Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Zakopanem

Poliomyelitis zwane też polio, nagminnym porażeniem dziecięcym, paraliżem dziecięcym, nagminnym zapaleniem rogów przednich rdzenia kręgowego lub chorobą Heinego i Medina (łac. poliomyelitis anterior acuta, ang. poliomyelitis).

Czynnik wywołujący

Poliomyelitis to ostra choroba zakaźna wywoływana przez poliowirusy. Istnieją 3 typy poliowirusów, które nieznacznie różnią się zakaźnością i nasileniem objawów.

Poliomyelitis jest to wirus RNA należący do rodzaju Enterovirus z rodziny Picornaviridae. Wirus Polio występuje pod postacią 3 odrębnych serotypów:

· typ 1 najczęściej wywołujący epidemie i będący przyczyną ciężkich postaci porażennych;

· typ 2 jest najłatwiejszy do eradykacji (prawdopodobnie już wyeliminowany – ostatni raz wyizolowany w 1999) i uznawany za endemiczny:

· typ 3 najprawdopodobniej zostanie wyeliminowany jako ostatni.

Polio – sposoby przenoszenia wirusa

Jest to choroba „brudnych rąk” – zakażenia szerzą się głównie poprzez bezpośredni kontakt z zakażonym człowiekiem, kontakt z przedmiotami skażonymi wydzielinami nosicieli pochodzącymi z gardła albo zanieczyszczonymi kałem, spożywanie skażonych pokarmów i wody, w wyniku nieprzestrzegania zasad higieny. Możliwe jest też przeniesienie zakażenia drogą kropelkową.

Historia polio

Do XIX wieku, do czasu pandemii, polio występowało sporadycznie. Od czasu pandemii polio występuje powszechnie w populacjach nieszczepionych. Liczba zachorowań spektakularnie się zmniejszyła po wprowadzeniu masowych szczepień ochronnych. Wkrótce WHO zainicjowało program globalnej eradykacji polio za pomocą powszechnych szczepień. Na początku XX wieku udało się wyeliminować zachorowania endemiczne na kontynencie europejskim i WHO uznała Europę za obszar wolny od polio. Wszyscy ludzie, a szczególnie osoby podróżujące na tereny endemiczne, powinni być uodpornieni przeciwko polio. W Polsce choroba obecnie nie występuje endemicznie. Ze względu na wprowadzone powszechne szczepienia dzieci zachorowania na polio powinny być coraz rzadsze, jednak wciąż mogą się zdarzyć w Polsce osoby nieszczepione, z racji zaniedbań lub z powodów światopoglądowych. Zachorowania osób zaszczepionych są możliwe, ale występują rzadko.

Jeżeli lekarz rozpoznaje lub podejrzewa polio lub porażenia wiotkie, to ma obowiązek zgłosić ten fakt, na odpowiednim formularzu, do powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej. Zgodnie z polskim Programem Szczepień Ochronnych (PSO) dzieci do ukończenia 19. roku życia objęte są obowiązkiem szczepienia przeciwko polio.

Polio na świecie - sytuacja obecna

Liczba przypadków zakażeń dzikim wirusem polio spadła o ponad 99% od 1988 r., z szacowanych 350 000 przypadków w ponad 125 krajach endemicznych do 6 zgłoszonych przypadków w 2021 r. Spośród 3 szczepów dzikiego wirusa polio (typ 1, typ 2 i typ 3), dziki wirus polio typu 2 został wyeliminowany w 1999 r., a dziki wirus polio typu 3 został wyeliminowany w 2020 r. Aktualnie endemiczne zachorowania wywołane dzikim wirusem polio typu 1 występują w 2 krajach na świecie: Pakistanie i Afganistanie.

Polska, jak i cały Region Europejski WHO, jest oficjalnie wolna od poliomyelitis od 2002 r. Ostatnie dwa spowodowane dzikim wirusem polio przypadki tej choroby w Polsce odnotowano w 1982 r. i 1984 r. Mimo to, groźba ponownego wprowadzenia dzikiego wirusa polio do naszego kraju pozostaje realna, aż do momentu wyeradykowania tej choroby na świecie. Dziki wirus polio typu 2 (WPV2) został w 2015 r. oficjalnie uznany za wyeradykowany (ostatni przypadek na świecie zanotowano w 1999 r.), natomiast dnia 24 października 2019 r., podczas obchodów Światowego Dnia Polio, WHO ogłosiło eradykację drugiego z trzech dzikich wirusów polio – dzikiego wirusa polio typu 3 (WPV3). Ostatni przypadek WPV3 został wykryty w Nigerii w 2012 r. Wydarzenie to prowadzi nas coraz bliżej do eradykacji wirusa polio. Dzięki Programowi udało się ograniczyć liczbę zachorowań o 99%, z szacowanych 350 tysięcy w 1988 r. do 33 potwierdzonych zachorowań w 2018 r.

