Zapobiegać. Ochraniać. Uodporniać.
29.04.2021
Europejski Tydzień Szczepień: 26 kwietnia – 2 maja 2021 r.
Europejski Tydzień Szczepień (European Immunization Week - EIW) organizowany w połączeniu ze Światowym Tygodniem Szczepień, który przypada na dni 24 - 30 kwietnia br., w tym roku promuje podstawowe najważniejsze przesłanie: szczepienia – przełomowe dokonania ludzkości w dziedzinie medycyny – są niezbędne do zapobiegania chorobom zakaźnym i, jak nic innego, chronią życie ludzkie na masową skalę.
Obecna światowa sytuacja epidemiologiczna związana z pandemią SARS-CoV-2 uświadomiła wielu ludziom na całym globie, jak ważna jest profilaktyka oraz zapewnienie ochrony przed chorobami zakaźnymi.
Wyzwania związane z promocją szczepień ochronnych oraz budowaniem długofalowego zaufania do szczepień są jednym z najistotniejszych zagadnień zdrowia publicznego, a ich realizacja leży w szeroko pojętym interesie społecznym. Od samego początku Europejski Tydzień Szczepień jest jedną z najbardziej widocznych kampanii zdrowia publicznego w Europie. Jej celem jest podniesienie świadomości znaczenia szczepień ochronnych wśród rodziców i opiekunów, pracowników służby zdrowia, polityków, decydentów oraz mediów. Działania są tym istotniejsze, że wciąż bardzo aktywne są ruchy antyszczepionkowe podważające wiarygodność rzetelnych badań medycznych i osiągnięć w tym kierunku.
Kampanię Europejskiego Tygodnia Szczepień koordynuje europejski oddział Światowej Organizacji Zdrowia (WHO Europe) a udział biorą w niej wszystkie państwa członkowskie z regionu europejskiego. Kampanię wspierają w Europie również tacy partnerzy jak: Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF) oraz Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC). Co roku do grona ambasadorów Europejskiego Tygodnia Szczepień zapraszani są wybitni eksperci i naukowcy którzy swoim autorytetem oraz doświadczeniem mogą wpłynąć na zmianę świadomości oraz postaw społecznych.
W ramach szerzenia wiedzy na temat szczepień ochronnych, ich skuteczności, profilaktyki zdrowotnej Stowarzyszenie Dziennikarzy na rzecz Zdrowia zorganizowało pod koniec ubiegłego tygodnia konferencję on-line, w której uczestniczyli także przedstawiciele Mazowieckiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego.
W związku z Europejskim Tygodniem Szczepień zagadnienia dotyczące walki o odporność omówili:
· Grzegorz Cessak, Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych;
· Prof. dr hab. n. med. Jacek Wysocki, wirusolog, Kierownik Katedry i Zakładu Profilaktyki Zdrowotnej, Wydział Nauk o Zdrowiu UM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Zastępca Przewodniczącego Polskiego Towarzystwa Wakcynologii;
· Prof. dr hab. n. med. Aneta Nitsch-Osuch – epidemiolog, Kierownik Zakładu Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego WUM, Członek Rady Sanitarno-Epidemiologicznej, Konsultant Wojewódzki w dziedzinie Epidemiologii;
· Dr hab. n. med. i prof. nadzw. Andrzej Nowakowski – onkolog, reprezentujący Zakład Profilaktyki Nowotworów w Narodowym Instytucie Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie w Warszawie;
· Prof. dr hab. n. med. Marcin Czech – farmakoekonomista, Prezes Polskiego Towarzystwa Farmakoekonomicznego.
