Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Opatowie

Substancje chemiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym występujące w środowisku pracy stanowią poważne wyzwanie dla pracodawców i zarządzających bezpieczeństwem pracy w przedsiębiorstwach w Polsce, a także w pozostałych państwach Unii Europejskiej i na świecie. 

Obowiązki pracodawcy związane z występowaniem w środowisku pracy substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym określone są m.in. w:

• art. 222, 229 § 5 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1465),
• rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (t. j. Dz. U. 2024 r. poz. 156),
• rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (t. j. Dz. U. 2023 r. poz. 419).

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (t. j. Dz. U. 2024 r. poz. 156) reguluje m.in. kwestię procesów technologicznych, w których dochodzi do uwalniania substancji chemicznych, ich mieszanin lub czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. 

Nowelizacje tego rozporządzenia z 2020 i 2021 r. wprowadziły 3 nowe prace do załącznika nr 1 części 2. Procesy technologiczne, w których dochodzi do uwalniania substancji chemicznych, ich mieszanin lub czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. 
Są to:

• prace związane z narażeniem na frakcję respirabilną krzemionki krystalicznej (FRKK),
• prace związane z narażeniem przez skórę na działanie olejów mineralnych użytych wcześniej w silnikach spalinowych wewnętrznego spalania w celu smarowania i schładzania częściach ruchomych silnika,
• prace związane z narażeniem na spaliny emitowane z silników Diesla.

W celu ochrony zdrowia pracowników przed skutkami pracy w kontakcie lub narażeniu na substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca zobowiązany jest podjąć m.in. następujące działania:

• zastępowania substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym mniej szkodliwymi dla zdrowia lub do stosowania innych dostępnych środków ograniczających stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki;
• rejestrowania wszystkich rodzajów prac w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, określonymi w wykazie, o którym mowa w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy;
• prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach;
• przekazania właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy danych dotyczących ww. prac, niezwłocznie po rozpoczęciu działalności oraz corocznie w terminie do dnia 15 stycznia na druku według wzoru stanowiącego załącznik nr 2 do ww. rozporządzenia;
• przeprowadzania okresowych szkoleń pracowników zgodnie z ww. rozporządzeniem;
• wykonywania pomiarów w trybie i z częstotliwością określoną w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, a w szczególności stosowania metod wczesnego wykrywania narażenia podczas awarii lub w przypadku wystąpienia innych nieprzewidzianych okoliczności;
• informowania pracowników o opakowaniu, zbiorniku i instalacji zawierających substancje chemiczne, ich mieszaniny lub czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, a także o wymaganiach dotyczących oznakowania i znakach ostrzegawczych;
• informowanie na bieżąco pracowników i ich przedstawicieli o narażeniu na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;
• w przypadku rozpoznania lub podejrzenia u pracownika zmian w stanie zdrowia, stwarzających podejrzenie, że powstały w wyniku narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca – na wniosek lekarza – jest obowiązany zlecić przeprowadzenie dodatkowych badań stanu zdrowia innych pracowników narażonych w podobny sposób, dokonać weryfikacji uprzedniej oceny tego narażenia, a w razie potrzeby – zastosować odpowiednie dodatkowe środki zapobiegawcze;
• przechowywania rejestru pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym przez okres 40 lat po ustaniu narażenia, a w przypadku likwidacji zakładu pracy – przekazania go właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu.

Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Opatowie zachęca również do zapoznania się z materiałami i artykułami Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy, gdzie zawarto informacje na temat narażenia zawodowego na przepracowane oleje mineralne oraz narażenia na spaliny emitowane z silników Diesla.
Linki do artykułów:

• https://m.ciop.pl/CIOPPortalWAR/file/97781/20231003111054&Nowe_prace_podczas_ktorych_sa_uwalniane_czynniki_o_dzialaniu_rakotworczym_lub_mutagennym-pimosp_3_2023_5_17.pdf
• https://m.ciop.pl/CIOPPortalWAR/file/95205/II-PB-04-Disel.pdf

Jednocześnie informujemy, że na stronie internetowej Instytutu Medycyny Pracy imienia prof. dra Jerzego Nofera w Łodzi znajdują się przydatne publikacje dot. tego zagadnienia:

„Zalecenia dla pracodawców i służb kontrolnych dotyczące prowadzenia wymaganych prawnie rejestrów czynników rakotwórczych lub mutagennych i narażonych na nie pracowników na poziomie zakładów pracy (2019 r.)”

„Zalecenia dla pracodawców i służb kontrolnych dotyczące prowadzenia wymaganych prawnie rejestrów czynników rakotwórczych lub mutagennych i narażonych na nie pracowników na poziomie zakładów pracy (2020 r.)”

Poniżej link do aktu prawnego tj. rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (t. j. Dz. U. 2024 r. poz. 156)