Bezpieczeństwo sanitarne związane z wentylacją /klimatyzacją w podmiotach leczniczych sprawujących całodobową opiekę

12.06.2023

Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Szczecinie informuje, iż włączył się w działania kampanii informacyjno-edukacyjnej kierowanej do podmiotów leczniczych sprawujących całodobową opiekę, funkcjonujących na terenie woj. zachodniopomorskiego, w celu uwrażliwienia na aspekty bezpieczeństwa sanitarnego związanego z wentylacją/klimatyzacją, w szczególności w kontekście planowanych prac modernizacyjnych w szpitalach.

Sprawowanie nadzoru nad warunkami, m.in.: higieniczno-sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt oraz pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne - w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych, zapobiegania powstawaniu chorób, w tym chorób zakaźnych i zawodowych jest jednym z kluczowych zadań z zakresu zdrowia publicznego, realizowanych przez Państwową Inspekcję Sanitarną.

Zachęcamy Państwa do konsultowania z organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej dokumentacji projektowej pod względem wymagań higienicznych i zdrowotnych w celu zapewnienia prawidłowości rozwiązań w aspekcie sanitarno-higienicznym.

Podmioty lecznicze, w szczególności szpitale są obiektami priorytetowymi z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego ludzi, tym samym należą do grupy obiektów
o wysokiej ocenie ryzyka związanego z możliwością wystąpienia zagrożenia sanitarno-epidemiologicznego. Dlatego niezwykle istotne jest zapewnienie w tych obiektach właściwych warunków sanitarno-higienicznych w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych oraz zapobiegania powstawania chorób, w tym chorób zakaźnych zarówno na etapie planowania i projektowania przedsięwzięcia, ale również w trakcie jego funkcjonowania.

Niezmiernie ważna, z punktu widzenia wpływu na zdrowie ludzi zarówno pacjentów jak
i personelu jest wentylacja/klimatyzacja pomieszczeń. Odpowiednio zaprojektowana, utrzymana oraz drożna wentylacja jest niezbędna do bezpiecznego i komfortowego przebywania ludzi w pomieszczeniach, natomiast nieprawidłowo funkcjonująca może być przyczyną negatywnych konsekwencji zdrowotnych.

Jakkolwiek na różnych etapach procesu inwestycyjnego (etap planowania, projektowania oraz realizacji i dopuszczenia do użytkowania obiektów budowlanych) organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej uczestniczą w opiniowaniu zaproponowanych rozwiązań projektowych w celu wyeliminowania bądź zminimalizowania w jak największym stopniu zagrożeń dla bezpieczeństwa sanitarnego i zdrowia ludzi, to już na etapie funkcjonowania obiektu szpitalnego np. w sytuacji podjęcia prac modernizacyjnych lub przebudowy, podmioty lecznicze sporadycznie zwracają się do organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej z prośbą o zaopiniowanie planowanych do zastosowania rozwiązań projektowanych.

Należy pamiętać, że kwestia wentylacji/klimatyzacji jest kluczowa w przypadku wprowadzania w obiekcie zmian budowlanych (przebudowy, remonty), w szczególności w sytuacji, gdy modernizacja szpitala nie dotyczy całego obiektu lecz np. jednego piętra lub oddziału, oraz gdy ulegają zmianie podstawowe funkcje pomieszczeń objętych tymi pracami. W takiej sytuacji istotne jest dokonywanie zmian ze szczególnym uwzględnieniem poszczególnych stref w szpitalu o określonej funkcji oraz umożliwienie spełnienia w danej strefie odpowiednich wymagań jakości środowiska wewnętrznego.

Projektując system wentylacji w szpitalu nie można łączyć ze sobą wszystkich pomieszczeń ze względu na wymagania sanitarne. Podkreślenia wymaga, że pomieszczenia o różnym przeznaczeniu muszą być podłączone i zasilane z odrębnych systemów wentylacyjnych np. dla pomieszczeń o zwiększonych wymaganiach aseptyki należy wykonać odrębny system pracujący w nadciśnieniu w stosunku do pomieszczeń przyległych, a np. w przypadku pomieszczeń brudnych takich jak magazyny odpadów medycznych, pomieszczenia techniczne czy brudowniki należy bezwzględnie wydzielać wywiewy powietrza).

