Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska w Kielcach

W ostatnim czasie pojawiają się informacje o zajmowaniu nowych terenów oraz obserwowaniu osobników wilków w pobliżu siedzib ludzkich. Wilk (Canis lupus) jest objęty ochroną ścisłą na mocy przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody i wymieniony jest w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Podlega również ochronie według przepisów Unii Europejskiej tj. rozporządzenia Rady (WE) Nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi oraz dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory tzw. Dyrektywy Siedliskowej.

Zwiększenie populacji tego gatunku, zasiedlanie nowych terenów i pojawianie się osobników wilka w sąsiedztwie siedzib ludzkich wiąże się z możliwością wystąpienia sytuacji konfliktowych obejmujących w szczególności szkody w pogłowiu zwierząt gospodarskich i zagrożenie bezpieczeństwa ludzi. Wilki jako dzikie zwierzęta unikają spotkania z człowiekiem szukając spokojnych miejsc na odpoczynek i wychowanie młodych w dużych kompleksach leśnych. Jednak poszukując pokarmu mogą znaleźć się w pobliżu siedzib ludzkich lub innych miejsc naszej aktywności, a nieprzemyślane zachowanie ludzi może powodować narastanie konfliktów. Wilk jest ssakiem drapieżnym, dlatego może być niebezpieczny dla człowieka, ale z reguły jest bardzo ostrożny i płochliwy, boi się ludzi i unika z nimi kontaktu. Młode osobniki są ciekawskie, więc mogą zatrzymywać się i przyglądać ludziom z większej odległości. Zawsze należy brać pod uwagę, że duże drapieżniki mogą okazać się niebezpieczne np. gdy są dokarmiane przez ludzi, oswajane, chore lub ranne.

Kompleksy leśne stanowią naturalne miejsca występowania dzikich zwierząt, w tym wilków i innych drapieżników. Zatem mieszkając blisko lasu, spacerując po lesie jako turyści lub wykonując czynności zawodowe należy przestrzegać następujących zasad:

• przetrzymywać odpady spożywcze w szczelnych, zamykanych pojemnikach, dotyczy to
  w szczególności odpadów mięsa i wędlin, które mogą zwabiać drapieżniki,

• nie pozostawiać resztek jedzenia w lesie, w koszach na parkingach, pod wiatami
  i w innych miejscach odpoczynku, resztki jedzenia należy zabrać ze sobą, aby zwierzęta nie postrzegały ludzi jako dostarczycieli pokarmu;

• spacerując po lesie z psem zawsze należy trzymać go na smyczy,

• zamykać zwierzęta domowe na noc, zwłaszcza psy, które nie powinny mieć możliwości wydostania się poza odpowiednio ogrodzoną posesję lub kojec. 

Jeśli wilk zbliża się na odległość mniejszą niż ok. 30 metrów lub przygląda się zbyt długo należy unieść ręce i machać nimi szeroko, pokrzykiwać głośno, rzucić w jego stronę przedmiotami będącymi w zasięgu ręki np. grudy ziemi, kamienie i wycofać się spokojnie, po upewnieniu się, że zwierzę jest daleko.

Wszystkie niebezpieczne sytuacje, do jakich dochodzi z udziałem wilków powinny być zgłoszone do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Kielcach oraz właściwego urzędu gminy celem wyjaśnienia i podjęcia stosownych reakcji.  W myśl ustawy o ochronie przyrody istnieje możliwość uzyskania zezwolenia na odstępstwo od zakazów wobec osobników wilka w celu wyeliminowania zagrożenia - np. na umyślne płoszenie czy w ostateczności zabijanie. Dotyczy to eliminowania wyłącznie osobników chorych, np. na wściekliznę, czy powodujących powtarzające się, znaczne szkody w pogłowiu zwierząt. W przypadku wniosków, w szczególności na odstępstwo od zakazu umyślnego zabijania, zagrożenie stwarzane przez zwierzę musi być dokładnie udokumentowane.

Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Kielcach działając na podstawie ustawy o ochronie przyrody dokonuje oględzin, szacowania i wypłaty odszkodowań za szkody wyrządzone przez niektóre gatunki zwierząt chronionych, w tym bobry i wilki. Na terenie parku narodowego czynności tych dokonuje dyrektor parku. W województwie świętokrzyskim szkody wyrządzane przez wilki zdarzają się incydentalnie i obejmują głównie szkody w pogłowiu zwierząt gospodarskich i dotyczące zagryzionych psów. Sytuacje tego typu najczęściej występują wówczas, gdy zwierzęta nie są odpowiednio zabezpieczone lub wypas owiec czy bydła prowadzony jest w pobliżu lasu bez odpowiedniego nadzoru, co w naszym rejonie zdarza się niezmiernie rzadko. 

