Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Mońkach

Azbest jest to nazwa włóknistych materiałów nieorganicznych. Niezależnie od różnic chemicznych i wynikających z budowy krystalicznej  azbesty są minerałami naturalnie występującymi w przyrodzie. Ze względu na unikalne właściwości chemiczne i fizyczne, azbest znalazł zastosowanie w wielu wyrobach, w tym przede wszystkim do produkcji płyt azbestowo-cementowych (na pokrycia dachowe, elewacje budynków). Azbest jest praktycznie niezniszczalny, nie ulega degradacji chemicznej ani biologicznej, wykazuje odporność na działanie agresywnych chemikaliów, odporność na ekstremalne warunki klimatyczne – w tym odporność na działanie wysokich temperatur. Dzięki ogniotrwałości i izolacyjności termicznej stosowano go również do wyrobu tkanin, farb ogniotrwałych oraz wyrobów ciernych.

Azbest wykazuje działanie chorobotwórcze na skutek wdychania włókien zawieszonych w powietrzu. Sama obecność azbestu nie jest zagrożeniem dla zdrowia, staje się on niebezpieczny dopiero w momencie uszkodzenia (łamanie, kruszenie, cięcie) lub gdy dochodzi do korozji wyrobów zawierających azbest. Procesy te prowadzą do uwalniania włókiem azbestowych, które wraz z wdychanym powietrzem mogą dostać się do naszego organizmu.  Szkodliwość włókien azbestowych zależy od średnicy i długości włókien. Większe włókna nie są tak szkodliwe, gdyż w większości zatrzymują się w górnych drogach oddechowych skąd są usuwane przez rzęski, włókna bardzo drobne są usuwane przez system odpornościowy. Najbardziej niebezpieczne są włókna cienkie (do 0,01 μm) – przenikają one do dolnych dróg oddechowych, wbijają się w płuca, gdzie pozostają i w wyniku wieloletniego drażnienia komórek wywołują nowotwory (pylicę azbestową). Nowotwory spowodowane kontaktem z azbestem rozwijają się zwykle po kilkunastu latach od momentu narażenia, stąd tak ważne jest podnoszenie świadomości pracowników i osób narażonych na działanie azbestu. Skutki szkodliwego działania azbestu nie muszą być natychmiastowe; jego działanie u człowieka może ujawnić się nawet po kilkudziesięciu latach. W aktualnym stanie wiedzy naukowej azbest jest substancją o udowodnionym działaniu rakotwórczym dla ludzi.

Z chwilą zakazu produkcji azbestu i obrotu materiałami azbestowymi, podstawowym problemem stało się jego usunięcie ze środowiska. W tym celu został uchwalony rządowy Program  Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. Program ma na celu zredukowanie negatywnych skutków zdrowotnych i szkodliwego oddziaływania na środowisko spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju poprzez stopniowe usuwanie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest do 2032 roku. Zadaniem programu jest także upowszechnienie wiedzy dotyczącej szkodliwości azbestu oraz procedur bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest. Szczegółowe informacje dotyczące Programu znajdują się na stronie Ministerstwa Rozwoju i Technologii.

Państwowa Inspekcja Sanitarna kontroluje przedsiębiorców w zakresie przestrzegania przepisów prawa, które stanowią, że wykonawca prac polegających na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest obowiązany jest m.in. do:

• znajomości przepisów regulujących bezpieczne zasady usuwania bądź unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest,
• zgłoszenia zamiaru przeprowadzenia ww. prac właściwemu organowi nadzoru budowlanego, właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy oraz właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, w terminie co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem prac,
• przeszkolenia pracowników oraz osób kierujących pracami do przeszkolenia przez uprawnioną instytucję w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przestrzegania procedur dotyczących bezpiecznego postępowania przy zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest,
• opracowania planu usuwania wyrobów zawierających azbest, wyposażenia i zabezpieczenia pracowników w niezbędne środki ochrony indywidualnej i obuwie robocze,
• opracowania i udokumentowania ryzyka zawodowego,
• prowadzenia rejestrów wynikających z przepisów regulujących zagadnienia czynników rakotwórczych obecnych w środowisku pracy,
• posiadania aktualnych orzeczeń lekarskich stwierdzających u pracowników brak przeciwwskazań do pracy zatrudnionych w ekspozycji na azbest,
• odpowiedniego zabezpieczenia terenu podczas wykonywania prac rozbiórkowych,
• oznakowania obszaru prac z azbestem m.in. poprzez umieszczenie w widocznym miejscu tablic odpowiednich tablic informacyjnych,
• przekazywania corocznie właściwemu organowi Inspekcji Sanitarnej informacji o substancjach chemicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest Dz.U. 2020 poz. 1680

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest Dz.U. 2011 nr 8 poz. 31

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest Dz.U. 2010 nr 162 poz. 1089

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest Dz.U. 2004 nr 71 poz. 649

Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów Dz.U. 2005 nr 216 poz. 1824

Źródło: GIS, WSSE w Białymstoku