Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska we Wrocławiu

Na obszarze województwa dolnośląskiego występują wszystkie form ochrony przyrody od: parków narodowych poprzez rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, zespoły przyrodniczo- krajobrazowe, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, pomniki przyrody oraz ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. Wszystkie chronione obszary i obiekty zasługują na specjalne traktowanie i ukierunkowaną ochronę. Często wymagają podejmowania ciągłych, okresowych lub jednorazowych zabiegów, które pozwolą na zachowanie lub odtworzenie ich niepowtarzalnych walorów przyrodniczych. Z tego powodu niezwykle ważnym jest, aby dobrze przeanalizować potrzeby i podjąć trafną decyzję, czy przyroda poradzi sobie sama i „utrzyma” się w niepogorszonej formie, a cele ochrony danej formy ochrony przyrody pozostaną we właściwym stanie (ochrona bierna), czy też może należy „dopomóc” przyrodzie i przeprowadzić ukierunkowane działania ochronne nastawione na utrzymanie lub przywrócenie konkretnego stanu ochrony (ochrona czynna). Musimy pamiętać, że na obszarach chronionych podejmowane działania ochronne muszą mieć naukowe uzasadnienie - nie należy wykonywać żadnych działań bez wyraźnej potrzeby. Zatem odpowiedź na pytanie: ochrona czynna czy bierna?, powinna brzmieć: ochrona czynna i bierna. Wszystko zależy bowiem od miejsca i czasu, od „studium przypadku”.

Ochrona bierna polega na zabezpieczeniu – w miarę możliwości - wyznaczonego miejsca/terenu od zewnętrznych wpływów i pozostawieniu go samemu sobie, bez ingerencji w naturalne procesy tam zachodzące. Taki model sprawdza się głównie w niezaburzonych znacząco ekosystemach leśnych i mokradłowych (podmokłych).

Ochrona czynna z definicji ma na celu utrzymanie określonego stanu ekosystemu wymaganego ze względu na obecność rzadkich gatunków roślin lub zwierząt będących celem ochrony w danym miejscu. Podstawą do zaplanowania działań ochronnych jest dobre poznanie siedlisk, gatunków tam występujących, czynników kształtujących dany teren oraz określenie zagrożeń potencjalnych i aktualnie występujących. Ochronę czynną stosuje się zwłaszcza w miejscach, gdzie od dawna zaznaczała się obecność człowieka, który poprzez swoje działanie przyczynił się do powstania określonego siedliska – jak w przypadku łąk i muraw, które niegdyś użytkowane, teraz z powodu zaniechania wypasu czy koszenia nikną w oczach na drodze naturalnej sukcesji poprzez zarastanie krzewami i podrostem drzew, a także gatunkami inwazyjnymi, takimi jak np. nawłoć kanadyjska. W takich miejscach przyroda pozostawiona sama sobie często doprowadza do zaniku niektórych wartości przyrodniczych. Dlatego też w szczególnych przypadkach – tam gdzie jest to konieczne – należy przyrodzie „dopomóc” pamiętając jednocześnie, że każde miejsce jest inne i działania ochronne należy dopasować stosownie do potrzeb, miejsca i czasu.

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska we Wrocławiu przeprowadziła w 2023 r. działania z zakresu ochrony czynnej w granicach 6 rezerwatów przyrody: Brzeźnik, Krokusy w Górzyńcu, Łęg Korea, Skałki Stoleckie, Torfowisko koło Grabowna, Wlicza Góra. Działania skupiły się na koszeniu łąk oraz powstrzymaniu naturalnej sukcesji, co bezpośrednio przyczyniło się do polepszenia stanu zachowania lub/i odtworzenia szczególnych walorów przyrodniczych tych miejsc. Nakład finansowy na te działania wyniósł ponad 137 tys. zł.

Realizacja działań z zakresu ochrony czynnej nie jest niczym nowym dla pracowników RDOŚ we Wrocławiu. Należałoby nadmienić m.in. realizację w poprzednich latach ogólnopolskiego Projektu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko pn.: Ochrona siedlisk i gatunków terenów nieleśnych zależnych od wód.

Realizacja tego projektu wynikała z konieczności podejmowania działań mających na celu przywrócenie właściwego stanu ochrony cennych w skali europejskiej siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt chronionych w ramach sieci Natura 2000. W trakcie realizacji projektu przeprowadzono szereg działań z zakresu ochrony czynnej, wynikających z zatwierdzonych dokumentów planistycznych dla obszarów Natura 2000 – planów zadań ochronnych lub planów ochrony. Głównym celem wspomnianego projektu była poprawa stanu zachowania różnorakich siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków roślin i zwierząt występujących na terenach nieleśnych związanych z wodą.

