Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska w Kielcach

Na terenie województwa świętokrzyskiego znajduje się 40 obszarów Natura 2000 i 73 rezerwaty przyrody. Nadzór i zarzadzanie tymi obszarami realizuje Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Kielcach. Przy czym trzy obszary Natura 2000 zarządzane są wspólnie z sąsiednimi Regionalnymi Dyrekcjami Ochrony Środowiska.

Często obszary te pokrywają się z innymi formami ochrony przyrody jak: parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne zespoły przyrodniczo-krajobrazowe czy pomniki przyrody. Niezależnie od obszarowych form ochrony przyrody występują rośliny, zwierzęta i grzyby objęte ochroną gatunkową, która również stanowi jedną z form ochrony przyrody.  

Tereny te wymagają podejmowania działań ochrony czynnej celem zachowania lub odtworzenia walorów przyrodniczych. Bardzo istotny jest dobór odpowiedniego zakresu prac oraz ich naukowe uzasadnienie. Stąd konieczność ich planowania poprzez sporządzanie dokumentów planistycznych. Dla obszarów Natura 2000 ustanawiamy plany zadań ochronnych, a dla rezerwatów przyrody plany ochrony lub zadania ochronne. Jeżeli zachodzą uzasadnione podstawy do odstąpienia od wykonywania działań, wówczas mamy do czynienia z tzw. „bierną ochroną przyrody”. Polega ona na zabezpieczeniu  wyznaczonego terenu od zewnętrznych wpływów i pozostawieniu go bez ingerencji w naturalnie zachodzące procesy.

Ochrona czynna z definicji ma na celu utrzymanie określonego stanu ekosystemu wymaganego ze względu na obecność rzadkich gatunków roślin lub zwierząt będących celem ochrony w danym miejscu. Podstawą do planowania działań ochronnych jest dobre rozpoznanie siedlisk, gatunków tam występujących, czynników kształtujących dany ekosystem oraz określenie zagrożeń potencjalnych i aktualnie występujących. Ochronę czynną stosuje się w szczególności w odniesieniu do siedlisk powstałych w związku z działalnością rolniczą np. łąk i muraw, które niegdyś były użytkowane a obecnie z powodu zaniechania wypasu czy koszenia zanikają wskutek naturalnej sukcesji zarastając krzewami i podrostem drzew, a także gatunkami inwazyjnymi.

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Kielcach zrealizowała zadania z zakresu ochrony czynnej między innymi w ramach projektu Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko nr POIS.02.04.00-00-0108/16 pn.: Ochrona siedlisk i gatunków terenów nieleśnych zależnych od wód. Projekt zakończył się w listopadzie ubiegłego roku. Jego głównym celem była poprawa stanu ochrony siedlisk i gatunków terenów nieleśnych zależnych od wód, których stan zachowania w dokumentach planistycznych został oceniony na niezadowalający (U1) lub zły (U2). W województwie świętokrzyskim w ramach projektu wykonano działania ochrony czynnej na powierzchni blisko 270 ha torfowisk przejściowych i wysokich oraz na areale około 8 ha zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych. Działania obejmowały usuwanie drzew i krzewów, koszenie oraz budowę urządzeń wodnych mającą na celu poprawienie warunków hydrologicznych. Ponadto w ramach projektu zrealizowano m.in.: zakup materiałów promocyjnych, spotkania z właścicielami gruntów, wykonanie ekspertyz oraz monitoringu skuteczności działań.

W 2023 r. zabiegi ochrony czynnej przeprowadzono na dwóch torfowiskach położonych w obszarach Natura 2000 Ostoja Przedborska PLH260004 oraz Lasy Cisowsko-Orłowińskie PLH260040. W pierwszym z nich, działania ochrony czynnej wykonano na płatach torfowiska przejściowego, na łącznej powierzchni ok. 7 ha. Polegały one na wycince drzew i krzewów oraz koszeniu roślinności zielnej z wywiezieniem biomasy poza siedlisko. Zabiegi te stanowiły powtórzenie działań wykonanych na tym torfowisku w latach poprzednich. W obszarze Natura 2000 Lasy Cisowsko-Orłowińskie, na powierzchni około 40 ha torfowiska wysokiego, zlokalizowanego na terenie rezerwatu Białe Ługi, wykonano obrączkowanie drzew. W tej części rezerwatu Białe Ługi zabiegi wykonywane były po raz pierwszy i stanowiły kontynuację działań wykonywanych w latach poprzednich w innych jego częściach.  

Łączna suma kosztów poniesionych na realizację działań wykonanych w ramach projektu Ochrona siedlisk i gatunków terenów nieleśnych zależnych od wód w 2023 r. wyniosła 228 000 zł, natomiast w sumie w latach 2017-2023 nakłady na działania ochrony czynnej w tym projekcie wyniosły ponad 5 mln zł.

Ponadto w 2023 roku przeprowadziliśmy oceny wpływu wykonanych działań na przedmioty ochrony w czterech obszarach Natura 2000 tj. Dolina Krasnej PLH260001, Lasy Suchedniowskie PLH260010, Lasy Cisowsko-Orłowińskie PLH260040, Ostoja Przedborska PLH260004.