Eksperci w swoich wystąpieniach postarali się znaleźć odpowiedzi na najczęściej pojawiające się w przestrzeni publicznej pytania:
Jakie mamy w Polsce szczepionki przeciw koronawirusowi? Czy są wystarczająco bezpieczne i skuteczne? Jak prowadzone są badania kliniczne? Czy pandemia, w której od roku żyjemy, przyczynia się do wzrostu znaczenia szczepień? Czy u rodziców przeważa strach przed wizytą w przychodni czy jednak troska o odporność dziecka? Czy w czasie pandemii Covid-19 nie zapominamy o innych ważnych chorobach, którym skutecznie mogą zapobiegać szczepienia ochronne? Na jakie inne choroby zakaźne powinni się szczepić dorośli? Czy szczepienia mogą być orężem w walce z chorobami nowotworowymi?
Rejestracja szczepionek przeciw COVID19
Grzegorz Cessak, Prezes UPRL wyjaśniał wątpliwości dotyczące rejestracji i wprowadzenia na rynki światowe szczepień przeciw COVID19.
Szczepionki pandemiczne jako produkty lecznicze ludzkie o szczególnym znaczeniu dla ogółu ludności UE są dopuszczane do obrotu przez KE po pozytywnej rekomendacji Komitetu ds. Produktów Leczniczych Stosowanych u Ludzi (CHMP), działającego w ramach Europejskiej Agencji Leków (EMA).
Ludzie nie mają zwykle świadomości, ile kroków jest podejmowanych, zanim szczepionka wprowadzona zostanie do obrotu.
Badania rozwojowe dot. szczepionek przeciw COVID19 prowadzone były zgodnie z obowiązującymi standardami, a wszyscy zainteresowani – zarówno podmioty jak i ludzie, będąc pod presją czasu i potrzeb ludzkości w pandemii – postarali się, aby z jednej strony wszystkie tryby badań i rejestracji zostały zachowane bez żadnych odstępstw a jednocześnie sama procedura rejestracyjna została przyspieszona dzięki zwielokrotnionemu udziałowi ekspertów, zapewniając maksymalnie krytyczną ocenę stosunku korzyści i ryzyka.
Uczestników badań klinicznych dotyczących tych najbardziej obecnie pożądanych szczepień było wielokrotnie więcej niż w dotychczas prowadzonych badaniach nad innymi szczepionkami Olbrzymie zasoby ludzkie i finansowe zostały włożone w to, aby jak najszybciej przygotować dobre szczepionki - bezpieczne i skuteczne. Połączone zostały różne fazy kliniczne aby dostać szybko sprawdzone efekty. Maksymalnie przyspieszono kwestie rejestracyjne – wprowadzono nowe mechanizmy regulacyjne, aby przyspieszyć etap rejestracji. Naukowcy i eksperci ze wszystkich krajów członkowskich UE podjęły się analizy eksperckiej dokumentacji produktu.
Wpływ pandemii SARS-CoV-2 na wzrost znaczenia szczepień ochronnych.
Wirusolog - prof. dr hab. Jacek Wysocki swój wykład poświęcił omówieniu zagadnień związanych z pozyskiwaniem wiarygodnych informacji nt. szczepień ochronnych. Podkreślił wagę rzetelności źródeł wiedzy, z jakich należy korzystać, aby dowiedzieć się prawdziwych informacji o produktach leczniczych, jakimi są szczepienia. Duża liczba nieprawdziwych opinii w Internecie często „przewraca do góry nogami” wiedzę, którą ludzie zdobywają od ekspertów i ludzie odwracają się od szczepień. Pan profesor przywołał liczbę incydentów uchylania się od szczepień obowiązkowych w Polsce - w 2019 roku było to 48 609.
- Przeciwnicy szczepień to zaledwie 2-3% rodziców. Bardzo dużą grupę stanowią jednak rodzice mający wątpliwości. I tu niezwykle ważną staje się bezpośrednia rozmowa lekarza prowadzącego z tymi wątpiącymi rodzicami. Ludzie chcą się zaszczepić, ale się boją, bo nie znają skutków przyjęcia szczepionki. Trzeba znajdować czas i cierpliwość i wyjaśniać, bezustannie wyjaśniać wszelkie wątpliwości rodziców. – wskazywał prelegent.
