Światowy Dzień Mokradeł 2024 – Mokradła i dobrostan człowieka
2 lutego każdego roku obchodzimy Światowy Dzień Mokradeł. Święto zostało ustanowione w celu zwiększenia świadomości społeczeństwa na temat znaczenia mokradeł oraz ich ochrony. Tegoroczne hasło przewodnie „Mokradła i dobrostan człowieka” udowadnia, że obszary wodno-błotne pełnią szereg funkcji – istotnych zarówno w świecie przyrody, jak i człowieka. Dlatego niezbędne jest ich zachowanie i odtwarzanie. Mokradła występują pod różnymi postaciami. Do obszarów wodno-błotnych zalicza się błota, torfowiska, bagna, zbiorniki wodne (sztuczne i naturalne), słonawy oraz wody morskie, których głębokość podczas odpływu nie przekracza sześciu metrów.
Wszystkie aspekty dobrostanu człowieka powiązane są z dobrym stanem terenów podmokłych na świecie. Ludzie czerpią pożywienie, inspirację i odporność z tych ekosystemów. Przez tysiące lat zakładano osady w pobliżu mokradeł, aby zyskać dostęp do źródeł pożywienia oraz słodkiej wody do uprawy roślin i chowu zwierząt gospodarskich. Rzeki i strumienie występujące na mokradłach zapewniają substancje bogate w składniki odżywcze, które zasilają rozległy łańcuch pokarmowy. Tereny podmokłe zapewniają miejsca pracy, a rzeki i śródlądowe drogi wodne są niezbędne dla transportu towarów i ludzi. Średnio 1 na 8 osób na całym świecie utrzymuje się z terenów podmokłych, zapewniających żywność, wodę czy transport.
W Polsce obszary podmokłe i mokradła zlokalizowane są głównie na północy kraju. Polska południowo-zachodnia charakteryzuje się innymi typami krajobrazu w porównaniu do terenów znanych z charakterystycznych mokradeł, takich jak Biebrzański Park Narodowy czy Słowiński Park Narodowy. Jednakże warto zauważyć, że na Dolnym Śląsku również istnieją lokalne obszary mokradłowe, takie jak torfowiskowe rezerwaty przyrody, wilgotne łąki, tereny podmokłe czy niewielkie bagna. Dobrymi przykładami są Rezerwat przyrody Torfowisko pod Zieleńcem, Rezerwat przyrody Torfowisko Borówki lub Trzcińskie Mokradła.
Rola mokradeł w retencji
W kontekście globalnych zmian klimatycznych, mokradła nabierają szczególnego znaczenia jako naturalne elementy pomagające odpierać ekstremalne zjawiska pogodowe. Ich zdolność do retencjonowania wody jest ważnym narzędziem w łagodzeniu skutków powodzi oraz suszy. Mokradła absorbują nadmiar wody podczas intensywnych opadów. Działają jak swoiste zbiorniki retencyjne, spowalniając odpływ wód powodziowych. Ten naturalny mechanizm pomaga zmniejszyć ryzyko powodzi oraz minimalizuje straty związane z zalaniem obszarów przyległych. W ten sposób mokradła nie tylko chronią lokalną faunę i florę, ale także pełnią istotną rolę w bezpieczeństwie ludności i infrastruktury.
Szczególna rola przypada torfowiskom, które porównuje się do jezior i mówi o nich jak o zbiornikach retencyjnych. Nieodwodnione złoża torfowe w 75–85% objętości są wypełnione wodą. Szacuje się, że w złożach torfu w Polsce jest zmagazynowanych 35 mld m³ wody. Prócz torfowisk, również mokradła innych rodzajów stale lub okresowo retencjonują wodę w złożach utworów hydrogenicznych bądź na powierzchni terenu i przeciwdziałają nadmiernemu sczerpywaniu jej zasobów podziemnych oraz powierzchniowych. Ich możliwości w tym zakresie wynikają głównie z warunków dopływu i odpływu wody. Im większy jest powierzchniowy udział mokradeł, a więc i różnego rodzaju obniżeń terenu, na określonym obszarze, tym większe są jego zdolności retencyjne.
Mokradła jako ogniska bioróżnorodności
Mokradła to prawdziwe ostoje bioróżnorodności. Warunki tam panujące sprzyjają rozwojowi wielu unikalnych gatunków roślin i zwierząt, które doskonale przystosowały się do życia w wilgotnym, podmokłym środowisku.
Roślinność mokradeł, złożona z trzcin, sitowia, lilii wodnych czy mchów torfowych, pełnią nie tylko funkcję ochronną, ale także stanowią źródło pożywienia dla wielu organizmów. Mokradła to miejsce, gdzie gatunki zwierząt, niekiedy rzadkie czy zagrożone wyginięciem, znajdują swoje schronienie. Ptaki wodne, takie jak kaczki, żurawie czy czaple, znalazły w mokradłach idealne warunki do gniazdowania. Również liczne gatunki płazów odnajdują w mokradłach dogodne warunki do rozmnażania. Prócz tego, obszary wodno-błotne mają zdolność do gromadzenia ogromnych ilości detrytusu, tworząc idealny ekosystem dla rozwoju mikroorganizmów. To z kolei staje się podstawą łańcucha pokarmowego, wspierając życie ryb, owadów wodnych i innych form życia. W kontekście globalnej ochrony bioróżnorodności, mokradła są nieocenionymi skarbnicami różnorodnych gatunków, a ich utrata lub degradacja może prowadzić do zaniku siedlisk dla wielu unikatowych organizmów.
