JERSINIOZA

Yersinia enterocolitica jest Gram(-) pałeczką, należącą do rodziny Enterobacteriaceae. W obrębie gatunku wyróżnia się biotypy i serotypy. Do tej pory zidentyfikowano 50 serotypów, ale tylko niektóre z nich są patogenne dla zwierząt i człowieka.

Występowanie

Y.enterocolitica występuje na całym świecie. Była ona izolowana od zwierząt, ludzi oraz z żywności i wody. Jersinioza u ludzi była stwierdzana na 5 kontynentach i w ponad 30 krajach. W różnych regionach świata potwierdzono występowanie różnych serotypów. Serotypy 3,5,9 i 27 występują na obszarach o umiarkowanym lub zimnym klimacie, w tym również w Europie. Występowanie serotypów 8, 13, 18, 20 i 21 potwierdzono w USA. Serotyp 8 był przyczyną kilku ognisk w tym kraju. Poza Ameryką Północną i Południową był on izolowany z kału zdrowych (bez objawów) psów i prosiąt w Nigerii.

Występowanie u człowieka

Istnieją duże różnice dotyczące zapadalności na jersiniozę pomiędzy poszczególnymi regionami, a nawet sąsiadującymi krajami. Największą zapadalność stwierdza się w Skandynawii, Belgii, kilku krajach Europy wschodniej, Japonii, Republice Południowej Afryki i Kanadzie. Choroba jest rzadsza w USA, Wielkiej Brytanii i Francji. Podejrzewa się, że również w krajach tropikalnych Y.enterocolitica może być jedną z głównych przyczyn biegunek.

Przypadki choroby występują zazwyczaj sporadycznie lub stwierdza się małe, rodzinne ogniska. Opisano również kilka epidemii:

1972 r. – 3 ogniska w Japonii (1 ognisko -189 przypadków, 2 ognisko – 198 przypadków, 3 ognisko – 544 przypadki). Nie określono źródła zakażenia,
1976 r. – stan Nowy Jork (218 dzieci w wieku szkolnym). Źródło: mleko czekoladowe,
1982 r. – USA (Tennessee, Arkansas, Mississippi) – 172 osoby hospitalizowane (izolowano serotyp 13 i 18, które są rzadkie w USA. Źródło: mleko),
1973 r. – Finlandia (94 osoby),
1992 – ognisko u dzieci w Rumunii.

W wielu krajach uprzemysłowionych Y. enterocolitica jest jedną z głównych przyczyn gastroenteritis u dzieci i drugim zaraz po Salmonella izolowanym drobnoustrojem. W Europie najwięcej przypadków stwierdza się jesienią i zimą.

Występowanie u zwierząt

enterocolitica była izolowana u wielu ssaków domowych i dzikich oraz u niektórych ptaków i zwierząt zmiennocieplnych. Serotypy izolowane od zwierząt znacznie różnią się od tych izolowanych u ludzi. Wyjątkiem są świnie, psy, koty, od których izolowane były serotypy 3 i 9, które występują również u człowieka. W niektórych krajach Y.enterocolitica często izoluje się u zwierząt. Np. w Belgii serotypy, które stwierdzano również u człowieka wyizolowano z 62,5 % języków wieprzowych pozyskanych z rzeźni. Badania przeprowadzone w Danii i Belgii wskazują, że 3-5% świń jest nosicielem tego drobnoustroju.

Choroba u ludzi

Jersionioza jest chorobą, która zwykle występuje u dzieci. Pierwszym objawem wynikającym z ostrego zapalenia jelit jest wodnista biegunka (trwająca 3-14 dni). W 5% przypadków występuje biegunka z domieszką krwi. U starszych dzieci i nastolatków dominują objawy wskazujące na zapalenie wyrostka robaczkowego, w tym ból w prawej, dolnej części brzucha i gorączka. U osób dorosłych może pojawić się rumień (1-2 tygodnie po zapaleniu jelit). Groźniejszym powikłaniem jest zapalenie stawów (jednego lub wielu). W Europie opisano około 100 przypadków, u których wystąpiła posocznica. Mogą wystąpić również inne powikłania, ale są one rzadsze. U 1700 pacjentów zakażonych Y.enterocolitica w Belgii, 86% mało objawy gastroenteritis, około 10% objawy wskazujące na zapalenie wyrostka i mniej niż 5% posocznicę i ropnie wątroby. Niektóre powikłania, tj. ropnie wątroby i śledziony występują u osób dorosłych i pacjentów z niedoborami immunologicznymi. Na świecie stwierdzano również zgony z powodu jersiniozy. Szczególnie wysoka śmiertelność dotyczyła grupy osób zakażonych, u których doszło do posocznicy wywołanej Y.enterocolitica po transfuzji krwi od osób zakażonych (z 35 przypadków, 23 były śmiertelne).

