Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna we Włocławku

Co to są napoje energetyzujące?

Napoje energetyzujące są przeznaczone dla osób narażonych na zwiększony wysiłek fizyczny i zawierają składniki poprawiające szybkość reakcji, koncentrację i wydolność organizmu, poprawiają metabolizm i przeciwdziałają uczuciu zmęczenia. Jednym z pierwszych napojów energetyzujących (NE) był wytwarzany w latach 60-tych w Japonii „Lipovitan”, zawierający w wersji „wzmocnionej” 2-3 g tauryny i 300 mg argininy. Aktualnie wytwarzane napoje energetyczne zawierają przede wszystkim:

• kofeinę,
• guaranę,
• taurynę,
• inozytol,
• węglowodany,
• witaminy z grupy B,
• niekiedy ekstrakt z korzenia Żeń-szeń.

Obecnie rynek tego typu napojów jest bardzo urozmaicony, a w Polsce można znaleźć przynajmniej 50 marek różnych napojów energetyzujących, z których najbardziej popularne zostały wymienione w tabeli I. Znamienity jest fakt, że w ciągu ostatnich 10 lat spożycie tego typu napojów znacznie wzrosło, a czołowi producenci inwestują olbrzymie fundusze w ich reklamę, angażując się w sporty, wymagające znacznych nakładów finansowych. 

Działanie składników aktywnych napojów energetyzujących

Głównym celem stosowania napojów energetyzujących jest poprawa samopoczucia, zniesienie uczucia zmęczenia i polepszenie wydolności organizmu. Bardzo często napoje te są kojarzone ze sportem i sportowcami, co ma tylko częściowe uzasadnienie i prawdopodobnie wynika z faktu, że do napojów energetyzujących błędnie zalicza się używane przez sportowców tzw. izotoniki, czyli napoje uzupełniające elektrolity i nawadniające organizm, co jest wskazane podczas intensywnego treningu. Napoje energetyczne są przeznaczone głównie dla osób, które ze względu na konieczność pozostawania przez dłuższy czas w stanie pełnej gotowości fizycznej i psychicznej, chcą zniwelować uczucie zmęczenia lub senności i skłonić swój organizm do maksymalnego wysiłku. 

Dawki poszczególnych komponentów różnią się w zależności od marki, nierzadko przekraczają jednak zalecany limit spożycia w diecie. Na przykład bezpieczna dzienna dawka spożycia kofeiny dla zdrowych osób dorosłych wynosi 400 mg, co odpowiada średnio czterem filiżankom kawy, zaś zawartość kofeiny już w jednej porcji niektórych napojów energetyzujących jest właśnie na tym poziomie. Kofeina osiąga maksymalne stężenie w osoczu krwi średnio po 45 minutach, a jej okres półtrwania wynosi od czterech do kilku godzin, dlatego wiele działań niepożądanych występuje u ludzi dłuższy czas po spożyciu. Jej przetwarzanie w organizmie człowieka zależy od wielu czynników, m.in. wieku, płci, aktywności fizycznej czy dziennego spożycia. Kofeina jest metabolizowana do trzech pochodnych: paraksantyny (84%), teobrominy (12%) oraz teofiliny (4%), głównie przez cytochrom P450 – enzym wytwarzany przez wątrobę. Natomiast guarana to ekstrakt roślinny, w którym obecne są duże ilości kofeiny, teobrominy, teofiliny i wysokie stężenie garbników. Włączenia tego składnika często nie uwzględnia się w obliczeniach ogólnego poziomu kofeiny, dlatego warto pamiętać, że 1 g guarany zawiera ok. 40 mg kofeiny. Z kolei ilość dodawanego cukru nie odbiega znacząco od innych napojów bezalkoholowych. Jest jednak na tyle wysoka, że ich regularne spożywanie może sprzyjać rozwojowi cukrzycy i otyłości oraz uszkadzać szkliwo zębów. Żeń-szeń występuje w napojach energetyzujących zwykle poniżej zalecanych dawek dziennych i nie jest opisywany jako toksyczny składnik. Może jednak wchodzić w interakcję z rożnego rodzaju lekami, o czym należy pamiętać, będąc w trakcie farmakoterapii.