Przy wprowadzaniu w szpitalu zmian budowlanych należy pamiętać przede wszystkim o:

zapewnieniu wentylacji wydzielonych pomieszczeń, grawitacyjnej lub mechanicznej,
zapewnieniu właściwej jakości powietrza wentylacyjnego dostarczanego do ww. pomieszczeń, w zależności od ich przeznaczenia,
usuwaniu powietrza zużytego z tych pomieszczeń,
zapewnieniu odpowiedniej ilości powietrza w ww. pomieszczeniach:

minimalny strumień objętości powietrza wentylacyjnego w pomieszczeniach przeznaczonych na stały i czasowy pobyt ludzi powinien wynosić 20 m³/h dla każdej przebywającej osoby,
w klimatyzowanych oraz wentylowanych pomieszczeniach o nie otwieranych oknach strumień objętości powietrza wentylacyjnego powinien wynosić 30 m³/ dla każdej przebywającej osoby,

rozdziale stref wentylacyjnych – w instalacjach wentylacji i klimatyzacji nie należy łączyć ze sobą przewodów z pomieszczeń o różnych wymaganiach użytkowych i sanitarno-zdrowotnych,
odpowiednim przepływie powietrza wentylacyjnego – w przypadku zastosowania w budynku przepływu powietrza wentylacyjnego między pomieszczeniami lub strefami wentylacyjnymi, w pomieszczeniu należy zapewnić kierunek przepływu od pomieszczenia o mniejszym do pomieszczenia o większym stopniu zanieczyszczenia powietrza,
niestosowaniu recyrkulacji powietrza wentylacyjnego w obiekcie, a w przypadku gdy zachodzi konieczność zastosowania recyrkulacji bezwzględne stosowanie się do zaleceń właściwego państwowego inspektora sanitarnego – w budynku opieki zdrowotnej recyrkulacja powietrza może być stosowana tylko za zgodą i na warunkach określonych przez właściwego państwowego inspektora sanitarnego.

Wobec powyższego, przed podjęciem decyzji o wprowadzeniu zmian budowlanych w układzie pomieszczeń podmiotu leczniczego, wydaje się zasadne dokonanie przeglądu istniejącej wentylacji pod kątem możliwości jej zastosowania do nowych/wydzielonych pomieszczeń. Przy wprowadzaniu ww. zmian należy stosować się do zaleceń wynikających z przeglądu wentylacji, przy czym należy wskazać, że wszelkich przeglądów instalacji wentylacji powinna dokonywać osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje do przeprowadzenia tego typu prac.

Zastosowanie powyższych rozwiązań w praktyce pozwoli w sposób efektywny zmniejszyć ryzyko ewentualnego rozprzestrzeniania się zagrożeń sanitarnych poprzez systemy wentylacyjno-klimatyzacyjne w obiektach szpitalnych, przy czym podkreślenia wymaga, że działania w tym zakresie powinny być podejmowane w sposób przemyślany, poprzedzone wnikliwą analizą sytuacji oraz podjęte na podstawie profesjonalnej wiedzy, w tym również wiedzy organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2019 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz. U. z 2022 r. poz. 402), instalacje i urządzenia wentylacji mechanicznej i klimatyzacji podlegają okresowemu przeglądowi, czyszczeniu lub dezynfekcji, lub wymianie elementów instalacji zgodnie z zaleceniami producenta, nie rzadziej niż co 12 miesięcy.

Okresowe przeglądy wentylacji mechanicznej pozwalają uniknąć nadmiernego nagromadzenia zanieczyszczeń wewnątrz instalacji. Należy tutaj zwrócić uwagę nie tylko na sprawność mechaniczną wszystkich urządzeń i akcesoriów wykorzystywanych w instalacji. Zanieczyszczenia mogą sprzyjać bowiem rozwojowi bakterii, grzybów i wielu różnych drobnoustrojów. Ryzyko to potęguje obecność klimatyzacji, która generuje wilgotne środowisko w przewodach. Z tego powodu przegląd wentylacji obejmuje również badania mikrobiologiczne. Szybkie wykrycie i usunięcie źródeł zanieczyszczeń przede wszystkim zmniejsza ryzyko wystąpienia zagrożenia zdrowotnego, ale również awarii urządzeń wentylacyjno-klimatyzacyjnych, a także obniża koszty ewentualnego czyszczenia i dezynfekcji.

izolatka powinna być wyposażona w wentylację wymuszoną działającą na zasadzie podciśnienia w taki sposób, że ciśnienie jest niższe niż na korytarzu i w śluzie,
w blokach operacyjnych, izolatkach oraz pomieszczeniach dla pacjentów o obniżonej odporności stosuje się wentylację nawiewno-wywiewną lub klimatyzację zapewniającą parametry jakości powietrza, dostosowane do funkcji tych pomieszczeń,
w salach operacyjnych oraz innych pomieszczeniach, w których podtlenek azotu jest stosowany do znieczulenia, nawiew powietrza odbywa się górą, a wyciąg powietrza
w 20% górą i w 80% dołem i zapewnia nadciśnienie w stosunku do korytarza; rozmieszczenie punktów nawiewu nie może powodować przepływu powietrza od strony głowy pacjenta przez pole operacyjne.

