Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska w Kielcach

Budynki a w szczególności ich części jak stropodachy, czy też wszelkiego rodzaju otwory np. wentylacyjne, szczeliny, wnęki mogą stanowić siedliska ptaków, w tym gatunków chronionych związanych z siedzibami ludzkimi (m. in. jerzyka Apus apus, kawki Corvus monedula, wróbla Passer domesticus, szpaka Sturnus vulgaris, oknówki Delichon urbicum, pustułki Falco tinnunculus, mazurka Passer montanus i gołębia miejskiego Columba livia f. urbana). Poddasza niekiedy stanowią siedlisko kolonii nietoperzy.

Remonty budynków, zwłaszcza ich ocieplanie (termomodernizacja), w większości przypadków polegają na obłożeniu warstwą styropianu, z jednoczesnym zatykaniem wszelkich szczelin w ścianach, natomiast otwory prowadzące do stropodachów są zamykane kratkami. Modernizacje budynków najczęściej prowadzone są od wiosny do jesieni a więc w trakcie okresu lęgowego ptaków. Często pozbawia to ptaki dostępu do miejsc przygotowywanych na lęgi lub do młodych. Pokrywanie siatką czy folią rusztowań uniemożliwia ptakom dolot do gniazd np. w celu wykarmienia młodych, co bezpośrednio zagraża ich życiu. Wykonywanie prac w ten sposób, w trakcie trwania lęgów powoduje, że ptaki i ich pisklęta giną z wycieńczenia i głodu. W trakcie takich prac dochodzi też do płoszenia. Część gatunków przyzwyczaja się do obecności ludzi, jednak niepokojenie w okresie lęgowym może uniemożliwić założenie lęgu, odchowanie i wyprowadzenie młodych. Następuje utrata lęgów i osłabienie lokalnej populacji.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt w stosunku do gatunków objętych ochroną, w tym ptaków obowiązuje szereg zakazów, m. in.:

• niszczenia gniazd i siedlisk będących obszarem rozrodu, wychowu młodych lub odpoczynku,
• uniemożliwiania dostępu do schronień,
• umyślnego płoszenia i niepokojenia,
• niszczenia jaj, form rozwojowych, zabijania, okaleczania.

Mając na względzie korzyści wynikające z ocieplania budynków, w celu zminimalizowania negatywnego wpływu prowadzonych prac remontowych lub termomodernizacyjnych, podejmując je należy przestrzegać poniższych zasad.

1. Przed rozpoczęciem prac należy sprawdzić budynek pod kątem zasiedlenia przez ptaki i nietoperze. Zarządca budynku powinien dokonać stosownego rozeznania lub zlecić doświadczonemu ornitologowi i/lub chiropterologowi wykonanie inwentaryzacji w tym zakresie przed planowaną inwestycją w okresie, kiedy faktycznie będą obecne na danym obiekcie (np. przed sezonowym odlotem).
2.  Zakres i harmonogram prac remontowych powinny być sporządzane tak, aby pogodzić potrzebę wykonania prac z obecną i późniejszą egzystencją stwierdzonych zwierząt. Jeżeli nie będzie to możliwe, winny być przewidziane odpowiednie działania zabezpieczające.
3. Jeżeli otwory wentylacyjne stropodachów nie mogą pozostać otwarte, należy je zamknąć odpowiednio wcześnie, aby z nastaniem wiosny nie dostały się tam ptaki celem założenia lęgów lub nietoperze obierające to miejsce na schronienie. Zamykanie otworów najlepiej prowadzić po wykonaniu inwentaryzacji, w okresie od września do końca lutego następnego roku. Należy jednak wziąć pod uwagę to, że ptaki niektórych gatunków mogą przebywać w budynkach przez cały rok. Okres lęgowy niekiedy może rozpocząć się wcześniej niż z początkiem marca. Stropodach, może być też miejscem zimowania nietoperzy. Wtedy zamknięcie otworów nawet poza sezonem lęgowym powinno się odbyć pod ścisłym nadzorem ornitologicznym lub chiropterologicznym, z użyciem specjalistycznego sprzętu wizyjnego i detektorów dźwięków. Tym sposobem uniknie się uwięzienia zwierząt w zamkniętych przestrzeniach.
4. Jeżeli wykonanie prac wiąże się z trwałym ograniczeniem dostępu do schronień (co z różnych powodów może być nie do uniknięcia) – np. przy ociepleniu i otynkowaniu ścian, zamykaniu otworów wentylacyjnych, wówczas konieczne jest wystąpienie do regionalnego dyrektora ochrony środowiska z wnioskiem o uzyskanie zezwolenia na odstępstwa od zakazów obowiązujących w stosunku do stwierdzonych gatunków chronionych ptaków lub nietoperzy (dot. niszczenia gniazd, siedlisk). Jeśli prace odbywają się w pobliżu gniazd ptaków i kolonii nietoperzy (nawet gdy nie wiąże się to z ich niszczeniem), obecność ludzi przy gniazdach skutkuje płoszeniem i niepokojeniem zwierząt, w szczególności w okresie lęgowym. Wtedy również  wymagane jest posiadanie zezwolenia. 

Wydając zezwolenia w trybie art. 56 ustawy o ochronie przyrody  organ określa warunki i terminy prowadzenia prac.

5. Wskazane jest aby wszelkie działania związane z modernizacją budynków odbywały się w sposób umożliwiający zwierzętom korzystanie z siedliska jakie budynek ten stanowi.  Nie zawsze jednak jest to możliwe. Niekiedy praktykuje się wykonywanie prac w ramach termomodernizacji etapami – z pozostawieniem poza bezpośrednią ingerencją siedlisk w stropodachach i szczelinach ostatniej kondygnacji czy zasiedlonej ściany; prace tam wykonuje się dopiero po zakończeniu okresu ochronnego. Niemniej jednak nie zawsze wydaje się to skutecznie zabezpieczać lęgi. W takim przypadku należy występować  o zezwolenia, o których wyżej mowa. Do wniosków często dołączane są ekspertyzy przyrodnicze, sporządzone głównie przez ornitologów; wskazany jest w nich zakres kompensacji strat w siedliskach, co ułatwia i przyspiesza wydanie zezwoleń w przypadku trwałego zniszczenia miejsc lęgowych.
6. W szczególnych przypadkach, kiedy wystąpiłaby konieczność fizycznego naruszenia lęgu lub kolonii nietoperzy, konieczne jest zezwolenie m. in. na niszczenie form rozwojowych przez właściwy organ.

 

Podsumowanie:

W trakcie prowadzenia prac budowlanych obowiązkiem inwestora realizującego przedsięwzięcie jest uwzględnienie przepisów dotyczących ochrony przyrody. Jeżeli podczas remontu dochodzi do naruszenia zakazów w odniesieniu do gatunków chronionych a inwestor nie posiada zezwolenia, jest to podstawą do skierowania sprawy do organów ścigania. Mają tu zastosowanie przepisy karne określone w rozdziale 11 ustawy o ochronie przyrody. Równocześnie organ nadzoru budowlanego może wstrzymać prace budowlane.