Europa jest wolna od polio, ale ryzyko zawleczenia zachorowań do regionu pozostaje wysokie, gdyż w dalszym ciągu odnotowuje się przypadki poliomyelitis w innych regionach świata, co sprzyja dalszemu rozprzestrzenianiu się wirusów polio na skalę międzynarodową.

Do krajów zaliczanych jako endemiczne dla poliomyelitis należą Afganistan oraz Pakistan. W roku 2019 w krajach tych znacznie wzrosła liczba przypadków polio wywołanych dzikim wirusem typu 1 (WPV1). Odnotowano ich wówczas 176: 147 przypadków w Pakistanie oraz 29 przypadków w Afganistanie. W 2020 r. zarejestrowano ich 140: 84 przypadki w Pakistanie i 56 przypadków w Afganistanie. W 2021 r. wykryto tylko 5 przypadków poliomyelitis wywołanych dzikim wirusem, 4 w Pakistanie i 1 w Afganistanie.

W 2022 r. odnotowano 30 przypadków polio wywołanych dzikim wirusem typu 1 (WPV1), z czego 20 w Pakistanie, 2 w Afganistanie oraz 8 przypadków w Mozambiku.

Zgodnie z oświadczeniem z 34. spotkania Komitetu Kryzysowego IHR Światowej Organizacji Zdrowia, dotyczącego międzynarodowego szerzenia się wirusa polio na świecie, które odbyło się 25 stycznia 2023 r., ryzyko międzynarodowego rozprzestrzeniania się wirusa polio pozostaje zagrożeniem zdrowia publicznego o zasięgu międzynarodowym (PHEIC).

W celu zapobieżenia szerzeniu się zachorowań, w przypadku zawleczenia wirusa na obszar Polski, konieczne jest między innymi utrzymywanie wysokiego poziomu zaszczepienia oraz stałe monitorowanie przypadków ostrych porażeń wiotkich, które są poddawane diagnostyce wirusologicznej dla celów nadzoru epidemiologicznego, w celu wykluczenia wirusa polio jako przyczyny wystąpienia tego zespołu chorobowego.

Polio - objawy

Okres wylęgania choroby wynosi od 9 do 12 dni. Po dostaniu się do organizmu drogą pokarmową wirusy polio replikują (mnożą się) w nabłonku jelit. Następnie zajmują okoliczne węzły chłonne i dostają się do krwi, co nazwano wiremią pierwotną. U niektórych osób występuje po pewnym czasie znacznie bardziej nasilona wiremia wtórna. Wówczas wirusy polio rozprzestrzeniają się po całym organizmie oraz mogą zakażać neurony ruchowe rogów przednich rdzenia kręgowego, rdzenia przedłużonego i mostu. Chorują głównie dzieci do 5 roku życia.

Przebieg polio może być różny. Większość osób zakażonych wirusem wywołującym polio nie ma żadnych objawów.

Około 5% osób zarażonych wirusem polio ma łagodną postać choroby zwaną poronnym polio. Oznacza to, że u osoby zakażonej występują niecharakterystyczne objawy grypopodobne, takie jak:

· gorączka

· ból głowy

· bóle mięśni

· ból gardła

· ból brzucha

· utrata apetytu

· nudności

· wymioty.

Jeżeli dochodzi do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego, pojawiają się objawy, takie jak bóle głowy, sztywność karku, rzadziej zaburzenia świadomości. Tylko niewielki odsetek zakażeń wirusem polio (poniżej 1%) przebiega z porażeniami mięśni szkieletowych. Wówczas w fazie mózgowej choroby pojawia się duża bolesność mięśni, przeczulica, parestezje (nieprzyjemne doznania czuciowe, takie jak m.in. mrowienie, drętwienie, pieczenie) i skurcze mięśniowe.

Porażenia mięśni mają charakter wiotki (mięśnie wydają się być zwiotczałe) i z reguły są asymetryczne, czyli występują po jednej stronie ciała. Ponadto mogą wystąpić: zaburzenia połykania, zatrzymanie moczu lub objawy zapalenia mózgu. Postać porażenna polio dotyczy przede wszystkim starszych dzieci i dorosłych. Ciężki przebieg występuje ponadto wśród ciężarnych i chorych z zaburzeniami odporności typu humoralnego (agammaglobulinemia, zakażenie HIV, pacjenci po przeszczepieniu narządów).

