Wojewódzka Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Warszawie

Wszawica jest chorobą pasożytniczą, wywołaną stawonogiem - wszą ludzką, przy czym najczęstszą postacią jest wszawica głowowa. Do zarażenia może dojść w każdym wieku, chociaż najczęściej występuje ona u dzieci i młodzieży. Wszy głowowe, a zwłaszcza ich gnidy, typowo zajmują okolicę potyliczną i skroniową głowy owłosionej. Jajeczka przyklejone są do włosów, a larwy i postacie dorosłe znajdują się na skórze głowy, we włosach lub na okryciu głowy. Na człowieku dorosłe okazy żyją około 30 dni, poza żywicielem nie dłużej niż kilka dni. Osoba zawszona jest źródłem zakażenia dla osób z bezpośredniej styczności  np. domowników (dzieci z którymi zawszone dziecko styka się w przedszkolu, szkole, internacie, podczas wspólnych zabaw), osób wspólnie przebywających/zamieszkujących w domach pomocy, noclegowniach. Wszawica głowowa, przenosi się również poprzez kontakt pośredni, na przykład wskutek wspólnego używania kasków oraz innych zakażonych nakryć głowy czy grzebieni/szczotek. Z uwagi na łatwość rozprzestrzeniania się pasożytów, wszawica jest istotnym problemem higienicznym i może wystąpić w każdym środowisku niezależnie od statusu ekonomicznego i poziomu higieny. Najbardziej narażone są dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym, ale zarazić się można również w transporcie publicznych lub innych zatłoczonych miejscach.

Najczęstszymi objawiamy jest uporczywy świąd skóry głowy spowodowany obecnością pasożytów i jaj, zmiany skórne na skutek drapania po ukłuciu skóry i wprowadzeniu toksyn, a nawet odczyny alergiczne u osób wrażliwych. W przypadku długo trwającej wszawicy może dojść do wtórnego nadkażenia (bakteryjnego) zmian skórnych i może wystąpić zapalenie skóry w okolicy karku.

Leczenie wszawicy głowowej jest miejscowe. Polega na stosowaniu skutecznych środków przeciwpasożytniczych działających na wszy, dostępnych obecnie w aptekach pod postacią lotionów żeli, szamponów i kremów.  Zastosowanie preparatu należy powtórzyć po 7-10 dniach. W trakcie leczenia należy bezwzględnie przestrzegać zasad i zaleceń co do sposobu użycia, tj. właściwej aplikacji, czasu działania oraz powtarzania kuracji. Po użyciu preparatu należy wyczesać włosy gęstym grzebieniem (zabieg ten usuwa martwe wszy oraz odklejone gnidy). Potem grzebień należy starannie oczyścić (można wykonać to przez zamrażanie lub zanurzenie we wrzącej wodzie). W przypadku zdiagnozowania wszawicy należy bezwzględnie leczyć nie tylko samego zarażonego, ale także obserwować i ewentualnie leczyć wszystkie osoby z bliskiego otoczenia. Po przeleczeniu wszawicy wskazane jest regularne dokonywanie oględzin głowy przez kolejne 2–3 tygodnie, aby ustalić czy wszy zostały całkowicie usunięte.
Specjalnym czynnościom powinny być również poddane rzeczy osobiste osoby zarażonej i osób z najbliższego otoczenia. Wszelkie ozdoby do włosów, grzebienie, szczotki, spinki, gumki należy wygotować lub zniszczyć. Ubrania, pościel należy wyprać w temperaturze co najmniej 60°C (temp. 53.5°C zabija wszy i ich jaja) lub chemicznie i wyprasować żelazkiem z funkcją pary szczególnie przy szwach. Rzeczy, których nie można wyprać trzeba spryskać preparatem owadobójczym, a następnie szczelnie zamknąć na 10 dni w foliowym worku, następnie wyczyścić na sucho lub mokro. W pomieszczeniach należy odkurzyć podłogę i meble. Pluszowe zabawki wyprać lub przetrzymać w zamrażalniku ok. 24-48 godzin.