Niewątpliwie, jednym z najtrudniejszych przedsięwzięć, wykonanych w ramach ww. projektu, było działanie zmierzające do odtworzenia optymalnych warunków hydrogeologicznych w obrębie torfowisk poprzez zatrzymanie nadmiernego odpływu wód z płatów siedliska i zapewnienie odpowiedniego uwodnienia torfowisk. Zmniejszenie zasobów wodnych tych cennych siedlisk wynika z wielu czynników do których należą np. nieprawidłowo prowadzone działania melioracyjne w minionych latach czy też coraz bardziej zauważalne zmiany klimatyczne, w tym mniejsza ilość opadów oraz częściej występujące okresy suszy powodujące w następstwie znaczące zmiany stosunków wodnych. W związku z tym w 2021 r. w północnej części rezerwatu przyrody Białe Ługi posadowiono w gruncie ściankę szczelną o długości 420 m, a rok później, w jego południowej części na rzece Czarnej Staszowskiej wybudowano cztery zastawki drewniane, służące regulacji poziomu wody i zwiększeniu możliwości retencyjnych na terenie torfowiskowego rezerwatu przyrody. Koszt budowy bariery szczelnej i czterech zastawek to łącznie ok. 2 370 000 zł.

Działania z zakresu ochrony czynnej prowadziliśmy również w ramach zakończonego w 2023 roku projektu WND-RPSW.04.05.00-26-0014/15 pn. „Rozpoznanie uwarunkowań i ochrona czynna w obszarach Natura 2000 i rezerwatach przyrody na terenie województwa świętokrzyskiego” realizowanego przy dofinansowaniu z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego.

W ramach tego projektu w  2023 r. działania z zakresu ochrony czynnej przeprowadziliśmy w 14 rezerwatach przyrody: Góra Miedzianka, Góra Zelejowa, Góra Rzepka, Murawy Dobromierskie, Wąwóz w Skałach, Owczary, Skorocice, Krzyżanowice, Skowronno, Skotniki, Góry Wschodnie, Przęślin, Owczary i Winiary Zagojskie. Prace terenowe wykonane zostały na powierzchni ok. 26 ha i skupiły się na koszeniu łąk oraz powstrzymaniu naturalnej sukcesji, co bezpośrednio przyczyniło się do polepszenia stanu zachowania lub/i odtworzenia szczególnych walorów przyrodniczych tych miejsc. Nakład finansowy na te działania wyniósł ponad 289 000 zł.

Ponadto w ww. projekcie w 2023 roku zrealizowaliśmy następujące zadania:

-montaż szlabanów w rezerwacie przyrody Krzyżanowice - działanie wynika z obowiązującego planu ochrony rezerwatu przyrody a jego celem jest ograniczenie ruchu pojazdów w rezerwacie i niszczenia siedliska muraw kserotermicznych;

-wymiana krat w rezerwacie przyrody Chelosiowa Jama – działanie stanowi element zadań ochronnych  dla tego rezerwatu przyrody i miało na celu ograniczenie antropopresji  przy jednoczesnym umożliwieniu migracji nietoperzy;

-odwodnienie płyty ze śladami dinozaurów w rezerwacie przyrody Gagaty Sołtykowskie –w oparciu o założenia projektu budowlanego wykonano odwodnienie wokół wiaty chroniącej unikatowy obiekt paleontologiczny. Należy nadmienić, że wcześniej wykonane przez tut. Dyrekcję prace, przy współpracy ekspertów z dziedziny paleontologii i geologii, obejmowały zabezpieczenie nawierzchni płyty;

-zakup specjalistycznego drona, który wykorzystywany będzie w bieżącej pracy m.in. do wyznaczania powierzchni pod działania ochrony czynnej  oraz w celu monitoringu terenów cennych przyrodniczo.  

 

Z uwagi na znaczne potrzeby w zakresie ochrony przyrody pozyskaliśmy również dodatkowe środki finansowe ze środków krajowych. W 2023 r. nasze projekty uzyskały dofinansowanie z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Kielcach. Dzięki temu udało się zrealizować:

- modernizację 10 siedlisk bociana białego, a kolejne prace w tym zakresie będą prowadzone już niebawem  tj. wczesną wiosną bieżącego roku,

- uzupełnienie oznakowania siedmiu obszarów Natura 2000,

- zakupienie i przekazanie poszkodowanym rolnikom środków na zabezpieczenie mienia przed szkodami bobrowymi,

- kontynuację odpowiedniej uprawy gruntu rolnego na powierzchni ok. 1 ha w rezerwacie przyrody Murawy Dobromierskie celem zachowania siedlisk rzadkich archeofitów, w tym czechrzycy grzebieniowej Scandix pecten-veneris. W roku 2023 w rezerwacie tym przeprowadzono ostatnie zabiegi z czteroletniego cyklu uprawowego.

 

Wiele naszych zadań,  w tym z zakresu ochrony czynnej jak i planowania ochrony zrealizowaliśmy dzięki współpracy w szczególności z samorządami, Lasami Państwowymi, Regionalnymi Dyrekcjami Ochrony Środowiska zarządzającymi obszarami chronionymi w bezpośrednim sąsiedztwie naszego województwa, Zespołem Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, organizacjami ekologicznymi. Dla skutecznej realizacji naszych statutowych zadań zawarliśmy w ubiegłym roku kolejne porozumienia o współpracy. Ekspercką wiedzą wspiera nas również Regionalna Rada Ochrony Przyrody w Kielcach.

 

Działania z zakresu ochrony czynnej są traktowane przez nas priorytetowo. Dzięki europejskim oraz krajowym projektom, jak również środkom z własnego budżetu, na nadchodzące lata planujemy kolejne działania ochronne dla przedmiotów ochrony obszarów Natura 2000 i rezerwatów przyrody.