Kontrole żywności. U producenta, w sklepie i na granicy

30.04.2024

Każdy z producentów, importerów i dystrybutorów żywności ma regularny kontakt z Państwową Inspekcją Sanitarną. Tylko w 2023 r. organy PIS przeprowadziły ponad 240 tys. kontroli sanitarnych zakładów żywności, żywienia oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Przeprowadzono też ponad 93 tys. kontroli na granicy, które dotyczyły produktów importowanych z państw trzecich.

Kontrole w kraju

Kontrole podmiotów działających na rynku spożywczym prowadzą upoważnieni przez właściwych terenowo Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych pracownicy powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych. Kontrole prowadzone są w oparciu o przygotowywany w każdym roku kalendarzowym plan kontroli kompleksowych i tematycznych.

Kontrola planowa i interwencyjna

Poza kontrolami planowanymi pracownicy powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych mają też prawo do przeprowadzania kontroli nieplanowanych (interwencyjnych). Dzieje się tak np. w przypadku, kiedy konsument zgłasza podejrzenie występowania niezgodności lub przekazuje informacje, że dana żywność na etapie produkcji lub obrotu nie spełnia wymagań w zakresie bezpieczeństwa.

Kontrolerzy sprawdzają także, czy wykonano nakazy/ zalecenia pokontrolne po stwierdzonych wcześniej niezgodnościach.

Częstotliwość kontroli

Skąd wiadomo, jak często dany zakład powinien być kontrolowany? Aby to ustalić, organy PIS przeprowadzają ocenę ryzyka. Obiekty, w których ryzyko jest większe, są kontrolowane częściej. Na ryzyko wpływa m. in.

rodzaj i miejsce prowadzonej działalności (gastronomia, sklep, zakład produkcyjny itd.)
rodzaj produkowanego produktu i jego trwałość mikrobiologiczna (inne ryzyko przy produkcji tortów z kremem a inne przy produkcji herbaty)
asortyment sprzedaży
wcześniejsze informacje dotyczące działalności, np. interwencje konsumentów lub powiadomienia o stwierdzonych niezgodnościach zgłoszone w ramach systemu wczesnego ostrzegania o niebezpiecznej żywności i paszach (RASFF).

Kontrole dotyczące bezpieczeństwa żywności są przeprowadzane bez uprzedniego powiadomienia.

Kontrole na granicy

Organy PIS przeprowadzają[2] graniczne kontrole sanitarne w zakresie bezpieczeństwa żywności wyłącznie środków spożywczych, które:

są pochodzenia niezwierzęcego,
są przywożone z państw trzecich i odprawiane w Polsce.

Kontrole te dotyczą produktów, które są deklarowane na cele spożywcze i są wprowadzane do obrotu z takim przeznaczeniem. To importer ma obowiązek zgłosić taki towar do kontroli i ponosi jej koszty [3]. Kontrole są prowadzone na bieżąco – na podstawie oceny ryzyka, dostępności towarów oraz przepisów krajowych i unijnych. [4]

Graniczne kontrole sanitarne towarów odbywają się rutynowo i są przeprowadzane:

na przejściach granicznych - przez państwowych granicznych inspektorów sanitarnych
w miejscach przeznaczenia towarów, siedzibie importera, albo odbiorcy towarów - przez państwowych powiatowych lub państwowych granicznych inspektorów sanitarnych.

Produkty importowane do Polski, w zależności od ich przeznaczenia (cele paszowe / do siewu / techniczne), są kontrolowane przez różne inspekcje, w zależności od zakresu ich kompetencji. Przykładowo, kontrola żywności pochodzenia niezwierzęcego w zakresie bezpieczeństwa należy do kompetencji organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS), a kontrola żywności pochodzenia zwierzęcego oraz produktów importowanych na cele paszowe leży w kompetencjach Inspekcji Weterynaryjnej. Kontrola żywności importowanej w zakresie jakości handlowej należy do zadań Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.

Obowiązki importera

Osoba, która jest odpowiedzialna za przywóz towarów, jest zobowiązana powiadomić właściwego państwowego inspektora sanitarnego:

nie później niż na 48 godzin przed planowanym przywozem lub wywozem towarów,
w przypadku środków spożywczych nietrwałych mikrobiologicznie - nie później niż na 24 godziny przed ich przywozem lub wywozem.

W trakcie kontroli granicznej importer musi okazać dokumenty, które potwierdzą bezpieczeństwo, w tym wyniki badań laboratoryjnych. Jeśli nie ma takich badań lub pojawią się wątpliwości co do bezpieczeństwa towaru lub stanu higienicznego środka transportu, pobierane są próbki do badań laboratoryjnych. Kontrola graniczna opiera się zatem na kontroli dokumentacji, a ocena partii towaru i pobieranie próbek do badań zależy od oceny ryzyka.

Dla niektórych produktów obowiązują rozporządzenia lub decyzje unijne stosowane bezpośrednio. Określają one szczególne warunki przywozu dla wskazanych towarów, nakładają obowiązek wzmożonych kontroli albo zakazują przywozu określonego produktu. Przepisy te określają procedury i częstotliwość kontroli, jakie mają być zastosowane, i mają pierwszeństwo w stosunku do przepisów krajowych. Produkty objęto tymi wykazami ze względu na stwierdzone ryzyko dla zdrowia publicznego. [5] [6]

Wyniki kontroli i konsekwencje

Jeśli wynik kontroli będzie pozytywny, właściwy organ PIS wyda świadectwo, które stwierdza, że kontrolowane towary spełniają wymagania zdrowotne. Na jego podstawie organy celne nadają dopuszczalne przeznaczenie celne.

W trakcie granicznej kontroli sanitarnej może się okazać, że produkt nie spełnia wymagań w zakresie bezpieczeństwa żywności, np. zawiera pozostałości pestycydów lub zanieczyszczenia chemiczne w ilościach przekraczających najwyższe dopuszczalne poziomy. Wtedy organy PIS podejmują działania [7], aby takie produkty nie zostały dopuszczone do obrotu w Unii Europejskiej. Przesyłki niezgodne są poddawane urzędowemu zatrzymaniu i w zależności od stwierdzonego ryzyka:

zostają zniszczone
są odsyłane do nadawcy w kraju trzecim
są poddawane szczególnemu traktowaniu w celu zapewnienia zgodności z przepisami
są przeznaczone na inne cele (np. przemysłowe).