Zdaniem ekspertów pacjenci lub rodziny pacjentów dlatego odmawiają zgody na szczepienia, ponieważ z jednej strony są przekonani, że tych chorób nie ma już na świecie lub są w odwrocie (niektóre szczepienia np. przeciw polio czy odrze stały się zakładnikami / ofiarami własnego sukcesu) a z drugiej strony, nie mając znajomości epidemiologii chorób zakaźnych, nie rozumieją zjawiska „chorób pod kontrolą szczepień” – (np. krztusiec, który rozwija się coraz częściej pośród dorosłych, zagrażając niemowlętom śmiercią lub ciężkim powikłaniem życia).
Czego uczy lekcja COVID19? Polska należy w Europie do krajów najbardziej obciążonych zachorowaniami na COVID19. Obecnie społeczeństwo polskie znacznie poprawiło swój stan wiedzy o COVID19 oraz o wpływie szczepień na pandemię. Ludzie uwierzyli, że choroby zakaźne mogą być groźne, że mogą sparaliżować świat – cały świat. Wiedza społeczna rozwinęła się i urosła. Rośnie mozolnie zaufanie do szczepień. Coraz większa liczba ludzi chce się zaszczepić przeciw COVID19, widząc jakie rezultaty przyniosło to w Izraelu czy w Wielkiej Brytanii. Szczepienie jest otwartą furtką, przez którą możemy wrócić do normalności sprzed pandemii. Czemu więc nie skorzystać?
Szczepienia dla dorosłych – pneumokoki, krztusiec, grypa – najważniejsze wyzwania
Prof. dr hab. n. med. Aneta Nitsch-Osuch, Wojewódzki Konsultant w dziedzinie Epidemiologii nakreśliła z kolei sytuację epidemiologiczną związaną ze szczepieniami na choroby zakaźne, które zalecane są dla osób dorosłych. Bardzo poważnym problemem staje się wysoki poziom śmiertelności osób dorosłych na choroby, przeciwko którym w dzieciństwie realizowane są szczepienia obowiązkowe np. na krztusiec.
Zdaniem ekspertów zdrowia publicznego obecnie absolutnymi priorytetami szczepień dla dorosłych stają się szczepienia przeciw grypie, przeciw pneumokokom i przeciw krztuścowi. Szczepienia rekomendowane jako konieczne do realizacji przez osoby dorosłe, niestety, funkcjonują w Programie Szczepień Ochronnych jako zalecane i płatne i z tego powodu często nie są wykonywane…
W czasie pandemii koronawirusa zachorowalność na grypę zmalała. Przyczyniły się do tego zarówno podejmowane przez społeczeństwo środki profilaktyczne (dystans, maseczka, dezynfekcja) zapobiegające zakażeniom SARS-CoV-2, obostrzenia, które wprowadził rząd, jak i wzrost wyszczepialności przeciw grypie. Wzmożone zainteresowanie szczepionkami przeciw grypie jesienią ub.r. pozwala mieć nadzieję, że wraz ze wzrostem świadomości o skuteczności szczepień przeciw COVID19 wzrasta także świadomość niebezpieczeństw, jakie niesie ze sobą zachorowanie na grypę i występujących po niej powikłań z zapaleniem mięśnia sercowego włącznie. WHO wskazuje, że w grupach ryzyka stan wszczepienia powinien wynosić 75%, tymczasem u naszych seniorów w tym sezonie to zaledwie około 18%, ale to i tak więcej niż w latach ubiegłych, na co zapewne miał także wpływ strach przed COVID19 i potrzeba wzmocnienia i zabezpieczenia organizmu przed inną groźną chorobą układu oddechowego.