Nieoceniona rola mokradeł w magazynowaniu węgla
Mokradła odgrywają istotną rolę w globalnym zmniejszaniu efektu cieplarnianego poprzez magazynowanie węgla. Procesy rozkładu materii organicznej w warunkach beztlenowych, charakterystycznych dla mokradeł, sprzyjają akumulacji węgla organicznego w glebie. Dzięki temu zjawisku węgiel zatrzymywany jest w mokradłowej glebie, niwelując emisję gazów cieplarnianych do atmosfery. Ochrona i rewitalizacja mokradeł stają się zatem nie tylko kwestią lokalnego znaczenia ekologicznego, ale także strategicznym działaniem na rzecz globalnego wyważenia bilansu węglowego, mającym potencjał w redukcji negatywnego wpływu zmian klimatycznych.
Wrocławskie Wody Polskie z działaniami dla poprawy bilansu wodnego
W ostatnich latach Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu realizował wiele inwestycji dla poprawy bilansu wodnego, przez zmniejszenie odpływu wody z danego obszaru, co pośrednio wpływa na renaturyzację niektórych siedlisk przez ich nawodnienie, np. torfowisk. Wśród podejmowanych metod małej retencji szczególnie wyróżnić można zalesianie, zadrzewianie, ochronę oczek wodnych i mokradeł czy nawadnianie lasów łęgowych. Każda z inwestycji prowadzonych przez nasze gospodarstwo ma charakter prośrodowiskowy, ponieważ jeszcze przed realizacją danego przedsięwzięcia tworzony jest program działań kompensacyjnych, prowadzący do zachowania walorów przyrodniczych i krajobrazowych w obrębie takiej inwestycji hydrotechnicznej.
W 2023 roku zakończyliśmy rozbudowę zabezpieczeń przeciwpowodziowych na rzece Widawa pod Wrocławiem. Prace zrealizowane na terenie trzech gmin dodatkowo ochronią przed falą wezbraniową blisko 1500 budynków mieszkalnych, handlowo-usługowych, gospodarczych, przemysłowych i sakralnych oraz infrastrukturę, znajdującą się na powierzchni 1109 hektarów w zasięgu oddziaływania. Nad prawidłowym przebiegiem prac czuwał stały nadzór przyrodniczy, którego zadaniem było maksymalne ograniczanie ewentualnego negatywnego wpływu na środowisko naturalne i wdrażanie działań łagodzących. Wśród nich znalazły się między innymi kompensacje przyrodnicze w postaci nasadzeń drzew i odtworzenia płatów siedliska lasu łęgowego oraz powstanie w rejonie miejscowości Dobrzykowice w gminie Czernica 6 niewielkich zbiorników wodnych o łącznej powierzchni około 0,6 hektara, będących idealnym miejscem dla siedlisk rozrodczych płazów. Wykonywane działania miały nie tylko zapewnić skuteczną ochronę przed powodzią, ale również przyczynić się do poprawy stanu ekologicznego. Dzięki temu przeprowadzona inwestycja, poza wzmocnieniem bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, ma również dobroczynny wpływ na środowisko naturalne Doliny Widawy.
W listopadzie 2023 roku dobiegła końca ważna inwestycja na rzecz środowiska naturalnego. Chodzi o realizację zadania obejmującego nawodnienie lasów łęgowych na prawym brzegu Odry na wysokości stopnia wodnego Malczyce w rejonie wsi Prawików. W ramach inwestycji powstała sieć rowów melioracyjnych z urządzeniami zastawkowymi nawadniająca tereny zalesione.
Kluczową sprawą jest również czystość wód, gdyż dobry stan ekologiczny mokradeł przekłada się na rozwój bioróżnorodności, a także zapewnienie dobrych jakościowo zasobów wodnych. Dlatego w ramach akcji #NielegalneWyloty nasi pracownicy terenowi w ciągu roku zamykali nielegalne wyloty odprowadzające nieoczyszczone ścieki bezpośrednio do rzek czy jezior. Za każdym razem od momentu zaczopowania nielegalnego wylotu trwa procedura poszukiwania właściciela takiego urządzenia. Jeśli nie uda się go znaleźć lub nie zlikwiduje on źródła w przeciągu 7 dni, sprawa jest przekazywana organom ścigania, które zajmują się ukaraniem sprawcy.
W Polsce plany gospodarowania wodami, zgodnie z obowiązującym prawem, stanowią podstawę podejmowania decyzji kształtujących stan zasobów wodnych i zasady gospodarowania nimi w przyszłości. Służą także koordynowaniu działań mających na celu osiągnięcie lub utrzymanie co najmniej dobrego stanu wód oraz ekosystemów od wód zależnych, poprawę stanu zasobów wodnych, poprawę możliwości korzystania z wód, zmniejszenie ilości wprowadzanych do wód lub do ziemi substancji mogących negatywnie oddziaływać na wody. 23 marca 2023 r. weszły w życie rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie Planów gospodarowania wodami (PGW) na 7 obszarach dorzeczy: Dniestru, Dunaju, Banówki, Łaby, Niemna, Pregoły oraz Świeżej, natomiast 17 lutego 2023 r. i 24 lutego 2023 r. dla pozostałych dwóch: Wisły i Odry. II aktualizacja PGW przewiduje między innymi realizację działań naprawczych dla obszarów chronionych.
Zapraszamy do włączenia się w obchody Światowego Dnia Mokradeł. Pod linkiem https://www.worldwetlandsday.org/ można znaleźć rejestr wydarzeń na świecie.
Zespół Komunikacji i Edukacji Wodnej RZGW we Wrocławiu.