Najprostszym sposobem zapobiegania wszawicy jest w pierwszej kolejności edukacja, która powinna doprowadzić do powstania właściwych nawyków higienicznych od najmłodszych lat, związanych z korzystaniem z rzeczy osobistych (grzebienie, szczotki do włosów, ozdoby do włosów, itp.), zwłaszcza nakryć głowy.
Zastosowanie kilku prostych zasad może uchronić przed wszawicą:

• dokonuj systematycznych przeglądów włosów dziecka (zwłaszcza okolic karku, skroni, za uszami),
• staraj się pamiętać o codziennym wyczesywaniu włosów,
• podczas zabawy z innymi dziećmi, treningów, zajęć grupowych, upinaj lub związuj włosy dziecka,
• przypominaj dzieciom o przestrzeganiu zasad higieny osobistej,
• uczulaj dzieci, aby nie wymieniały się z rówieśnikami rzeczami osobistymi (np. szczotką, grzebieniem, czapką).
• w przypadku stwierdzenia wszawicy u swojego dziecka, poinformuj rodziców wszystkich dzieci, z którymi miało ono kontakt. Pomoże to w likwidacji ogniska wszawicy i zapobiegnie nawracającemu wzajemnemu zakażaniu się dzieci.

Działania profilaktyczne w szkołach i innych placówkach oświatowych muszą być realizowane systematycznie i w sposób skoordynowany. Niezbędna do tego jest współpraca pomiędzy rodzicami, dyrekcją placówki, nauczycielami i opiekunami oraz pielęgniarką lub higienistką szkolną. Obejmują one systematyczne działania oświatowe (pogadanki, materiały informacyjne w formie ulotek) skierowane do dzieci i młodzieży oraz rodziców.
Ciekawostki,  fakty i mity o wszawicy dostępne w informacji Głównego Inspektoratu Sanitarnego pod linkiem: https://www.gov.pl/web/gis/wszawica--leczenie-i-zapobieganie--fakty-i-mity-o-wszawicy

Wszawica jest chorobą pasożytniczą i nie znajduje się w wykazie chorób zakaźnych, stanowiącym załącznik do ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Wynika to z faktu, że na terenie Polski od lat nie występują już niebezpieczne choroby zakaźne przenoszone przez wszy (np. dur wysypkowy).

Mimo iż przy wszawicy nie jest wymagana izolacja, warto jednak ograniczyć rozprzestrzenianie pasożytów poprzez zminimalizowanie kontaktów z innymi. Podczas choroby należy szczególnie zadbać o higienę.  Zaleca się, aby działania higieniczne przeciw wszawicy były podjęte przez rodziców lub opiekunów niezwłocznie, a czas nieobecności dziecka w placówce był możliwie najkrótszy. Decyzja o pozostaniu dziecka w domu do czasu usunięcia wszy nie wymaga interwencji organów władzy publicznej w trybie przewidzianym ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, lecz znajduje się całkowicie w gestii jego rodziców lub opiekunów.
W przypadku uporczywego uchylania się rodziców lub opiekunów dziecka od działań mających na celu ochronę jego zdrowia i dbałości o higienę, dyrektor szkoły/placówki może zawiadomić pomoc społeczną o konieczności wzmocnienia nadzoru nad realizacją funkcji opiekuńczych przez rodziców dziecka oraz udzielenia rodzinie potrzebnego wsparcia.

Nie ma takiego obowiązku, ale przez wzgląd na zdrowie innych dzieci należy zawiadomić wychowawcę lub dyrektora szkoły/przedszkola lub innej placówki, do której uczęszcza dziecko.

Dyrektor placówki oświatowej odpowiada za zapewnienie dzieciom bezpiecznych i higienicznych warunków pobytu w szkole lub placówce, ale to głównie na rodzicach (opiekunach prawnych) spoczywa obowiązek kontrolowania i utrzymania czystości głów dzieci, jak również właściwa ich pielęgnacja.