Wojewódzka Konsultant ds. Epidemiologii rekomendowała także, iż po 50. r.ż. standardem powinno stać się szczepienie przeciw pneumokokom. Szczepienia zalecane (szczegóły w PSO) powinny być realizowane przez dorosłych jako jeden z elementów regularnego dbania o swoje zdrowie i zdrowie swoich najbliższych. Pneumokoki są odpowiedzialne za zakażenia inwazyjne (zapalenie płuc, posocznicę, zapalenie opon mózgowych) i nieinwazyjne (zapalenie ucha środkowego). Ryzyko zachorowań wzrasta po 50. r.ż., podobnie jak wysokie ryzyko zgonu. Współczynnik śmiertelności u osób starszych po 50 r.ż. wzrasta do ponad 40 %. Spośród każdych 20 dorosłych osób, które zachorują na pneumokokowe zapalenie płuc jedna umrze. Z 10 osób, które zachorują na zapalenie opon mózgowych – trzy umrą.
Wreszcie szczepienia przeciw krztuścowi. Dlaczego obecnie krztusiec powraca i stanowi coraz poważniejszy problem epidemiologiczny w Polsce? Ostatni zgon na krztusiec w Polsce miał miejsce w 2005 r. Dawniej chorowały głównie dzieci do 5. r.ż. – odnotowywano 1000-1400 zgonów z powodu krztuśca i powikłań przed wprowadzeniem szczepień obowiązkowych w latach 60. XX wieku. Wprowadzono obowiązkowe szczepienia dzieci przeciw krztuścowi. Teraz głównie chorują niemowlęta i noworodki oraz nastolatki i osoby dorosłe. U najmłodszych odnotowuje się najcięższy przebieg choroby z najwyższym wskaźnikiem zgonów. Dorośli z kolei chorują najczęściej i są nosicielami patogentu, zakażając niemowlęta (33% - źródło zakażenia to mama, pozostali z najbliższego środowiska – tata, rodzeństwo). Epidemiolodzy obserwują, iż odporność na krztusiec zanika w populacji osób dorosłych, w związku z tym konieczne jest stosowanie profilaktycznych szczepień przypominających. Rekomendowane jest w tej chwili wykonywanie takich szczepień przeciw krztuścowi u dorosłych co 10 lat (ostatnie obowiązkowe w ramach PSO przyjmuje młodzież w 19. r.ż). Szczepienia powinny być realizowane przez całe życie, także u kobiet w ciąży (w 26-37 tygodniu życia płodowego u ciężarnej następuje wytworzenie przeciwciał dla płodu i urodzone dziecko w najmłodszym okresie jest dzięki temu chronione przez przeciwciała wytworzone przez matkę).
Szczepienia przeciw HPV – priorytet w profilaktyce chorób nowotworowych w Polsce
Ciekawe zagadnienie omówionej konferencji, to przedstawione przez prof. dr hab. n.med. Andrzeja Nowakowskiego, miejsce szczepień przeciw HPV w Narodowej Strategii Onkologicznej. To szczepienie, skierowane do młodych dziewcząt i chłopców przed rozpoczęciem inicjacji seksualnej jest priorytetem w profilaktyce raka szyjki macicy. Nowotwory złośliwie związane z zakażeniami HPV w Polsce to te odpowiedzialne za raka szyjki macicy i nowotwory w kilku innych lokalizacjach: sromu, pochwy, odbytu, prącia, nosogardzieli czy gardła. Rocznie na świecie odnotowuje się 610 tys. przypadków zachorowań na raka w wyniku zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego. Jak ważne są szczepienia powszechne i jak skuteczne – świadczy o tym przykład Australii, która już rok po wynalezieniu szczepionki w 2006 r. wdrożyła dla swoich obywateli szczepienia obowiązkowe i praktycznie wyeradykowała u siebie raka szyjki macicy.
Pandemia COVID19 nie stanowi przeciwskazania do szczepień na inne choroby zakaźne.