Działania ochrony czynnej zrealizowane przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska we Wrocławiu w ramach ww. projektu obejmowały m.in. reintrodukcję krytycznie zagrożonego w skali kraju mieczyka błotnego Gladiolus palustris w rezerwacie przyrody „Łąka Sulistrowicka” położonego w granicach obszaru Natura 2000 Masyw Ślęży PLH020040. Przeprowadzone działanie miało na celu odnowienie populacji mieczyka błotnego oraz zachowanie różnorodności biologicznej tego terenu. Kolejnym z szeregu działań zleconych przez RDOŚ we Wrocławiu w ramach tegoż projektu było odtwarzanie siedlisk przyrodniczych o charakterze łąk i torfowisk poprzez usuwanie nalotu i podrostu drzew i krzewów wraz z wywozem powstałej podczas wycinki biomasy. Odtwarzanie tych niezwykle cennych z przyrodniczego punktu widzenia siedlisk prowadzone było w latach 2019 – 2022, w granicach 17 obszarów Natura 2000 na Dolnym Śląsku. Dzięki wykonanym zabiegom udało się zahamować rozwój roślinności krzewiastej i drzewiastej, która ograniczała dostępność światła dla typowych dla siedlisk łąkowych roślin zielnych w tym wielu gatunków chronionych. Działania przyniosły oczekiwany efekt w postaci poprawy stanu zachowania siedlisk przyrodniczych o łącznej powierzchni ok. 490 ha. Wykonane zabiegi umożliwiły również przywrócenie użytkowania kośnego oraz pastwiskowego, którego realizacja przyczyni się do utrzymania właściwego stanu ochrony tychże siedlisk. Łączna suma kosztów realizacji wspomnianych działań ochronnych realizowanych w ramach projektu Ochrona siedlisk i gatunków terenów nieleśnych zależnych od wód przekroczyła 3 mln zł.

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska we Wrocławiu wykonała działania ochronne także w granicach Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Zbiornik Mietkowski PLB020004, gdzie w ramach projektu pn. Przywracanie i ochrona warunków siedliskowych dla gatunków ptaków występujących w obszarze Natura 2000 Zbiornik Mietkowski sfinansowanego ze środków NFOŚiGW, zlecono prace mające na celu poprawę warunków siedliskowych dla ptaków i przygotowanie terenu do sezonu lęgowego. Zbiornik Mietkowski to w skali Polski jedno z najważniejszych lęgowisk rybitwy rzecznej i mewy czarnogłowej oraz skupisko ptaków wodno-błotnych, wykorzystujących zbiornik jako miejsce żerowania i odpoczynku podczas wiosennych i jesiennych migracji, a także jako miejsce zimowania. Prace polegały na wycince i karczowaniu drzew i krzewów w strefie brzegowej zbiornika oraz niwelacji i wyprofilowaniu terenu w sposób zapewniający powstanie dogodnych żerowisk dla ptaków. Usunięcie drzew i krzewów oraz ukształtowanie i wyprofilowanie linii i strefy brzegowej przyczyniły się ponadto do zwiększenia bezpieczeństwa żerujących wzdłuż linii brzegowej ptaków brodzących. Realizacja projektu kosztowała przeszło 2 mln zł.

Innym przykładem szeroko rozumianej ochrony czynnej prowadzonej przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska we Wrocławiu ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest trwający od 2020 r. projekt pn. Zabezpieczenie schronień zimowych nietoperzy w wybranych obszarach Natura 2000. Dzięki niemu udało się zabezpieczyć już 14 miejsc bytowania nietoperzy – głównie sztolni położonych w rejonach podgórskich. Celem projektu jest wykonanie zabezpieczeń wejść do wybranych obiektów, co uniemożliwi przepłaszanie i wybudzanie hibernujących osobników nietoperzy albo przypadkowe czy celowe ich zabijanie. Działania ochronne w kolejnych sztolniach planowane są na 2024 r. Do tej pory na montaż nowych lub konserwację istniejących zabezpieczeń wydano już blisko 1 mln zł.

Działania z zakresu ochrony czynnej są traktowane przez RDOŚ we Wrocławiu w sposób priorytetowy. Dzięki różnorakim, zarówno krajowym, jak i europejskim projektom, ale również dzięki środkom z własnego budżetu, na nadchodzące lata zaplanowane zostały działania ochronne dla kolejnych przedmiotów ochrony obszarów Natura 2000 i rezerwatów przyrody.

Wszystkich zainteresowanych tematem zachęcamy do informacji zawartej w broszurze wydanej przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska we Wrocławiu, dostępnej na stronie https://www.gov.pl/attachment/63118f48-3404-4509-8115-3cec390f93ef