Co robić w przypadku wystąpienia polio?

W przypadku uzasadnionego podejrzenia polio należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Zdecydowana większość chorych na polio wymaga leczenia szpitalnego. Chociaż polio aktualnie nie występuje w Polsce, nieszczepione osoby wyjeżdżające w rejony endemiczne są narażone na realne ryzyko zakażenia.

Polio - leczenie

Leczenie polio, z powodu braku terapii przyczynowej, polega na odpoczynku, leczeniu podtrzymującym (wyrównywanie zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i zaburzeń krzepnięcia) i objawowym (leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe). Długotrwale unieruchomieni chorzy wymagają profilaktyki choroby zakrzepowo-żylnej oraz gimnastyki oddechowej. Chorzy z porażeniami mięśni oddechowych wymagają wspomagania oddychania. W leczeniu ważna jest także fizjoterapia.

 

Czy jest możliwe całkowite wyleczenie polio?

Całkowite wyleczenie polio jest możliwe w przypadkach, które przebiegają bez porażeń. Objawy kliniczne choroby ustępują najczęściej samoistnie w ciągu kilku dni. Jedynie

w rzadkich przypadkach dochodzi do ciężkiego przebiegu choroby i rozwoju powikłań. Przechorowanie polio pozostawia trwałą odporność w stosunku do typu wirusa, który wywołał zakażenie. Jeżeli dojdzie do rozwoju porażeń wiotkich, pozostaną one trwałymi następstwami polio.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia polio?

Jeżeli polio przebiegało łagodnie, zwykle wymaga jedynie oszczędzającego trybu życia do czasu powrotu dobrego samopoczucia. W rzadkich przypadkach porażeń poprawa stanu zdrowia może wymagać długotrwałej rehabilitacji i nie gwarantuje pełnego powrotu do zdrowia.

Polio - powikłania

Objawy kliniczne zakażenia wirusem polio, które przebiega bez zajęcia ośrodkowego układu nerwowego zwykle ustępują samoistnie w ciągu kilku dni bez pozostawienia jakichkolwiek następstw. Najgroźniejsze stałe powikłania polio polegają na uszkodzeniu komórek motorycznych rogów przednich rdzenia kręgowego oraz nerwów czaszkowych i trwałych porażeniach mięśni. Najgroźniejsze są porażenia mięśni oddechowych. Wtórne powikłania wynikają z unieruchomienia i upośledzonej wentylacji płuc. Są to niewydolność oddechowa i zastoinowe zapalenie płuc. Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju powikłań należą: wiek (ryzyko powikłań zwiększa się z wiekiem), niedawne usunięcie migdałków, wstrzyknięcia domięśniowe, ciąża, zaburzenia odporności typu humoralnego oraz intensywny wysiłek fizyczny w czasie fazy mózgowej.

Profilaktyka polio - szczepienie

Profilaktyka polio polega na szczepieniach ochronnych oraz przestrzeganiu higieny, gdyż choroba przenosi się drogą pokarmową, czyli fekalno-oralną. Szczepienia są bardzo skuteczne. Obecnie w Polsce stosuje się tylko szczepionki przeciwko polio zawierające wirusy zabite. Jest to tzw. szczepionka Salka; ang. Inactivated Poliovirus Vaccine – IPV, która zawiera 3 szczepy zabitych wirusów polio (typ I, II i III). Jest przeznaczona do podawania domięśniowego lub podskórnego we wstrzyknięciu.

Szczepionka IPV pobudza produkcję przeciwciał, które nie dopuszczają do przedostania się wirusów do ośrodkowego układu nerwowego i wywołaniu zachorowania na polio. Szczepienie przeciwko polio w pełnym schemacie jest bardzo skuteczne. Szacuje się, że w zapobieganiu postaci porażennej wynosi ponad 90%, a ochrona poszczepienna jest długotrwała i może utrzymywać się całe życie.

Schemat podstawowy – szczepienie dzieci

Szczepienie obowiązkowe dzieci, czyli schemat podstawowy obejmuje podanie dwóch dawek w 1. roku życia - pierwsza dawka w 4. miesiącu życia, druga po 6–8 tyg., oraz jednej dawki uzupełniającej w 2. roku życia (w 16.–18. mż.). W 6. roku życia należy wykonać szczepienie przypominające. Szczepienie to jest bezpłatne.