Trwa pandemia korona wirusa, trwają intensywne działania na całym świecie, aby jak najszybciej zapewnić wszczepialność populacyjną. Nie należy jednak zapominać o innych chorobach zakaźnych. Postcovidowa rzeczywistość, która w Polsce przyjdzie, musi przynieść rozwiązania problemów równie ważnych z punktu oceny epidemiologicznej stanu zdrowia polskiego społeczeństwa. Eksperci rekomendują, aby decydenci priorytetem uczynili szczepienia ochronne, zwłaszcza te, o których wspomniano powyżej: przeciw grypie, pneumokokom, krztuścowi dla dorosłych i HPV dla młodzieży.
Na koniec warto dodać, że ponad połowa Polaków pozytywnie ocena Narodowy Program Szczepień – jak wynika z sondażu przeprowadzonego na zlecenie portalu Wirtualnej Polski w dniu 16 kwietnia br. Najbardziej pozytywnie wypowiadają się o Narodowym Programie Szczepień osoby, które ukończyły już 70. rok życia. Najgorzej oceniają program najmłodsi respondenci - w wieku 18-24 lata. To świadczy o ciągle aktywnej roli ruchów antyszczepionkowych, którzy znajdują swoich zwolenników zwłaszcza wśród młodych rodziców.
Coraz częściej wspomina się również o tym, aby szczepienia przeciwko COVID-19 nie były tylko sezonowe. System obowiązkowych szczepień może być szansą na wygranie z pandemią. Do tej pory w Polsce wykonano ponad 10 mln szczepień. Liczba osób, które zaraziły się koronawirusem to 2,8 mln. Jeśli nie będziemy konsekwentnie przestrzegać przepisów i zachęcać do szczepień, to żadne działania administracyjne nie pomogą w powrocie do normalnego życia.
Rzetelne informacje o szczepieniach ochronnych
Mazowiecki Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny na koniec przypomina, że rzetelne i wiarygodne informacje na temat szczepień ochronnych w Polsce są dostępne na stronach Głównego Inspektoratu Sanitarnego oraz Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny, a także na stronach internetowych Wojewódzkiej i Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych województwa mazowieckiego.
Szczepienia ochronne są najbezpieczniejszym i najskuteczniejszym sposobem ochrony dziecka przed wieloma groźnymi chorobami zakaźnymi. Nowoczesne szczepionki są dobrze tolerowane, a efekty uboczne występują rzadko.
Szczepienia są tańsze niż leczenie powikłań chorób zakaźnych, a szczepienia obowiązkowe są bezpłatne.
Główny Inspektorat Sanitarny oraz Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny na swoich stronach internetowych publikują szeroki zakres informacji o szczepieniach oraz chorobach, przeciw którym stosujemy profilaktykę.
Portal „Szczepienia info” jest prowadzony przez NIZP-PZH we współpracy z Polskim Towarzystwem Wakcynologii. Wskazana strona internetowa stanowi bazę wiadomości, z którego każdy zainteresowany pacjent, rodzic, lekarz może pozyskać wiedzę na temat szczepień. Portal posiada akredytację Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC), dzięki czemu został dodany do listy wiarygodnych i zaufanych stron internetowych, które promują wiedzę o szczepieniach w sposób rzetelny.
Stanowisko Naczelnej Rady Lekarskiej w sprawie stosowania szczepionek w praktyce medycznej:
https://www.gov.pl/documents/292343/436711/2535_00165.pdf/84a4a86c-07aa-3829-8015-2511fb05ea00
Stanowisko Ministra Zdrowia w sprawie szczepień ochronnych:
https://www.gov.pl/zdrowie/stanowiska-w-sprawie-szczepien-ochronnych
Oświadczenie Rady Naukowej Instytutu Matki i Dziecka w sprawie szczepień ochronnych:
Stanowisko Rzecznika Praw Dziecka w sprawie szczepień ochronnych:
http://brpd.gov.pl/aktualnosci-wystapienia-generalne/wiedza-o-szczepieniach-jest-niezbedna
(jn, WHO, ECDC, NIZP-PZH, GIS, GOV.pl)