W przypadku szkód w pogłowiu zwierząt należy udokumentować zdarzenie celem potwierdzenia, że szkodę wyrządziły wilki. Ponadto dobrą praktyką jest przekazywanie informacji o takich zdarzeniach do lekarzy weterynarii, nadleśnictw, kół łowieckich oraz urzędów gmin, które współdziałają z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska w Kielcach w zakresie ochrony przyrody. Ponadto obszar ich działania pozwala na szybsze dotarcie do miejsca zdarzenia, co ma kluczowe znaczenie w przypadku dokonania wstępnych oględzin i udokumentowania zdarzenia na podstawie pozostawionych śladów. Lekarz weterynarii może stwierdzić przyczyny zgonu poszkodowanego zwierzęcia, sporządzić opis stanu zwłok oraz określić inne cenne informacje ułatwiające prawidłowe rozpatrzenie wniosku o odszkodowanie. Przedstawiciele koła łowieckiego i nadleśnictwa mogą przeszukać miejsce zdarzenia pod kątem występowania tropów drapieżników czy innych charakterystycznych śladów ich obecności, a także dokonać oględzin zwłok.

Przy dokumentowaniu szkody należy pamiętać o kilku zasadach, w szczególności:

• zabezpieczyć ślady zdarzenia,

• sfotografować zagryzione zwierzę, miejsce zdarzenia i inne ślady w pobliżu (tropy, ślady przeciągania ofiary, kał) i stosowane zabezpieczenia jak np. ogrodzenie,

• jeśli jest taka możliwość nie należy uprzątać zagryzionego zwierzęcia przed dokonaniem oględzin przez pracowników Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Kielcach.

Bóbr europejski (Castor fiber) podlega częściowej ochronie gatunkowej, w związku z tym obowiązują zakazy m.in. niszczenia żeremi, tam bobrowych oraz zabijania tych zwierząt. Obok pozytywnych efektów ich bytowania w środowisku w postaci tworzenia wilgotnych i bagiennych siedlisk, a także zwiększania retencji wody, bobry przyczyniają się do powstawania szkód w mieniu. W przypadku, gdy dla ograniczenia szkód zachodzi potrzeba usunięcia tamy lub żeremia usytuowanego na cieku należy zwrócić się do jego zarządcy tj. właściwego Zarządu Zlewni Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie, który realizując zadania związane z utrzymaniem wód, usuwa między innymi tamy bobrowe. W każdym innym przypadku konieczności naruszenia zakazów obowiązujących wobec bobra należy indywidualnie uzyskać zezwolenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach wydawane na podstawie ustawy o ochronie przyrody (więcej informacji na stronie internetowej Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Kielcach, zakładka „Załatw sprawę”, „Sprawy dotyczące ochrony przyrody”, „Zezwolenie na odstępstwa od zakazów w stosunków do gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną” - https://www.gov.pl/web/rdos-kielce/zezwolenie-na-odstepstwa-od-zakazow-w-stosunku-do-gatunkow-dziko-wystepujacych-zwierzat-objetych-ochrona).

Analizując problem szkód wyrządzanych m.in. przez bobry i wilki należy zwrócić uwagę, że podstawową formą ochrony mienia, w tym zwierząt gospodarskich jest odpowiednie zabezpieczenie. Obowiązkiem właściciela jest dbałość o majątek i podejmowanie starań w celu jego ochrony. Właściciel lub użytkownik mienia przewidując możliwość wyrządzenia szkody przez zwierzęta objęte ochroną gatunkową, w pierwszej kolejności sam powinien podjąć stosowne czynności, zmierzające do uniknięcia szkody lub zminimalizowania jej rozmiarów. Powyższe potwierdza wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 września 2015 r. (sygn. akt K 20/14). 

Przyjmowanie zgłoszeń szkód, wymagania formalne dotyczące wniosku i procedur określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lutego 2018 r. w sprawie szacowania szkód wyrządzonych przez niektóre gatunki zwierząt objęte ochroną gatunkową (Dz.U. z 2018 r. poz. 645). Wniosek o odszkodowanie składa się niezwłocznie po stwierdzeniu szkody na adres Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Kielcach (więcej informacji na stronie internetowej Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Kielcach, zakładka „Załatw sprawę”, „Sprawy dotyczące ochrony przyrody”, „Szacowanie szkód wyrządzonych przez zwierzęta objęte ochroną gatunkową” - https://www.gov.pl/web/rdos-kielce/szacowanie-szkod-wyrzadzonych-przez-zwierzeta-objete-ochrona-gatunkowa).