturalnych i syntetycznych używanych w chemioterapii nowotworów, działających toksycznie na komórki nowotworowe. W przypadku pracowników długotrwale zatrudnionych w kontakcie z nimi mogą stanowić poważne zagrożenie zdrowotne, przyczyniając się do rozwoju zarówno chorób nowotworowych jaki nienowotworowych. Długotrwałe oddziaływanie na pracowników, którzy nie przestrzegają zasad bezpieczeństwa i higieny pracy podczas całego procesu chemioterapii, może powodować m.in. problemy z płodnością, choroby nowotworowe, wypadanie włosów, a także schorzeń układu oddechowego, nerek czy wątroby.
Do grup zawodowych najbardziej narażonych na szkodliwe działanie leków cytostatycznych zaliczyć można:
- personel pielęgniarski,
- farmaceutów,
- lekarzy,
- salowych,
- sanitariuszy szpitalnych.
Aktem prawnym, który informuje o wymaganiach w zakresie stosowania leków cytostatycznych jest rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 19 czerwca 1996 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy przygotowywaniu, podawaniu i przechowywaniu leków cytostatycznych w zakładach opieki zdrowotnej.
6. Szkodliwe czynniki biologiczne
W razie zatrudnienia pracownika w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie dostępne środki eliminujące narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe – ograniczające stopień tego narażenia przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki /art. 2221 § 1 Ustawy Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy/.
Szkodliwe czynniki biologiczne mogące być przyczyną zakażenia, alergii lub zatrucia obejmują:
- drobnoustroje komórkowe, w tym zmodyfikowane genetycznie,
- jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie,
- hodowle komórkowe,
- pasożyty wewnętrzne człowieka.
Do prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych należą:
- praca w zakładach produkujących żywność,
- praca w rolnictwie,
- praca, podczas której dochodzi do kontaktu ze zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego,
- praca w jednostkach ochrony zdrowia, w tym w pomieszczeniach izolacyjnych i zakładach, gdzie są wykonywane badania pośmiertne,
- praca w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych lub diagnostycznych,
- praca w zakładach gospodarki odpadami,
- praca przy oczyszczaniu ścieków,
- praca inna niż wymieniona powyżej, w przypadku której wynik oceny ryzyka wskazuje, że czynniki biologiczne mogą być obecne w środowisku pracy.
Wykaz szkodliwych czynników biologicznych wraz z ich klasyfikacją na grupy zagrożenia (od 2 do 4) zawarty jest w Załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki.
Klasyfikacja czynników biologicznych według grup zagrożenia:
Grupa 1 zagrożenia
Czynniki, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne.
Grupa 2 zagrożenia
Czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.
Grupa 3 zagrożenia
Czynniki, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.
Grupa 4 zagrożenia
Czynniki, które wywołują u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie czynników w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.
Pracodawca jest zobowiązany do przekazania właściwemu inspektorowi sanitarnemu informacji o uzyciu szkodliwego czynnika biologicznego w celach naukowo-badawczych, diagnostycznych lub przemysłowych.
Formularz zgłoszeniowy uzycia czynnika biologicznego
7. Zranienia ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych
Przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych, określają warunki bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych przez podmioty wykonujące działalność leczniczą i:
- odnoszą się do pracowników: zatrudnionych na podstawie umowy o pracę; osób fizycznych wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy; doktorantów, studentów i uczniów niebędących pracownikami oraz wolontariuszy; osób prowadzących pod nadzorem pracodawcy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę działalność gospodarczą na własny rachunek
- nie odnoszą się do osób, które faktycznie są swoim własnym „pracodawcą” tzn. udzielają świadczeń medycznych w formie indywidualnej praktyki zawodowej (np. we własnym gabinecie lub miejscu wezwania)
Ostrymi narzędziami w rozumieniu ww. rozporządzenia są wyroby medyczne (zgodnie z ustawą z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych), służące do cięcia, kłucia oraz mogące spowodować zranienie lub przeniesienie zakażenia.
Zranienie pracownika ostrym narzędziem jest wypadkiem przy pracy. Pracownik niezwłocznie zgłasza każdy przypadek zranienia ostrym narzędziem pracodawcy lub osobie wykonującej zadania służby bhp, a w razie kontaktu z krwią lub innym potencjalnie zakaźnym materiałem biologicznym - również lekarzowi wskazanemu w procedurze postępowania poekspozycyjnego.
Przykładowe wzory dokumentów można znaleźć w przewodniku „Zranienia ostrymi narzędziami, przewodnik po Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 6 czerwca 2013 r. W sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych” .