Źródła zakażenia i drogi przenoszenia

Zarówno źródła zakażenia, jak i drogi przenoszenia nie zostały jeszcze do końca poznane. Y.enterocolitica występuje w wodzie, żywności, u zwierząt i człowieka. Często serotypy izolowane z wody i żywności nie odpowiadają tym, które wywołują chorobę u ludzi. Dotyczy to również serotypów występujących u zwierząt z w wyjątkiem świń i w niektórych przypadkach kotów i psów. W krajach, gdzie zapadalność na jersiniozę u ludzi jest najwyższa, świnie są najczęstszym źródłem patogennego serotypu. W krajach, gdzie zapadalność u ludzi jest niska, tj. USA czy Wielka Brytania, serotypy patogenne dla ludzi, są rzadko izolowane od świń. W wielu krajach rezerwuar bakterii jest jeszcze nieznany. I tak np. serotyp 8 był izolowany z wody i żywności w byłej Czechosłowacji, jednak nie stwierdzono tam żadnych przypadków jersiniozy wywołanej tym serotypem u człowieka. Niewykluczone jest również przeniesienie bakterii z człowieka na człowieka. Niektóre ogniska rodzinne wystąpiły po kontakcie z psem. Jednocześnie psów i kotów nie uznaje się za istotny rezerwuar tej bakterii. Obecnie na całym świecie dominuje serotyp O:3. Jest to główna przyczyna choroby u ludzi. Świnie są jego rezerwuarem i źródłem zakażenia. W Danii, gdzie rocznie stwierdza się około 2000 przypadków jersiniozy u ludzi, ponad 80% świń jest zakażonych. Serotypy O:3. O:5,27 i O:8 były izolowane z jelit i języków świń oraz od drobiu. Grupą ryzyka, szczególnie narażoną na zakażenie są osoby pracujące w rzeźniach. Y.enterocolitica może przenosić się również przez mleko i wodę. Bardzo często trudno jest zidentyfikować źródło zakażenia. Inną możliwą drogą transmisji Y.enterocolitica jest transfuzja krwi. Do zakażenia tą drogą dochodzi rzadko, ale konsekwencje zakażenia są poważne. Może dochodzić do posocznicy, znacznego spadku ciśnienia krwi, gorączki, a nawet zgonu.

Podsumowując, drogi zakażenia Y.enterocolitica nie zostały do końca poznane, ale do zakażenia może dochodzić:

na skutek spożycia skażonej żywności, mleka i wody,
poprzez kontakt z zakażonymi zwierzętami,
poprzez kontakt z zakażonymi ludźmi.

Bardzo istotną cechą Y. enterocolitica jest możliwość namnażania w warunkach chłodniczych.

Aby zminimalizować ryzyko zakażenia Y.enterocolitica należy:

przestrzegać podstawowych zasad higieny,
zwracać uwagę na właściwe przygotowywanie wieprzowiny – nie należy spożywać jej w postaci surowej lub niedogotowanej,
nie należy pić surowego mleka lub wody wątpliwej jakości, z nieznanego źródła, nieświeżej,
podczas uboju unikać skażenia kałem, zarówno mięsa, jak i innych części przeznaczonych do spożycia przez ludzi,
ze względu na możliwość wystąpienia zakażeń szpitalnych spowodowanych jersinią, również w szpitalu należy zachować odpowiednie środki zapobiegające rozprzestrzenianiu się zakażenia,
powinny być również zachowane właściwe środki w celu zapobieżenia przeniesienia się zakażenia podczas transfuzji krwi.

Źródło: Zoonoses and communicable diseases common to man and animals Third edition Vol. 1 Pedro N. Acha i Boris Szyfres PAHO 2003