Skutki spożywania napojów energetycznych

Za niepożądane skutki spożywania napojów energetyzujących odpowiada przede wszystkim kofeina – związek z grupy alkaloidów purynowych, będący głównym składnikiem aktywnym. U osób regularnie spożywających napoje bogate w kofeinę odnotowuje się takie niepokojące symptomy jak:

• kołatanie serca,
• wzrost ciśnienia krwi,
• uczucie niepokoju,
• ból w klatce piersiowej,
• płytki i przyspieszony oddech,
• zawroty i ból głowy,
• incydenty żołądkowo-jelitowe,
• zaburzenia erekcji u mężczyzn.

Ponadto znane są ostre zatrucia kofeiną, objawiające się tachykardią i arytmią serca, migotaniem przedsionków, wymiotami, zaburzeniami snu, zaostrzeniem chorób psychicznych.

Oprócz wysokich dawek kofeiny energy drinki zawierają inne substancje, które mogą istotnie potęgować działanie kofeiny. Takim stymulatorem jest m.in. tauryna – wolny aminokwas, obficie występujący w tkance zwierzęcej. Wykazano, że zarówno tauryna, jak i kofeina miały znaczący wpływ w badaniu in vitro na wewnątrzkomórkowe stężenie wapnia w mięśniach gładkich. Wysoki poziom tauryny został wykryty m.in. w tkankach serca u pacjentów z niewydolnością tego narządu. Te odkrycia sugerują, iż kofeina i tauryna najprawdopodobniej działają synergistycznie, powodując niebezpieczne dla zdrowia skutki. Napoje energetyzujące mogą wpływać także na czynność wewnątrznaczyniową i płytkową, powodując nagły wzrost liczby płytek krwi, ich wzmożoną agregację, a także modyfikację funkcji śródbłonka. Za te niekorzystne skutki odpowiada m.in. glukuronolakton – związek, który powstaje endogennie w wątrobie podczas metabolizmu glukozy, prekursor do syntezy rybozy i tauryny. 

Oprócz wspomnianych zdarzeń sercowych często odnotowuje się także incydenty neurologiczne, związane ze spożywaniem energetyków. Najczęstszymi objawami są:

• drgawki,
• agresywne zachowania,
• halucynacje,
• stany lękowe,
• pobudzenie neuropsychiatryczne,
• psychozy.

Kofeina i tauryna to bowiem znane środki psychoaktywne, które mogą prowadzić do zmiany neuroprzekaźnictwa. Kofeina jest też dobrze znanym środkiem moczopędnym, jednak jej długotrwałe stosowanie może powodować osłabienie działania moczopędnego oraz hipokaliemię (poziom potasu we krwi poniżej wartości referencyjnych). Ryzyko niebezpiecznych powikłań związanych ze spożywaniem energetyków rośnie w połączeniu tego rodzaju napojów z alkoholem, narkotykami, konopiami indyjskimi, tytoniem czy farmaceutykami. Przykładem takich incydentów są problemy psychiczne, które często występują po połączeniu tych napojów właśnie z alkoholem. Istotnym zagrożeniem jest także fakt, iż napoje energetyzujące potencjalnie przytłumiają działanie alkoholu, co konsumenci odbierają jako potencjalny stan trzeźwości. To złudzenie powoduje, że kierując się dobrym samopoczuciem, często wsiadają za kierownicę. Są też bardziej narażeni na prawdopodobieństwo zatrucia alkoholem.

Źródło: Przegląd Lekarski; M. Cichocki Napoje energetyzujące – współczesne zagrożenie zdrowotne dzieci i młodzieży; www.biotechnologia.pl