 

Szczepienie dorosłych

W Polsce większość dorosłych osób (niemal wszystkie) zostały zaszczepione przeciw polio w dzieciństwie.

Jeśli jednak z jakichś powodów osoba dorosła wie lub podejrzewa, że nie była zaszczepiona lub nie przyjęła wszystkich dawek ze schematu podstawowego w dzieciństwie, to powinna uzupełnić szczepienia.

Osoby dorosłe wcześniej nieszczepione powinny zostać zaszczepione schematem podstawowym trzydawkowym. Obejmuje on pełną serię szczepienia podstawowego: 2 dawki w odstępie 1–2 mies. oraz dawkę uzupełniającą 6–12 mies. po drugiej dawce.

U większości osób dorosłych, czyli takich, u których nie występuje zwiększone ryzyko zakażenia polio, nie ma potrzeby podawania w dorosłości dawek przypominających, o ile zostały zaszczepione w dzieciństwie (4 dawkami) lub w dorosłości (3 dawkami).

Jedną dawkę przypominającą podaje się dorosłym, którzy przeszli cykl podstawowy szczepienia w dzieciństwie, a są narażeni na ryzyko zakażenia, np. podróżują do obszarów, na których występuje polio lub pracują w laboratorium, gdzie mają kontakt z wirusem polio. W takich sytuacjach należy porozmawiać z lekarzem.

W 2014 r., zgodnie ze stanowiskiem WHO, wprowadzono obowiązek szczepienia podróżnych opuszczających państwa, w których występuje transmisja wirusa polio: Afganistan, Demokratyczna Republika Konga, Madagaskar, Malawi, Mozambik i Pakistan (stan na czerwiec 2024 r., aktualna lista takich krajów: Public Health Emergency status). Dotyczy to wyłącznie osób zamieszkujących te kraje lub przebywających w nich co najmniej 4 tygodnie. Wykonanie szczepienia przeciwko poliomyelitis w takiej sytuacji należy potwierdzić wpisem do Międzynarodowej Książeczki Szczepień.

 

Szczepionka przeciw poliomyelitis zawiera inaktywowane (zabite) poliowirusy. Jest podawana podskórnie lub domięśniowo. Odstępy między poszczególnymi dawkami szczepionki powinny obejmować okres 6-8 tygodni. Aby uzyskać pełną ochronę dziecka wskazane jest podanie 4 dawek szczepionki. Wg kalendarza szczepień ochronnych podaje się 3 dawki szczepienia

podstawowego w 3-4, 5-6 oraz 16-18 miesiącu życia. Dawka przypominająca podawana jest w 6 roku życia.

Szczepionki przeciwko polio dostępne w Polsce to:

· szczepionka przeciwko polio - Imovax Polio

· szczepionka w postaci skojarzonej szczepionki przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi i polio (ze zmniejszona dawką antygenów błonicy i krztuśca) do szczepienia przypominającego młodzieży i dorosłych – Boostrix Polio i Adacel Polio

· szczepionka w postaci skojarzonej szczepionki przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi i polio do stosowania u dzieci – Tetraxim, Infanrix-IPV

· szczepionki wysoce skojarzone typu 5w1 (błonica, tężec, krztusiec, polio, Hib) lub 6w1 (błonica, tężec, krztusiec, polio, Hib, WZW typu B) do stosowania u dzieci – Pentaxim, Infanrix-IPV+Hib, Hexacima, Infanrix Hexa

Szczepionka przeciw poliomyelitis jest bezpieczna. Bardzo rzadko występują odczyny miejscowe, tj.: lekkie zaczerwienienie, ból, stwardnienie lub obrzęk w miejscu wstrzyknięcia i utrzymują się zwykle 1-2 dni. U niektórych dzieci i dorosłych po podaniu szczepionki mogą wystąpić objawy nieswoiste tj.: bóle głowy, wymioty, biegunka.

Dzięki wieloletnim masowym szczepieniom, ryzyko zachorowania na poliomyelitis w Polsce jest bliskie zeru. Dopóki jednak występują zachorowania w niektórych regionach Azji, istnieje ryzyko zawleczenia zachorowań do Europy. Wtedy niezaszczepione dzieci mogą zachorować.

 

LINKI https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/160603,polio-choroba-heinego-medina-poliomyelitis https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/poliomyelitis/ https://www.gov.pl/web/gis/poliomyelitis https://www.pzh.gov.pl/strona-glowna-2/polio/polio-ogolne/polio-choroba/