Szczegółowe wymagania, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia szpitalne:

brudownik – pomieszczenie służące do opróżniania dezynfekowania i przechowywania kaczek i basenów lub niszczenie tego rodzaju pojemników jednorazowego użytku oraz składowanie brudnej bielizny, wyposażone w umywalkę, płuczkę – dezynfektor lub urządzenie do dekontaminacji oraz utylizacji wkładów jednorazowych, oraz wentylację mechaniczną wyciągową,
w oddziale psychiatrycznym system wentylacji niedostępny dla osoby izolowanej,
pomieszczenia i urządzenia centrum w części ogólnej w pomieszczeniach, w których jest konieczna zwiększona wymiana powietrza, zapewnia się wentylację mechaniczną, w szczególności dotyczy to:

pomieszczeń, w których znajdują się zbiorniki z ciekłym azotem,
pomieszczenia przeznaczonego na radiator,

pomieszczenia przeznaczone do pobierania i preparatyki krwi i jej składników oraz pomieszczenie działu laboratoryjnego i ekspedycji są klimatyzowane,
pomieszczenia laboratoryjne (pracownie, hematologiczne, biochemiczne, wirusów, biologii molekularnej i inne) są klimatyzowane.

Dodatkowe wymagania w zakresie wentylacji, klimatyzacji i wymiany powietrza
w pomieszczeniach pracy oraz w pomieszczeniach higienicznosanitarnych zawarte są
w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t. j. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.):

w pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana powietrza wynikająca
z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych,
w pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia, powinna być zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie były przekraczane wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń tych substancji (§ 32),
powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz przy zastosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone z pyłów
i substancji szkodliwych dla zdrowia. Klimatyzacja lub wentylacja nie może powodować przeciągów, wyziębienia lub przegrzewania pomieszczeń pracy. Nie dotyczy to wentylacji awaryjnej. Strumień powietrza pochodzący z urządzeń wentylacji nawiewnej nie powinien być skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy (§ 35),
w przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej należy zapewnić: odpowiednią konserwację urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych
i wentylacyjnych w celu niedopuszczenia do awarii, stosowanie środków mających na celu ograniczenie natężenia i rozprzestrzeniania się hałasu i drgań powodowanych pracą urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych. Jeżeli w związku z wydzielaniem się w procesie pracy substancji szkodliwych dla zdrowia awaria wentylacji może zagrażać zdrowiu pracowników, należy zastosować system kontrolny sygnalizujący stan zagrożenia (§ 37),
w szatniach należy zapewnić przynajmniej czterokrotną wymianę powietrza na godzinę, a w szatniach wyposażonych w okna otwieralne przeznaczonych dla nie więcej niż 10 pracowników wymiana powietrza nie może być mniejsza niż dwukrotna na godzinę (§ 7 załącznika nr 3),
szatnie mogą być urządzone w suterenach lub w piwnicach, pod warunkiem zastosowania odpowiedniej izolacji ścian zewnętrznych i podłóg zabezpieczającej pomieszczenia przed wilgocią i nadmiernymi stratami ciepła oraz zapewnienia warunków ewakuacji ludzi z tych pomieszczeń. W takich szatniach, przeznaczonych dla ponad 25 pracowników powinna być zapewniona wentylacja mechaniczna
(§ 7 załącznika nr 3),
w pomieszczeniach umywalni należy zapewnić co najmniej dwukrotną wymianę powietrza w ciągu godziny, natomiast w pomieszczeniach z natryskami wymiana ta nie powinna być mniejsza niż pięciokrotna w ciągu godziny (§ 24 załącznika nr 3).

Szczegółowe informacje dostępne są w opracowaniu „Wytyczne dotyczące projektowania, wykonania, odbioru i eksploatacji systemów wentylacji i klimatyzacji dla podmiotów wykonujących działalność leczniczą” https://www.gov.pl/web/zdrowie/materialy-pomocnicze .