Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska w Kielcach

Noc Sów to ogólnopolskie wydarzenie edukacyjne, które w bieżącym roku odbywa się w dniach 23-25 lutego.
Już w lutym puszczyki i puchacze rozpoczynają swój okres godowy. Pohukiwania tych ptaków oraz nocna pora, kiedy większość sów jest najbardziej aktywna, to doskonały czas na obserwacje. Dlatego warto przyłączyć się do jednej z grup ornitologów, edukatorów i pasjonatów ptaków, którzy w tym czasie odkrywają sekrety sów. A jest to zróżnicowana grupa drapieżnych ptaków. W Polsce występuje 10 gatunków lęgowych sów (sóweczka, pójdźka, włochatka, uszatka, płomykówka, puszczyk, uszatka błotna, puszczyk uralski, puszczyk mszarny, puchacz). Kolejne trzy są widywane na trasach przelotów i zimowego koczowania (syczek, sowa śnieżna, sowa jarzębata).

Wszystkie gatunki sów występujące naturalnie na terenie kraju zostały objęte ochrona ścisłą* a część z nich została wyróżniona jako gatunki wymagające ochrony czynnej. Ponadto, niektóre z gatunków sów występujących w Polsce zostały wymienione w tzw. dyrektywie ptasiej** jako gatunki podlegające specjalnym środkom ochrony dotyczącym ich naturalnych siedlisk.

W celu skutecznej ochrony siedlisk oraz lęgów niektórych z gatunków sów występujących na terenie kraju, tworzone są specjalne strefy ochrony. Takie strefy są tworzone przez Regionalnych Dyrektorów Ochrony Środowiska i ograniczają możliwość m.in. wstępu na teren zajęty przez parę lęgową, czy też prowadzenia prac (np. z zakresu gospodarki leśnej) na tym obszarze, tak by nie płoszyć lub niepokoić osobników w danym rewirze.

Jak wyglądają?

Największą naszą sową jest puchacz. Rozpiętość jego skrzydeł sięga 170 cm a stojący na ziemi ptak mierzy około 70 cm. Najmniejszą sową występującą w Polsce jest natomiast sóweczka, która rozmiarami dorównuje szpakowi.

Promieniście ułożone pióra na przedzie głowy i nisko osadzony haczykowaty dziób nadają sowiej twarzy ludzkiego wyrazu. Wrażenie to pogłębiają też duże oczy, które są skierowane do przodu.

Wiele przystosowań widocznych w wyglądzie sów służy dwóm głównym celom: cichemu poruszaniu i polowaniu. To dlatego pióra sów pokryte są wyciszającym meszkiem, dzięki któremu nie generują hałasu podczas latania.

Sowy są dalekowidzami, więc aby funkcjonować w ograniczonej przestrzeni wykształciły doskonały zmysł dotyku. Służą temu pióra czuciowe zlokalizowane u nasady dzioba.

Jak widzą?

Sowy, aktywne nocą, widzą doskonale w ciemności. Dzieje się tak za sprawą specyficznej budowy oka, w którym dominują pręciki. Pozwala im to widzieć w niemal całkowitej ciemności, ale obraz jest czarno-biały.

Oczy sów są nieruchome. Rekompensują to sobie możliwością obrotu głowy o 270 stopni. Dzieje się tak dzięki 14 kręgom szyjnym.

Oczy sów mają zdolność powiększania obserwowanych obiektów, zupełnie tak jak teleobiektyw z zoomem. Obraz przedstawia się tunelowo, zupełnie tak jakby człowiek patrzył przez lornetkę. Do mrugania sowy używają górnej powieki oraz migotki, którą określana jest trzecia powieka.

Sowy posiadają wyjątkowo duże gałki oczne. Dla przykładu oczy puchacza są wielkości oczu człowieka. Gdyby człowiek posiadał proporcjonalne oczy, byłyby one wielkości piłki do koszykówki.

Jak słyszą?

Sowom odbieranie dźwięków ułatwia szlara – koncentrycznie ułożone pióra „twarzy”, które działają niczym antena satelitarna.

Sowy nie posiadają ucha zewnętrznego, jest to jedynie specyficzny układ piór na głowie, który służy im do okazywania emocji i nastroju.

Co jedzą?

Większość sów poluje na małe ssaki, owady i inne ptaki. Zazwyczaj są również aktywne w nocy, ale są wyjątki – sowa błotna i sóweczka funkcjonują za dnia.

Nadmiar upolowanych zwierząt sowy przechowują w sąsiedztwie gniazd, czasami nawet w samym gnieździe.

Jak się komunikują?

Głosy sów imponują rozmaitością zawołań. Komunikacja głosowa sów odnosi się do oznaczenia terytorium, przywoływania partnerów, sygnalizowania głodu (pisklęta) oraz informowania o niebezpieczeństwie.

Styl życia

Większość sów jest monogamiczna. Spośród naszych sów wyjątkiem jest włochatka – w latach obfitości pokarmu jeden samiec utrzymuje dwie lub nawet więcej rodzin.

Samica sowy jest bardziej agresywna niż samiec.

Większość sów nie buduje gniazda, tylko zajmują już istniejące gniazda albo dziuple. Wśród rodzimych gatunków sów np. puchacz korzysta z półek i szczelin skalnych, może tez gniazdować na ziemi, pójdźka może lęgnąć się w szczelinach elewacji budynków, kominach itp., a z kolei stanowiska płomykówki ograniczają się głównie do stropodachów, strychów budynków w sąsiedztwie terenów rolnych. A gniazda robi je jedynie uszatka błotna. Sowy bardzo dbają o czystość w gniazdach.

Rodzice sów zawsze karmią przede wszystkim najstarszą i najsilniejszą sowę w gnieździe. Jeśli jedzenia zabraknie, młodsze sowy skazane są na głodowanie.

W przypadku sów leśnych, młode opuszczają gniazda zanim osiągną zdolność do lotu. Za pomocą pazurów, skrzydeł i dzioba wspinają się po pniach drzew na bezpieczną gałąź.

Młoda sowa opuszczająca gniazdo bardzo często przeprowadza się na inną gałąź tego samego drzewa, a rodzice wciąż przynoszą jej pokarm. Jeśli uda jej się przetrwać pierwszą zimę, znacznie wzrastają jej szanse na przeżycie. W Polsce występują również sowy krajobrazu rolniczego, np. płomykówka.

Sowy są częścią naszego otoczenia i obowiązkiem wszystkich nas jest dbałość, aby zróżnicowana grupa tych ptaków nie zniknęła z naszego środowiska. Niech nie tylko Noc Sów będzie czasem, kiedy poznajemy metody badań i ochrony tych ptaków.

 Ruszajmy zatem w teren, nasłuchujmy, obserwujmy oraz dowiadujmy się, jak dużą rolę sowy pełnią w naszej kulturze, legendach, a przede wszystkim w przyrodzie.

***

Pomysłodawcami i organizatorami Nocy Sów jest stowarzyszenie Jestem na pTAK! W wydarzenie włączają się też inne organizacje i instytucje, a także przyrodnicy i obserwatorzy przyrody z różnych części kraju.

*Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2022 r., poz. 2380).
** I załącznik dyrektywy 2009/147/WE z 30 listopada 2009 w sprawie ochrony dzikiego ptactwa.