Wg informacji dostępnej na stronie Ministerstwa Zdrowia, dostępnej pod linkiem: https://www.gov.pl/web/zdrowie/wszawica: ,,w przypadku podejrzenia występowania wszawicy wśród dzieci i młodzieży szkolnej, pielęgniarka lub higienistka szkolna może przeprowadzić kontrolę wśród uczniów, których rodzice nie wyrazili sprzeciwu wobec objęcia ich dzieci profilaktyczną opieką zdrowotną, zgodnie z ustawą o opiece zdrowotnej nad uczniami. Istotny jest przy tym sposób przeprowadzenia przeglądu, w szczególności poszanowanie prawa ucznia (pacjenta) do zachowania w tajemnicy informacji o stanie zdrowia i nieujawnianie ich osobom nieuprawnionym. Przeglądy powinny być dokonane w gabinecie profilaktyki zdrowotnej, indywidualnie, z zachowaniem intymności i prywatności dziecka oraz zasad higieny (w gabinecie powinien przebywać tylko jeden uczeń). O terminie planowanej kontroli higienicznej należy powiadomić rodziców lub opiekunów dziecka. W razie stwierdzenia wszawicy w danej grupie uczniów pielęgniarka powinna przekazać rodzicom informacje o konieczności przeprowadzenia zabiegów higienicznych u dzieci oraz pozostałych domowników”.

Najczęstszymi objawami u dzieci jest dokuczliwe, uporczywe swędzenie w okolicach odbytu i krocza, szczególnie wieczorem oraz w nocy, co prowadzi do zaburzeń snu, drażliwości, problemów z koncentracją oraz skupieniem uwagi, przy owsicy może występować także zgrzytanie zębami, brak apetytu, bóle brzucha, głowy oraz moczenie nocne. Często przebiega bezobjawowo.

Niezbędne jest szybkie wdrożenie leczenia farmakologicznego, zaleconego przez lekarza.  Dla skuteczności wyeliminowania pasożytów leczenie należy również zastosować u wszystkich pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym z zarażonym lub pozostających z nim w bliskim kontakcie (w żłobku, przedszkolu, klasie szkolnej). W trakcie leczenia farmakologicznego należy regularnie zmieniać bieliznę, pościel oraz  ręczniki, prać je na gorąco i prasować w celu wyeliminowania jaj owsików oraz restrykcyjnie przestrzegać zasad higieny osobistej (mycie rąk szczególnie przed jedzeniem przygotowywaniem posiłków oraz po wyjściu z toalety, obcinanie krótko paznokci). Zaleca się korzystanie z prysznica, a nie wanny. Ponadto należy regularnie sprzątać mieszkanie (jaja owsika ludzkiego mogą być w kurzu), myć zabawki. Każdy z domowników powinien mieć swój ręcznik, który także należy często zmieniać.

Owsica pod względem medycznym zaliczana jest do grupy inwazji pasożytami zewnętrznymi i nie znajduje się w wykazie chorób zakaźnych przez co nie została objęta zakresem działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Nie ma potrzeby zgłaszania jej do organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

Mimo iż przy owsicy nie jest wymagana izolacja, warto jednak ograniczyć rozprzestrzenianie pasożytów poprzez zminimalizowanie kontaktów z innymi. Podczas choroby należy szczególnie zadbać o higienę, a leczeniu powinni być poddani wszyscy domownicy/osoby z bliskiej styczności zarażonego dziecka.

Nie ma takiego obowiązku, ale przez wzgląd na zdrowie innych dzieci należy zawiadomić wychowawcę lub dyrektora szkoły/przedszkola lub innej placówki, do której uczęszcza dziecko.

Nie ma metody dającej gwarancję na uniknięcie zarażenia tymi pasożytami. Owsicą można zarazić się bardzo łatwo i tylko dbanie o higienę może zmniejszyć to ryzyko.