Ptasia grypa
Ostra choroba zakaźna występująca powszechnie u ptaków, wywołana przez typ A wirusa grypy. Wirusy grypy typu A dzielą się na 16 podtypów H (hemaglutynina) i 9 podtypów N (neuramindaza). Ptasia grypa występuje na całym świecie i wszystkie gatunki ptaków są podatne na zarażenie się wirusem, choć niektóre gatunki są bardziej odporne od innych. Do tej pory zidentyfikowano ponad 140 szczepów wirusa. Większość z nich to odmiany łagodne o niskiej patogenności. Mimo tego znane są dwa szczepy (H5 i H7), które mogą przyczyniać się do dużej śmiertelności wśród drobiu – szczepy o wysokiej patogenności (ang. Highly Pathogenic Avian Influenza, HPAI).
Patogenność (czyli zdolność do wywoływania choroby) wirusów grypy ptaków jest bardzo zróżnicowana – na tej podstawie dzieli się je zasadniczo na 2 grupy:
- wysoce patogenne wirusy (Highly Pathogenic Avian Influenza – HPAI) – powodują grypę ptaków o ciężkim przebiegu, która jest ostrą chorobą ogólnoustrojową ze śmiertelnością dochodzącą do 100% u ptaków grzebiących (najbardziej wrażliwe są indyki, kury i inne gatunki drobiu grzebiącego). Do tej grupy należą niektóre podtypy H5 (np. H5N1) i H7 (nie wszystkie wirusy tych podtypów są jednak wysoce zjadliwe). Wirusy HPAI mogą się namnażać w całym organizmie gospodarza i uszkadzać narządy ważne dla życia, co jest zwykle przyczyną śmierci.
- nisko patogenne wirusy (Low Pathogenic Avian Influenza – LPAI) – do tej grupy należą wszystkie podtypy wirusów grypy, w tym również H5 i H7. Wywołują zwykle łagodną postać grypy ptaków z objawami ze strony układu oddechowego i pokarmowego.
Z obecnego stanu wiedzy wynika, że wirusy H5 i H7 zakażają drób wywołując postać nisko patogenną, jednakże krążąc bez przeszkód wśród drobiu mogą ulec mutacji i przekształcić się, zazwyczaj w ciągu kilku miesięcy, w postać wysoce patogenną. Dlatego też obecność wirusa H5 czy H7 u drobiu jest zawsze powodem do zaniepokojenia, nawet jeśli początkowe objawy infekcji są łagodne.
Rola ptaków wędrownych w rozprzestrzenianiu wysoce patogennych wirusów grypy ptaków nie jest jeszcze do końca poznana. Dzikie ptactwo wodne uważane jest za naturalny rezerwuar wszystkich wirusów grypy typu A. Prawdopodobnie już od dawna ptaki dzikie przenosiły wirusy grypy bez wyraźnej szkody. Wiadomo, że przenoszą one także wirusy podtypów H5 i H7, lecz zazwyczaj w nisko patogennej postaci. Istnieją również dane wskazujące na to, że ptaki wędrowne mogą zakazić ptactwo domowe nisko patogennymi wirusami H5 i H7, które następnie mogą ulec mutacji i przekształcić się w postać wysoce patogenną.
Szczepy te zazwyczaj pojawiają się u drobiu, przetrzymywanego w ogromnych, nienaturalnych zagęszczeniach. W tego typu warunkach wirusy mogą poprzez wielokrotne cykle rozwojowe wytworzyć szczepy o nowych genetycznie cechach i bardzo znacznej zjadliwości.
Naturalnym gospodarzem wirusów grypy ptaków jest drób i dzikie ptactwo, ale zdarzają się przypadki przekroczenia bariery gatunkowej i może dochodzić do zakażeń u ssaków. Odnotowano występowanie wirusa także u łaskunów, tygrysów, świni, kotów, psów i ludzi. Z 16 podtypów H wykrytych u ptaków (H1-H16) zaledwie o trzech (H1,H2,H3) wiadomo, że wywołują pandemie u człowieka. Wirus nie stanowi dużego zagrożenia dla ludzi pod warunkiem przestrzegania zasad higieny. Człowiek może zakazić się wirusem grypy ptaków poprzez bardzo bliski bezpośredni kontakt z zakażonym drobiem, bądź z powierzchniami i przedmiotami zanieczyszczonymi jego odchodami. Bezpośredni kontakt oznacza przenoszenie lub przebywanie w odległości do 1 metra od ptaków, bądź też ich odchodów (ptaki wydalają wirusa z kałem). Jak dotąd najwięcej przypadków zakażenia u ludzi odnotowano na obszarach wiejskich i podmiejskich, gdzie w wielu gospodarstwach utrzymuje się małe stada drobiu, który wędrują swobodnie, czasem wchodząc do domów lub pojawiając się w miejscach, w których bawią się dzieci. Brak jest dowodów na to, że właściwie przyrządzony drób lub jaja mogą być przyczyną zarażenia.
Przypadki infekcji u ludzi notowano głównie przy podtypach H5N1 oraz H7N9 (człowiek może tymi podtypami wirusa zakazić się od zwierząt, nie notowano natomiast infekcji człowiek-człowiek). Naturalnym nosicielem tych wirusów jest migrujące ptactwo wodne, zwłaszcza dzikie kaczki. Naukowcy podejrzewają, że przenosi się on z dzikiego ptactwa na drób domowy, a potem na człowieka. Wszyscy hodowcy drobiu, zwłaszcza posiadający gospodarstwa położone w pobliżu zbiorników wodnych, powinni zachowywać ostrożność i stosować odpowiednie środki ograniczające do minimum kontakt między drobiem a dzikim ptactwem, w szczególności poprzez:
- zabezpieczenie paszy przed dostępem zwierząt dzikich,
- niekarmienie drobiu na zewnątrz budynków, w których drób jest utrzymywany,
- stosowanie w gospodarstwie odzieży i obuwia ochronnego.
Wirus ginie w temperaturze 70 °C. W zbiornikach wodnych, często zakażonych przez ptaki wodne, wirus zachowuje zakaźność przez 4 dni w 22 °C i ponad 30 dni w 0 °C.
Ptasia grypa u ludzi wywołuje objawy podobne do tych spowodowanych zwykłą grypą:
- gorączka,
- kaszel,
- ból gardła,
- bóle mięśni, stawów,
- zapalenie spojówek,
- ataksja.
W ciężkich przypadkach może także powodować problemy z oddychaniem oraz prowadzić do zapalenia płuc. Wykryty na terenie Niemiec podtyp wirusa ptasiej grypy - H5N8 należy do szczepów zjadliwych dla ptaków ale stwarza niewielkie zagrożenie dla człowieka.
Brydak L.B. : Grypa- pandemia grypy mit czy realne zagrożenie?, 2008.
Opracowała: Anna Świdzińska